De discussie rond het weghalen van standbeelden van Leopold II, die enkele jaren geleden al eens de kop op stak, zwelt opnieuw aan. De voornaamste katalysator is het jammerlijk overlijden van een zwarte man in een stad in de VS. Door de kracht van sociale media en de geglobaliseerde wereld, leidde dit ook bij ons tot massale verontwaardiging. Bovenop de huidige gezondsheidsoorlog, die we trouwens nog steeds aan het bekampen zijn, krijgen we zo alvast een nieuw vraagstuk om ons hoofd over te breken.

Leopold II’s speeltuin

Om de huidige polemiek te kunnen duiden moeten we even terug in de geschiedenis. Naar het jaar 1885 waar op de Koloniale Conferentie van Berlijn, een conferentie waarin de Europese grootmachten grote delen van het Afrikaanse continent onder elkaar verdeelden, Leopold II van België de Onafhankelijke Congostaat als privé-eigendom in de schoot werd geworpen. Een bijzonder vernuftige en lucratieve deal die schijnbaar onbegrijpelijk lijkt, aangezien de man niet eens present tekende op de conferentie. Eén ongeschreven preambule verzocht om de levens van de inheemse bewoners te verbeteren.

Vanaf die dag kon hij één van de grootste huidige Afrikaanse landen als zijn achtertuin beschouwen. Een achtertuin die bovendien bijzonder winstgevend was door de aanwezige grondstoffen en mineralen, en dat wist Leopold II. Zijn onstilbare hebzucht kostte, volgens de Amerikaanse historicus Adam Hochschild, ruim een 10 miljoen Congolezen het leven. En hoewel de historische correctheid van deze cijfers door historici in twijfel wordt getrokken, katapulteerde ze de tweede koning der Belgen niettemin in het weinig benijdende lijstje van ‘de 10 grootste massamoordenaars aller tijden’. Het is deze Belgische vorst die u dagelijks op heel wat pleinen kunt treffen in de vorm van een buste of als standbeeld. Je merkt hem ook op straatnamen en tunnels over gans Vlaanderen. Een stukje Belgische geschiedenis die nu volgens sommigen moet verdwijnen. Maar is dit wel een goed idee?

Als dwergen op de schouders van reuzen

Zoals in elk debat zijn er voor- en tegenstanders voor het weghalen van de standbeelden van Leopold II. Het zal bovendien weinigen verbazen, maar hoog oplopen met de Belgische koninklijke familie doe ik niet. Een land dat zijn leiderschap laat afhangen van het (blauwe) bloed dat door hun aderen stroomt, is vandaag geen lang leven meer beschoren. Leiderschap verdien je via de merites aan je gemeenschap. Een sterk tegenargument hiervoor is echter dat het weghalen van dit stuk geschiedenis zou betekenen dat het daardoor ook verdwijnt uit het collectieve geheugen van vele huidige en toekomstige Vlamingen. Doordat komende generaties de tweede vorst der Belgen niet meer zouden treffen op hun lokale marktplein zou men hem vergeten. Op zich niet erg hoor ik u denken? Maar dat is het wel!

Het is namelijk cruciaal dat we geschiedenis levendig houden, zodat we steeds uit de fouten van het verleden kunnen leren. Mochten deze standbeelden verdwijnen, verliezen we tijd. Tijd die we zouden moeten gebruiken om de jongeren opnieuw aan te leren wat vorige generaties al wisten. Tijd die we veel nuttiger kunnen spenderen door stappen te zetten in de goede richting, als dwergen op de schouders van reuzen.

Het gevaar van de onwetendheid

Want ja, de standbeelden van Leopold II zijn relikwieën uit een raciaal verfoeilijk verleden. En gelukkig is er sindsdien al een positieve evolutie geweest, maar het kan zeker nog beter. Deze standbeelden nu verwijderen uit het straatbeeld kan dan ook averechts werken. Neem de beelden namelijk weg en niemand weet binnen een jaar dat ze er stonden, wie die persoon was die ze afbeeldden en wat hij (verkeerd) had gedaan. Dit gevaar van de onwetendheid werd ook in de docureeks Kinderen van de Holocaust (Canvas) aangekaart. De Israëlische cartoonist Michel Kichka, lid van ‘Cartooning for Peace’, deed dat met betrekking tot de Joodse bevolking. Volgens hem zijn Arabieren, omdat ze niet over de Shoah worden onderwezen, veel minder positief ten opzichte van Joden. Inwoners in Arabische landen weten hierdoor namelijk niet welke gruweldaden de Joodse bevolking heeft meegemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Dit toont aan hoe noodzakelijk het is om ook de donkere pagina’s van onze geschiedenis te (blijven) duiden. Hoe pijnlijk die ook zijn. Standbeelden met een duidingstekst lenen zich hier toe. Vooral in tijden waar velen hun eigen dorp en stad terug beginnen te verkennen, en herontdekken, op hun dagelijkse coronawandeling. Hoeveel aanvankelijk niet-geïnteresseerden zouden zo al dan niet toevallig een standbeeld zijn tegengekomen? Velen zullen aanhalen dat dit de taak is van musea. Maar wat als een standbeeld, door de aankomende vakantie in eigen land, juist veel laagdrempeliger het pijnlijke verleden kan helpen aankaarten? Wat als het zo een veel grotere groep mensen, dan enkel museumgangers, kan bewust maken dat medemensen een minderwaardigheidsgevoel geven op basis van hun huidskleur, niet door de beugel kan?

Duiding

Daarom mogen de tragieke gebeurtenissen in de VS, en elders te wereld, niet leiden tot een emotionele beeldenstorm. Zo’n beeldenstorm heeft immer de uitwissing van geschiedenis tot gevolg in eigen land. Het is juist noodzakelijk dat, als we willen zorgen dat de gruweldaden van Leopold II nooit meer kunnen gebeuren, we de nieuwe generaties blijven inlichten met de nodige en correcte duiding. Dit door het plaatsen van duidingsplaatjes, zoals in het AfricaMuseum in Tervuren, bij elke buste of elk standbeeld. Een reflex die in Vlaanderen gelukkig al gemaakt is, nu Wallonië en Brussel nog.

Michel Kichka

De beste lessen trek je uit het verleden