‘Mensenrechten gaan voor economische belangen’, zei de voorzitster van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, in haar State of the Union van 15 september. ‘We bannen alle producten uit die in dwangarbeid zijn gemaakt.’ Uitgerekend enkele uren later legde Hilde Vautmans (fractie Renew Europe) haar rapport over de verhoudingen met de Volksrepubliek China voor aan het halfrond, en haar besluiten liegen er niet om. ‘Stop alle naïviteit’, zegt ze, ‘China speelt vals. Dat botst met onze Europese waarden.’

Wrevel over gedrag China

Alles is voor Vautmans zeer duidelijk geworden bij het begin van de Woehan-pandemie. ‘We moesten uiteraard samenwerken met de haard waar de epidemie ontstond. Maar informatie die we kregen was onvolledig, kwam te laat, of werd in stukjes vrijgegeven.’ Wat Von der Leyen bepleit is maar het topje van de ijsberg. Het rapport gaat dieper in op alle wrevel die China opwekt, en waartegen Europa een harde houding moet aannemen. De voortdurende schending van de mensenrechten, de discriminatie van minderheden (Oeigoeren, Mongolen, Tibetanen), de verwerping van de democratie (met Hong Kong als jongste voorbeeld): dat is niet verenigbaar met de Europese waarden.

‘En daar komt de diplomatieke agressie bij. Nu al staan tientallen Europese parlementsleden gebrandmerkt als personae non gratae. Je mag hier niet bougeren of je hebt de Chinese ambassade aan de lijn die je afdreigt. Nog voor mijn rapport besproken was in Straatsburg, had ik al een brief gekregen. Ik vrees ook al op de zwarte lijst te staan.’

Economische, politieke en morele schendingen

Verregaander is de machtspolitiek. Op een webinar van de European Foundation for Democracy een week eerder, klaagde Vautmans’ Slovaakse collega Miriam Lexmann (EVP) al de onevenredige kosten aan die de handelsverrichtingen met China meebrengen. ‘Economisch, politiek, en moreel. Economisch misbruikt Peking het vrijhandelssysteem. Ze storen zich niet aan intellectuele rechten, wat bijvoorbeeld de VS jaarlijks 5 miljard dollar doet verliezen. Politiek weigert China vrijwel alle internationale standaarden te aanvaarden. En moreel vervalst het land eerlijke handel door staatssteun én door dwangarbeid en goedkope werkkrachten.’

Dolkun Isa van het Oeigoers Wereldcongres spreekt ronduit van volkenmoord. Hij werd door verdriet overmand toen hij zijn eigen verhaal deed, al heeft hij nu de Duitse nationaliteit. ‘Mijn moeder stierf in een heropvoedingskamp. Jaren nadien hoor ik dat mijn vader dood is, oorzaak en omstandigheden zijn nooit toegelicht. Mijn jongere broer heeft levenslang gekregen. Aanklacht onbekend. China gebruikt handel gewoon om het globale systeem te ontregelen en te vernietigen.‘

Vautmans van haar kant neemt de onaanvaardbare methodes van de Chinese aanpak op de korrel. China heeft elke belofte van dwangarbeid gebroken, en blijft daarom onbetrouwbaar. Maar vooral de bedrijfsspionage en de autoritaire houding tegenover westerse investeerders zitten haar hoog. ‘Je kunt niet werken in China zonder een verplichte partner uit dat land. Voorwaarde om groen licht te krijgen is ook overdracht van vaak geheime spitstechnologie of farmaceutisch onderzoek. De regels van de Wereldhandelsorganisatie lapt Peking aan zijn laars. Concurrentie wordt vervalst door verholen staatssteun. En, last but not least, ze kopen de armste landen uit tot eigen voordeel.’

