Voor het eerst is Slowakije, een van de Visegrád-landen (V4), sinds 1 juli 2016 voor zes maanden de roterende EU- voorzitter. Daags voordien namen de Slowaakse premier Robert Fico noch zijn minister van Buitenlandse Zaken een blad voor de mond. Zij lieten er geen twijfel over bestaan dat zij na de brexit een nieuw machtsevenwicht binnen de EU beogen. Even als de overige drie V4-landen verzette Slowakije zich de jongste tijd heftig tegen het vooral door bondskanselier Angela Merkel gestuurde migratiebeleid van de Unie en met name tegen de plannen van de Europese Commissie voor het onderbrengen van asielzoekers in de verschillende lidstaten.

Migratie staat dus hoog op de Slowaakse voorzittersagenda. Slowakije is er duidelijk op gebrand het EU-beleid dienaangaande te herbekijken en opnieuw te definiëren. Volgens minister-president Fico zijn overigens de meeste Europeanen over dit beleid niet te spreken. Slowakije wil daarom een forum tot stand brengen waar de EU-lidstaten de voorstellen van de Commissie kunnen bespreken en tot een realistische migratiepolitiek komen. Op 2 december 2015 diende Slowakije formeel klacht in bij het Europese Hof van Justitie tegen de goedkeuring door de Europese ministers van Binnenlandse Zaken op 22 september 2015 van een plan van de Europese commissie voor de opvang van 120 000 vluchtelingen te spreiden over alle lidstaten. Slowakije, Tsjechië, Hongarije en Roemenië stemden tegen, maar delfden het onderspit. Bratislava houdt vol dat zo’n besluit niet met een gekwalificeerde meerderheid, maar met unanimiteit moet worden genomen. Volgens de Slowaakse regering zijn ook de rechten van de nationale parlementen en het Europees Parlement geschonden. Volgens het spreidingsplan moest Slowakije 2300 mensen opvangen, maar Bratislava wil enkel op vrijwillige basis ongeveer 150 christelijke vluchtelingen uit Irak onderdak bieden.

Premier Fico maakte het op 30 juni 2016 duidelijk niet zinnens te zijn de Slowaakse klacht bij het Europese Hof in te trekken. Met instemming van de Europese Raad plant Slowakije op 16 september een informele samenkomst van de 27 staatshoofden en regeringsleider in Bratislava en niet in Brussel omdat, zo zei de premier, ‘Brussel’ binnen de Unie een slechte bijklank heeft. De bijeenkomst zal gaan over de toekomst van de Europese Unie. In 2000 besliste de EU geen topbijeenkomsten meer te houden in het voorzittende land, maar alleen in Brussel. Het gaat ditmaal slechts over een informele top, maar de instemming van alle lidstaten is niettemin opmerkelijk.

Verwijzend naar de recente bijeenkomst van de zes stichtende lidstaten in Berlijn, sneerde Fico dat de toekomst van de EU niet alleen een klein groepje landen aanbelangt, maar wel alle lidstaten. Beslissingen moeten dus ook de instemming krijgen van de later toegetreden landen. Velen daarvan hebben immers een grote ervaring met economische en politieke hervormingen na de val van het communisme. De premier sprak dan ook de hoop uit dat voortaan alle EU-bijeenkomsten met 27 zullen verlopen zodat elke lidstaat zelf voorstellen kan indienen daar waar nu het initiatief meestal uitgaat van de EU-instellingen en met name van de Commissie.

Slowakije is dus gewonnen voor een meer intergouvernementele EU. De Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble is het daarmee eens. Zelfs bondskanselier Merkel schijnt nu die weg op te gaan. Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie is nu voor haar de zondebok die grotendeels voor de brexit verantwoordelijk is en dus moet opstappen. Hij voerde nochtans getrouw het door haar gestuurde migratie- en besparingsbeleid van de Unie uit en moest dit vaak genoeg hardnekkig verdedigen. Hij krijgt nu stank voor dank. Merkel is immers in grote mate zelf verantwoordelijk voor de uitslag van de Britse volksraadpleging wegens de door haar opgelegde EU -politiek en met name het opvrijen van de Turkse president Erdogan.

De Slowaakse minister van Buitenlandse Zaken Miroslav Lajcak verklaarde laconiek: ‘Mensen leven in landen en niet in instellingen.’ Volgens hem zijn het alleen de lidstaten die het beleid bepalen. De instellingen komt het slechts toe te zorgen voor de uitvoering ervan overeenkomstig de politieke beslissing. Lajcak sprak ook de hoop uit dat de EU zich voortaan ideologisch tegenover Rusland anders gaat gedragen om tot een nieuw soort partnerschap met Moskou te komen. Niettemin heeft de Europese Raad de economische sancties tegen specifieke sectoren van de Russische economie op 1 juli verlengd tot en met 31 januari 2017. Het besluit werd eenparig aangenomen. Met andere woorden, Slowakije heeft er zich niet tegen verzet.

Bratislava is een vurig voorstander van het plan om zowel de land- als de zeegrenzen van de Unie strenger te bewaken. Vorige maand bereikten de lidstaten, de Europese Commissie en Europees Parlement een akkoord daaromtrent. Het buitengrensbeheer blijft in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de lidstaten maar een nog op te richten Europees Agentschap krijgt een belangrijke coördinerende rol die verder gaat dan die van het vroegere FRONTEX. Slowakije wil ook ten spoedigste de discussie afronden die de Commissie op 6 april startte om te komen tot krachtige en slimmere informatiesystemen voor grensbeheer en interne veiligheid, inclusief een gezichtsscan en vingerafdrukken.

Het terugsturen van economische migranten is een ander belangrijk oogmerk van de Slowaakse regering evenals het slechts verlenen van ontwikkelingssamenwerking op voorwaarde dat het ontvangende land zich inspant emigratie naar Europa tegen te gaan. De ministers van Binnenlandse Zaken van de lidstaten zullen al op 7 juli alweer in Bratislava samenkomen om al deze onderwerpen te bespreken en te beslissen wat er de volgende zes maand daaromtrent dient te gebeuren. Binnen de EU was al een tijdje een machtsverschuiving van West naar Oost op gang gekomen. De brexit heeft die ontwikkeling kennelijk heel wat versneld.

Dit artikel kadert in het project ‘Soevereiniteitsbewegingen in Europa’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid.

Foto: de Slowaakse premier Robert Fico. (c) Reporters

Miroslav Lajcak

EU–voorzitter Slowakije wil minder Brussel