Sinds de Tatmadaw, de Birmese strijdkrachten, in 1962 met een staatsgreep een einde maakten aan een reeks van niet echt succesvolle burgerregeringen die het land sedert de onafhankelijkheid in 1947 probeerden te besturen, worstelde het tot Myanmar omgedoopte Birma decennialang met militaire dictatuur, burgeroorlogen, isolationisme en diepgewortelde armoede. In 2011 hief de militaire junta zichzelf op en maakte ze plaats voor een door de militairen geïnstalleerde en gecontroleerde overgangsregering.

Stembusfraude?

De klinkende overwinning van de National League for Democracy, geleid door de charismatische Aung San Suu Kyi in 2015, bevestigde de nood aan verdere transitie. De eerder moeizame verstandhouding tussen Aung Sang en het leger verslechterde echter zienderogen in 2020. Bij de parlementsverkiezingen in november werd de NLD opnieuw de grootste met een absolute meerderheid. Het leger verklaarde dat deze uitslag door stembusfraude tot stand was gekomen — hoewel internationale waarnemers daarvoor geen aanwijzingen zagen — en op 25 januari 2021 liet generaal Zaw Min Tun, de woordvoerder van het leger, een niet mis te verstane waarschuwing optekenen: ‘We zeggen niet dat de Tatmadaw de macht zullen grijpen, maar we sluiten het ook niet uit…’

Amper een week later, op 1 februari, één dag voor de beëdiging van het parlement, pleegde het leger een staatsgreep. De 75-jarige Aung San Suu Kyi kreeg huisarrest en andere kopstukken van haar partij vlogen achter de tralies. President Win Myint werd afgezet en vervangen door de vicepresident die meteen zijn bevoegdheden overdroeg aan het leger. De militairen blokkeerden populaire sociale mediaplatforms en haalden alle, niet door het leger gecontroleerde nieuwszenders uit de ether.

Misdaden tegen de menselijkheid

De sleutelrol in hoe het nu verder moet is weggelegd voor vijfsterrengeneraal Min Aung Hlaing. Men kan veel over hem beweren, maar hij is geen dommerik. De generaal met het ziekenfondsbrilletje liep een eerste keer in de kijker in 2007 toen hij een van de hardliners was die met blind geweld de Saffraan-revolutie de kop indrukten, een door boeddhistische monniken gestart protest tegen de fel gestegen brandstofprijzen dat in een mum van tijd uitgroeide tot een golf van verzet. Weinigen weten echter dat hij zich al eerder, bij het neerslaan van onlusten in 1988, niet onbetuigd had gelaten.

In 2009 bevestigde hij zijn meedogenloze reputatie toen hij, als hoofd van het Bureau Speciale Operaties, de door etnische rebellen gecontroleerde drugenclave Kokang in de semi-autonome Shan-staat innam. Een operatie die tienduizenden Shan naar de Volksrepubliek China deed vluchten. In 2011 werd zijn ijver beloond met een aanstelling tot stafchef van het leger. In die functie was hij tussen 2016 en 2018 verantwoordelijk voor de grootschalige operaties tegen de soennitische Rohingya-minderheid. Onder het mom van gecoördineerde acties tegen de in 2013 door de moslimextremist Ata Ullah opgerichte terreurbeweging Harakah al-Yaqin gingen de Tatmadaw over tot wat in een VN-rapport in 2018 werd omschreven als ‘genocide, seksuele geweldpleging en misdaden tegen de menselijkheid’.

De belichaming van de natie

Het leidde tot een uittocht van minstens 600 000 Rohingya naar Bangladesh. Dit drama maakte van Min Aung Hliang de pispaal van de internationale gemeenschap, maar hij wist gehaaid ook Aung San te compromitteren door haar, als gezicht van de regering, het beleid op het internationale forum te laten verdedigen. In december 2019 ontkende ze voor het Internationale Gerechtshof in Den Haag niet dat er mogelijk oorlogsmisdaden waren gepleegd tegen Rohingya, maar ze weigerde de feiten als een genocide te omschrijven. Ze kreeg daarvoor bakken internationale kritiek. Er gingen zelfs stemmen op om de haar in 1991 toegekende Nobelprijs te ontnemen.