Agressieve economische en militaire machtsuitbreiding

Het gaat om de verwerving van ertsen en mineralen, ook van olie, in landen die zich niet kunnen verweren. Vooral Afrika is daar het slachtoffer van. Landen worden gedwongen Chinese hulp te vragen als de internationale banken leningen weigeren. In ruil worden ze diplomatiek (zoals door verplichte opzegging van de diplomatieke betrekkingen met Taiwan) en financieel afhankelijk gemaakt. ‘Kijk naar Tanzania of Burkina Faso. Vliegtuigen vol Chinese arbeiders worden aangevoerd. Ze leggen in ijltempo wegen en woningblokken aan. Kwaliteit. Maar die vliegtuigen keren wel terug vol zeldzame metalen, die ze voor een habbekrats wegkapen.’

Het rapport wijst ook op de gevaarlijke situatie die het militair complex van China heeft geschapen. Tegen de VN-bevelen in zijn in de Zuid- en Oost-Chinese Zee atollen omgebouwd tot militaire steunpunten. Peking legt claims op hele zeegebieden (voor visvangst en boringen) die het algemeen aanvaarde principe van de vrije zee (het Mare Liberum dat Hugo de Groot in 1602 vastlegde) in het gedrang brengt. Dit geldt met name in de smalle Straat van Taiwan, waar intens vrachtverkeer doorvaart van Japan en Zuid-Korea.

Afhankelijk van Taiwanese chips

Toch vindt Vautmans dat er met China gepraat dient te worden. China kan meestappen in de strijd tegen de toenemende cyberdreigingen, of de vernieuwingen in haar technologische sector aan de onze koppelen. De Taiwanese vertegenwoordiger bij de WHO, Roy Chu Lee, wijst er fijntjes op dat afhankelijkheid wederzijds is. ‘Natuurlijk is het Chinese vasteland onze grootste partner; 40% van onze uitvoer gaat ernaartoe. Een tiental jaar geleden ging 80% van onze investeringen naar China. Dat kalft nu snel af; vele zakenlui komen terug. Want omgekeerd is China voor liefst 70% afhankelijk van onze chipsindustrie. Dat is de achilleshiel van het land en zijn digitalisering. Maar ik erken ook dat die verhouding de oorlogsdreiging of de kans op invasie opdrijft.’

Niet toevallig hamerde Ursula von der Leyen op de uitbouw van een eigen chipindustrie: ‘The aim is to create a state-of-the-art European chip ecosystem, including production. That ensures our security of supply and will develop new markets for ground-breaking European tech.’ [Het doel is om een state-of-the-art Europees chip-ecosysteem te creëren, met de productie daarbij inbegrepen. Daarmee kan onze leveringszekerheid worden gegarandeerd en zullen er nieuwe markten voor baanbrekende Europese technologie tot ontwikkeling komen.]

Geen concrete actie

Maar Europa moet leren voet bij stuk te houden. ‘Ik ben heel ontgoocheld over Ursula’s aarzelingen’, zegt Vautmans. ‘Ze noemt de uitdagingen, ze noemt stukjes van de oplossing. Maar ze zet nooit de stap naar concrete actie.’ Als voorbeeld geeft ze Von der Leyens pleidooi voor democratie. ‘Ze zwijgt wel over Polen en Hongarije die de rechtsstaat schaamteloos ondergraven.’

Wat haar het meest tegen de borst stuit is dat Von der Leyen wel de mond vol heeft over onderhandelingen om gecoördineerde acties op te zetten en het willen opdrijven van samenwerking met de bondgenoten, maar nooit de laatste stap zet van wat echt nodig is: een eigen Europees leger. ‘Ik zal als Jeanne d’Arc vechten voor een Europees leger.’ En wie gaat dat betalen? De burger? Komen er dan nieuwe belastingen? ‘Ik hoor dat niet graag. Eigen inkomsten, ja. We kunnen niet zonder voor de strijd tegen terreur, voor het migratieprobleem, voor de veiligheid. En voor een leger.’

Het rapport Vautmans is donderdagmiddag met zeer grote meerderheid aangenomen door het Europees Parlement: 570 stemmen voor, 61 tegen en 40 onthoudingen.

Miriam Lexmann

Europees Parlement verhardt houding tegenover China