Hoe komt beleid tot stand en wat is goed bestuur? Dat was het thema van het eerste evenement van Stichting Merito. Hoofdeconoom Ivan Van de Cloot nodigde drie sprekers uit die na hun uiteenzetting aanschoven voor een gedachtenwisseling, met vragen uit het talrijk opgekomen publiek — zo’n 100 geïnteresseerden — als toetje. Algemene conclusie: er loopt veel fout en oplossingen liggen niet voor de hand. Al bracht ieder vanuit de eigen expertise wel interessante aanbevelingen mee.

Ivan Van de Cloot probeert voor zijn evenementen telkens een zo divers mogelijk panel uit te nodigen. Met politicoloog en fiscaal specialist bij de christelijke vakbond ACV Limburg Fouad Gandoul, voormalig kabinetschef op een Vld-kabinet en nu ondernemer Antoon Soete en oud Vld-kabinetschef, voormalig voorzitter van de Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en huidig algemeen directeur lokaal bestuur bij de stad Wervik Mieck Vos slaagt hij erin om actieve spelers met een eigen invalshoek bijeen te brengen.

Beleid bijsturen duurt lang

Van De Cloot bijt de spits af met de stelling dat de tanker van het beleid slechts langzaam van koers verandert. Als voorbeeld neemt hij het onderwijsbeleid. Al in 2008 waarschuwde hij de bevoegde instanties al dat de kwaliteit onrustwekkend snel achteruitging. Toch duurde het tot 2023 om iedereen de malaise te laten erkennen.

De bekende econoom wijdt die traagheid aan het slecht functioneren van onze instellingen, waarbij de uitvoerende macht alles naar zich toetrekt. Niet alleen is het parlement gedegradeerd tot een partijgestuurde stemmachine, de minister bepaalt zelfs welke experten er hun zegje komen doen. Ze verkondigen zijn boodschap.

Merito

Ivan Van de Cloot.

Binnen de academische wereld is er — vaak tegen beter weten in — geen mens te bekennen die dat vooropgestelde narratief durft tegenspreken. Academici vrezen voor hun financiering, die afhankelijk is van diezelfde minister. Dat alles zorgt ervoor dat het debat verstikt. En net dat open debat is nodig om de instellingen de ruimte te geven om optimaal te functioneren.

Te weinig burgerbetrokkenheid

Fouad Gandoul pikt in op het democratisch deficit. Door de complexiteit van onze maatschappij, maar ook onze bestuursstructuren, vergroot de afstand tussen burger en politiek. De betrokkenheid bij het beleid neemt af. Dat zorgt dan weer voor groeiend wantrouwen. Het creëren van supranationale instellingen die steeds meer macht naar zich toetrekken, vergroot die kloof. De burger is niet betrokken bij het tot stand komen van Europese regelgeving, die de basis vormt voor 80 procent van ons beleid.

DB

Fouad Gandoul.

De te grote invloed van lobbygroepen en externe consultancy doen het particuliere belang zegevieren boven het algemeen belang. Wie zich toegang kan verschaffen tot de kabinetten haalt zijn slag thuis.

Daarbovenop ziet Gandoul specifiek voor België het probleem van onze eigen complexe staatsinrichting met twee tegenovergestelde democratieën die elkaar tegenwerken. Daardoor belandt elke noodzakelijke reorganisatie, zoals de pensioenregeling, hopeloos in het slop.

Cynische sfeer op hoog niveau

Voor wie denkt dat Vlaamse onafhankelijkheid dan de logische oplossing biedt, zijn de volgende sprekers relevant. Antoon Soete en Mieck Vos deden ervaring op als kabinetschef bij de Vlaamse ministers Dirk van Mechelen (Open Vld) en Bart Somers (Open Vld).

Antoon Soete ziet als belangrijkste oorzaak van het gebrekkig functioneren van onze instellingen een gebrek aan langetermijnvisie. Politici hebben, door hun fixatie op het herverkozen worden, zelden een beleidshorizon die verder rijkt dan hun termijn. Het beleid verwordt daardoor tot een matras waar telkens een nieuw laagje bijkomt.

Daarnaast blijven degelijke evaluaties van de genomen maatregelen uit. Het gevolg is een wildgroei van regelgeving die niemand in de hand lijkt te houden. De administratie beschikt niet over de maturiteit of middelen om op lange termijn een visie uit te werken. Daar rekent men op opdrachten van de bevoegde ministers.

DB

Antoon Soete.

Kabinetten

Mieck Vos klaagt de cynische werking van kabinetten binnen de regering aan. Nooit in de kaarten laten kijken, de tegenpartij niets gunnen en enkel uit de pijp komen wanneer er een quid pro quo binnen handbereik ligt is de norm. Dat resulteert maar al te vaak in een ordinaire koehandel waarbij het algemeen belang nergens meer te bekennen is.

Vos verliet de nationale politiek om zich te storten op het lokale bestuur. Dat staat dichter bij de burger. Ze ziet op dat niveau dat er wel meer ruimte is voor betrokkenheid van de mondige en geïnteresseerde burger. Door in te zetten op verschillende burgerparticipatie-initiatieven probeert zij het tij te keren.

Verandering

Maar wat moet er nu veranderen en hoe brengen we die verandering in de praktijk? Ten eerste moeten de bestaande instellingen terug de ruimte krijgen om optimaal te functioneren. Dat betekent dat de parlementen opnieuw hun rol als onafhankelijk controleorgaan moeten opnemen, maar ook dat ze het voorbereidende wetgevende werk weer ter harte moeten nemen.

DB

Mieck Vos.

Een debat met verschillende invalshoeken over de problemen die zich stellen is daarvoor onmisbaar. De academische wereld moet expertise en informatie in alle vrijheid aanleveren, zonder te moeten vrezen voor gevolgen wanneer men tegen het ideologische verhaal van de macht ingaat.

De particratie moet op de schop. Tegelijkertijd moeten we waakzaam blijven voor het binnensluipen van de technocratie, waarbij de politiek de macht uit handen geeft aan experten. Experten geven informatie, politici maken keuzes en beslissen op basis daarvan.

Mentaliteitswijziging bij de macht

Uiteindelijk moet er een mentaliteitswijziging komen op het niveau van de macht. Het algemeen belang moet primeren op de eigen particuliere verzuchtingen. Een goed uitgewerkte langetermijnvisie is daarbij onontbeerlijk. Interessant zijn de voorstellen van Gandoul om naast de wetgevende vergadering een aantal burgerwerkgroepen te zetten die de problemen bestuderen en adviezen aanreiken. Ook Vos verwacht veel van zo’n burgerparticipatie.

De vraag is of nog een bijkomende bestuurslaag, ook al is die enkel adviserend, zoden aan de dijk gaat zetten. Uiteindelijk hebben we in het verleden beproefde instellingen. Het is zaak die terug bij de les te krijgen om ze degelijk te laten functioneren. Om dat te bereiken moet de burger zijn verantwoordelijkheid opnemen en meer betrokkenheid met de politiek vertonen. Want uiteindelijk dragen wij als burgers in een democratie een verpletterende verantwoordelijkheid.

Mieck Vos

Beleid en goed bestuur: Stichting Merito zoekt oplossingen tijdens eerste event