Taal is macht, schreef de Franse filosoof Michel Foucault in de jaren zestig. Mensen die meer woorden kennen, zijn slimmer en hebben daardoor meer mogelijkheden om politieke, culturele of economische macht te verwerven, en zo de samenleving te beïnvloeden. Dat was geen nieuw idee, want zo’n tweeduizend jaar eerder schreef de Romeinse politicus Marcus Tullius Cicero in De Oratore over het belang van de redenaarskunst in de politiek.

Burgers met een grote woordenschat komen intelligenter en geloofwaardiger over in het publieke debat. Het aanleren van taalvaardigheid is een belangrijke stap op de sociale mobiliteitsladder. Toch zien we het niveau ervan in het onderwijs elk jaar verder zakken onder invloed van progressieve hervormingen. Het was geen toeval dat op katholieke colleges in de retorica (ars rhetorica: de kunst van de welsprekendheid) de nadruk lag op de studie van klassieke (en tegenwoordig ook minder klassieke) redenaars.

Maakbare taal

De macht van taal zit niet alleen in het eloquent gebruik ervan, maar ook in de structuur zelf van de taal. Volgens Michel Foucault zijn woorden een middel om de werkelijkheid te beschrijven en zo mee vorm te geven. Wie het taalgebruik verandert, verandert de wereld. Het inspireerde progressieve emancipatiebewegingen om van hun maatschappelijke strijd ook een taalstrijd te maken.

Zo eiste de feministische beweging meer aandacht voor vrouwelijke varianten van woorden die functies of beroepen omschrijven. De taal moest de realiteit van de vrouwenemancipatie weerspiegelen. Weliswaar werd de mannelijke vorm van die woorden toen niet ‘gecanceld’. Dit is vandaag met de eis over inclusief taalgebruik van de woke-beweging anders. Woorden krijgen een andere betekenis, of ze worden gewist ten voordele van neologismen die de diversiteit beter weerspiegelen.

Intentieprocessen

Doorheen de geschiedenis heeft elke revolutie of machtsovername, vóór ze als voltooid kon worden beschouwd, het eigen specifieke taalgebruik aan heel de samenleving proberen opleggen. Wat gold voor de achttiende-eeuwse Jacobijnen, de twintigste-eeuwse communisten in China en Rusland, en de fascistische regimes van het interbellum, geldt vandaag ook voor de progressieve machthebbers.

Typisch voor deze autoritaire ideologieën is de inperking van de vrijheid van woordgebruik door middel van een verbale en fysieke cancelcultuur en een gedwongen zelfcensuur. Welke organisatie of instelling durft zich vandaag te distantiëren van de inclusieve diversiteitsideologie? Vandaag hebben ze allemaal een consulent ‘inclusief taalgebruik’ om digitale lynchpartijen en eventuele merkschade te voorkomen.

Newspeak

Het doet denken aan de dystopische roman 1984 van de Britse auteur George Orwell, waarbij de newspeak de fictieve taal is van de totalitaire socialistische superstaat Oceanië. Woorden en begrippen krijgen in de geïdeologiseerde taal een andere betekenis: oorlog is vrede; vrijheid is slavernij; onwetendheid is kracht. Dissidenten spreken anders, zijn makkelijk te herkennen, en worden vervolgd voor thoughtcrimes.

Een voorbeeld van de huidige newspeak is ‘Abortus is een mensenrecht’. Het doden van ongeboren leven wordt voorgesteld als een onvervreemdbaar recht van een vrouw. Wetenschapshistorica Trudy Dehue pleitte er in De Standaard zelfs voor om de beladen term Abortus te ‘cancelen’, en te vervangen door ‘ongewenste bevruchting’. De ontmenselijking van het ongeboren kind tot een hoopje cellen, zet zo de deur open om deze ingreep vanuit een louter medisch perspectief te bekijken. En omdat medische zorg een Mensenrecht is, wordt abortus dat ook.

De progressieve beweging slaat zo twee vliegen in één klap: enerzijds verdwijnt het schuldgevoel dat de betrokken moeders-in-wording (en vaders-in-wording) overhouden aan abortus, en anderzijds kan men diegene die wel nog de term ‘abortus’ gebruiken wegzetten als tegenstanders van vrouwen- en mensenrechten. De verkiezingscampagne van Freya Van den Bossche (Vooruit) tegen de weigering van CD&V om de abortustermijn te verlengen tot 18 weken of meer gebruikte dezelfde techniek.

Vrijheidsbeperking

Weinig mensen zijn mentaal sterk genoeg om de psychologische druk te dragen die gepaard gaat met de sociale isolatie bij het uiten van een minderheidsmening. De meeste burgers conformeren zich naar het heersende discours, of zwijgen, en zijn bang voor wat Foucault omschreef als ‘partage‘, waarbij de machthebbers de verdeling maken tussen verstandige burgers en dwaze gekken. Dit proces zagen we, nog maar eens, heel duidelijk aan het werk tijdens de COVID-pandemie.

De sociologe Elisabeth Noelle-Neumann bouwde in de jaren zeventig verder op de theorie van Foucault, en ontwikkelde de theorie van ‘de spiraal van stilte’. De burger weet, of denkt te weten wat de mening is van de meerderheid over een specifiek onderwerp. Maar omdat de meesten bang zijn voor isolatie, verzwijgen ze liever de eigen opinie. Er zijn in deze progressieve tijden dan ook niet minder taboes dan vroeger.

De kloof tussen de theoretische vrijheid van meningsuiting en de praktische toepassing ervan, is in 21e eeuw nog altijd groot. De goedkeuring van de Europese Digital Service Act door de Europese Commissie maakte de afstand tussen die twee zeker niet kleiner. Wanneer overheidsinstanties beslissen over wat fake news is, en illegale inhoud niet duidelijk wordt gedefinieerd (bvb. niet-inclusief taalgebruik), wordt de vrijheid van meningsuiting niet gestimuleerd maar geïntimideerd. Het is nog een mooi voorbeeld van orwelliaanse newspeak: controle is vrijheid.

Taal is macht. De Vlaamse Beweging voerde daarvoor een lange strijd. Laten we het gebruik ervan dan ook democratisch en vooral vrij houden. Taal is het erfgoed van elke burger, jong en oud. Het is een spiegel van de samenleving waarin ze ontstond en draagt de geschiedenis van die samenleving in zich mee. Conservatieven moeten vandaag moedig zijn en zoveel mogelijk de spiraal van de stilte doorbreken.

Michel Foucault

Hoe teveel gastvrijheid de pret bederft

Dit is niet het juiste moment

Taal is macht