Ciudatadans of Ciudadanos, Catalaans of Spaans? De Spaans-unitaire partij is niet ontstaan als tegenbeweging op de recente Catalaanse onafhankelijkheidsdrang, maar heeft er wel voor een groot deel zijn succes aan te danken. Waar de wortels van de partij liggen, dat publiceerden we gisteren. ‘Niet links, noch rechts, noch in het midden’, zo verklaarde de huisideoloog Francesc de Carreras. De vijftien oprichters kwamen overwegend uit de Spaans-unitaire cirkels van centrum-links, maar tot op heden zijn er discussies over de links-rechtsoriëntatie van Ciutadans.

Eén rode lijn gaat wel door de geschiedenis van de partij en vormt zijn kern: een rabiate afkeer voor het Catalanisme en voor het normalisatiebeleid voor de Catalaanse taal. Deze anticatalanistische rode lijn, de kern van Ciutadans, vindt zijn oorsprong in het prille begin van de Spaanse democratie. De oprichting van Ciutadans kwam er omdat deze stroming geen uitlaatklep vond in de mainstream partijen in Catalonië en om ‘eindelijk komaf te maken met het [Catalaanse] nationalistische monopolie’.

De financiële kracht achter de oprichting

De initiële hoofdsponsor van Ciutadans illustreert goed de groep van toen. Hij had ook een links profiel, in zijn jonge jaren zelfs extreemlinks: Miguel Rodríguez Domínguez. De jonge Miguel vluchtte in 1964, op 16-jarige leeftijd uit het zuidelijke en arme Andalusië weg van de werkloosheid om in Badalona (immigratiestad aan de rand van Barcelona) terecht te komen en er bescheiden arbeid uit te voeren. Hij wordt er – in de late jaren van het franquisme – lid van de illegale communistische partij en de erbij aanleunende vakbond, eveneens illegaal. Eenmaal hij zich verplicht ziet aan de legerdienst deel te nemen, vlucht hij naar Zwitserland om er als ober en arbeider te werken. Hij keert na de verjaring van zijn desertie terug naar Barcelona en begint er Zwitserse horloges te verkopen. Zijn zaken zijn zo succesvol dat hij merken overkoopt: Lotus (1981), Festina (1984), Jaguar (1989) en Candino (2002). De magnaat is tegenwoordig eigenaar van de groep Festina en aandeelhouder van Banco Sabadell. Pittig detail: deze bank verhuisde zijn fiscale zetel van Barcelona naar Alicante naar aanleiding van het Catalaanse referendum.

Miguel Rodríguez Domínguez bleef antifranquist en blijft militeren voor het opgraven van de tienduizenden slachtoffers van het Franco-regime die zich nog steeds in massagraven bevinden (cijfers gaan tot bijna 150.000), zoals zijn grootvader. Hij is het typische voorbeeld van de immigrant uit het zuiden die het maakte in Catalonië. Hij veracht het Catalanisme en wil een unitaire Spaanse staat. De frustratie over de regeringen Pujol en de onkunde van vooral de PSC om door te breken en het taalbeleid te veranderen, leiden hem ertoe zijn steun te geven aan de oprichting van Ciutadans, dat voor jaren gratis zijn hoofdkantoor zal houden in een van de kantorengebouwen van Rodríguez in Barcelona.

Het symbolische startschot van Ciutadans

Het electorale startschot van Ciutadans is betekenisvol. De eerste campagne waaraan het deelneemt, is deze in het referendum over het autonomiestatuut van Catalonië, op 18 juni 2006. Hoewel de partij formeel nog niet opgericht is, wil het de kans niet missen om campagne te voeren tegen het statuut. Op het congres van 8 en 9 juli 2006 is het wel zover: ‘Ciutadans – Partido de la Ciudadanía’ (Burgers – Partij van de Burger) ziet het licht. Er wordt een 15-tallige partijdirectie verkozen en politiek zou geen politiek zijn mochten de 15 niet aan het bekvechten gaan over wie de voorzitter en secretaris-generaal zouden worden van de partij. De situatie is zo uitzichtloos dat er uiteindelijk beslist wordt om de functies uit te delen op basis van alfabetische rangorde van de… voornaam.