Wat Min Aung Hliang bijzonder maakt is dat hij, ondanks de bizarre samenwerking met Aung San als geen ander de macht van de Tatmadaw wist te consolideren en te bestendigen en dit uitgerekend in de periode dat het land in volle transitie was richting democratie. De strijdkrachten waren en bleven de belichaming van de natie en behoeder van de eenheid van de staat waarin talloze etnische groeperingen soms al decennia strijden voor autonomie. Dankzij een wijziging van de grondwet in 2008 waardoor een kwart van de parlementszetels is voorbehouden voor het leger wist hij alle wetswijzigingen die de macht van de Tatmadaw aantasten, tegen te houden.

Buitenlandse investeringen

De verkiezingen in november 2020 trokken echter een forse streep door zijn rekening. Hij was immers volgens insiders van plan om met pensioen te gaan om zo een actievere politieke rol te gaan spelen. Volgens verschillende bronnen maakte hij zich op voor het presidentschap… Meteen na de coup kondigde hij aan dat in Myanmar nu ‘competente’ ministers regeren, maar sloot hij ook uit dat het land zou terugkeren naar een militaire dictatuur. Hij maakte zich sterk dat er nu ‘een echte en gedisciplineerde democratie’ zal komen in afwachting van nieuwe verkiezingen binnen een jaar waarbij het leger de macht zal overdragen aan wie die wint.

Het feit dat de junta pas na een paar dagen van snel aangroeiend straatprotest overging tot de vertrouwde repressieve aanpak met waterkanonnen, wapenstok en rubberkogels bewijst dat de tijden écht wel zijn veranderd. Myanmar heeft ingrijpende veranderingen ondergaan in de jaren die volgden op de periode dat enkel het leger de lakens uitdeelde. De bevolking, zeker in de grote steden, heeft van de vrijheid geproefd en buitenlandse investeringen hebben mee gezorgd voor een beter economisch klimaat. Bovendien is de middenklasse niet alleen gevoelig aangegroeid maar ook veel mondiger geworden.

Smeulende etnische conflicten

Min Aung Hlaing beseft dat de klok terugdraaien geen evidentie is. Volgens welingelichte bronnen heeft hij uitgebreid de Arabische Lente en wat daarop volgde bestudeerd en zou hij gruwelen van chaos en anarchie. Hij zal dan ook belangrijke keuzes moeten maken in hoe hij het steeds massalere verzet, vooral geïnspireerd door de Civil Disobedience Movement, het hoofd wil bieden. Veel zal ook afhangen van de vraag of en in welke mate Beijing mee achter de coup zit, want de militaire junta zal er wel voor waken om Xi Jinping voor het hoofd te stoten.

En dan blijft er natuurlijk nog het feit dat de noodtoestand ervoor gezorgd heeft dat een aantal buitenlandse bedrijven, die aarzelend waren begonnen in Myanmar te investeren, nu hun investeringen hebben bevroren wat de economie in deze coronatijden geen goed doet en de onvrede nog meer zal aanwakkeren. Om nog maar te zwijgen van de smeulende etnische conflicten die als een zwaard van Damocles boven de hoofden van de militaire junta hangen.

Inspiratie uit Hongkong

In tegenstelling tot de blinde repressie die in 1988 en 2007 de protesten bloedig in de kiem smoorde is het vandaag veel minder gemakkelijk om bloedbaden te verdonkeremanen. Niet voor niets werden afgelopen week het internet en de sociale media geviseerd door de militairen. Bovendien halen de demonstranten heel wat inspiratie uit de protestbewegingen in Hongkong en buurland Thailand, waar het regime de oppositie al lang niet meer onder controle heeft.

Wanneer de burgerlijke ongehoorzaamheid er bijvoorbeeld in zou slagen om een algemene staking te organiseren dan wordt het écht koffiedik kijken wat de toekomst in petto heeft voor Myanmar…

Min Aung Hliang

Koffiedik kijken in Myanmar