Voor een jonge, fotogenieke en mondige jurist van amper 26 jaar is de verrassing groot. Albert Rivera Díaz wordt de voorzitter van de nieuwe partij. De journalist Antonio Robles Almeida wordt secretaris-generaal. Wat niemand van Albert’s kompanen toen wist, is dat hij nauwelijks twee maand voor de oprichting van Ciutadans zijn lidkaart van een andere politieke partij terugstuurt. Rivera was immers drie jaar lang lid van de jeugdafdeling van de Partido Popular, Nuevas Generaciones. Iedereen uit de nieuwe partij, ook de oprichters, zijn positief over de nieuwe voorzitter: Albert Rivera heeft een aantrekkelijk profiel en is jong. Het algemene idee is ook dat de onervaren Rivera een stroman zal zijn van de oprichters. Hij zou hen algauw het tegendeel bewijzen.

Eerste verkiezingsdeelname

Op 1 november 2006 is het zover: Ciutadans-Ciudadanos dingt mee naar de stem van de Catalaanse kiezer tijdens de regionale verkiezingen. Het presenteert zich als sociaaldemocratisch, progressief, liberaal en centrumlinks. De campagne, met een naakte Albert Rivera op de affiches (hij bedekt enkel zijn edele delen met de handen), rekent op belangrijke steun in de Spaanse media en zo komt Ciutadans voor het eerst in het Catalaans parlement. Met 3% van de stemmen krijgt het drie verkozenen. In de vierjarige legislatuur komt Ciutadans bijna uitsluitend met hetzelfde thema naar buiten: de harde kritiek tegen het taalbeleid van de Catalaanse regering.

Ciutadans valt zo ook de socialistische minister-president José Montilla aan voor zijn ‘nationalistische politiek’. Montilla, in Andalusië geboren en op 16-jarige leeftijd verhuisd naar Catalonië, werd echter door de nationale PSOE en de Spaanse flank van de PSC net opgedrongen om minister-president Pasqual Maragall te vervangen, die als te catalanistisch en eigengereid werd gezien. Montilla kwam er speciaal voor terug als minister uit de regering Zapatero en wordt dan ook gezien als een trouwe partijsoldaat. Hij werd Catalaans minister-president van 2006 tot 2010, wanneer Artur Mas en opnieuw CiU aan het roer komt. CiU heeft echter niet genoeg zetels om alleen te regeren. Mas sluit een gewaagd akkoord met de PP – het Grondwettelijk Hof kelderde in juli dat jaar het Autonomiestatuut op vraag van de Partido Popular – dat hem zal steunen vanuit de oppositie. Het geeft Ciutadans de nodige munitie om ook de PP aan te vallen voor het pact.

Woelig water

Binnen de partij is ondertussen kritiek op de koers en aanpak van Albert Rivera. Hij wordt verweten de partij te herleiden tot een monothematische partij geobsedeerd door het Catalaans en weinig aandacht te besteden aan sociaaleconomische onderwerpen. De grootste uitdaging komt er evenwel in de nazomer van 2007, wanneer Unión Progreso y Democracia (UPyD) opgericht wordt door Rosa Díez, ex-Europarlementslid voor de PSOE. Het ideologische profiel van UPyD ligt heel dicht bij dat van Ciutadans en Rivera komt onder druk te staan om de partij te fuseren met die van Díez. Na het teleurstellende resultaat voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2007 voor Ciutadans – de partij haalt amper 2,35% van de stemmen – komt het tot een interne crisis.

Morgen: Ciutadans-Ciudadanos trekt van mislukking tot mislukking naar de overwinning.

Boekreferentie:

CULLA I CLARÀ, JOAN B., El tsunami – Com i per què el sistema de partits català ha esdevingut irreconeixible, Raval Edicions SLU, Pòrtic, 2017.

Miguel Rodríguez Domínguez

Ciutadans-Ciudadanos surft op het anti-Catalanisme