Toen democraat Joe Biden op 20 januari vorig jaar de 46e president werd van de Verenigde Staten, kondigde hij aan afstand te willen nemen van de America First-politiek van zijn republikeinse voorganger Donald Trump. Wat het Midden-Oosten betreft zou meer aandacht gaan naar mensenrechten en dialoog, en minder spierballenvertoon.

Twaalf maanden nadien kan men alleen maar vaststellen dat de soep minder heet gegeten wordt dan ze werd opgediend, dat de breuk met het beleid van Donald Trump minder radicaal is dan verwacht, en dat de Verenigde Staten (VS) pluimen verliezen in de regio ten voordele van andere spelers waaronder China, Iran en Rusland.

Koele relaties

De relaties tussen Joe Biden en de Saoedische kroonprins Mohamad bin Salman (MBS), die niet de president is van Saoedi-Arabië (dat is Salman bin Abdulaziz Al Saud) maar er wel de lakens uitdeelt, zijn koel. Saoedi-Arabië maakt het nogal bont in Jemen in de strijd tegen de door Iran gesteunde Houthou-milities, en de moord op de journalist Jamal Khashoggi op de Saoedische ambassade in Istanboel in 2018 (‘Saudi Embassy: enter in peace, leave in pieces’), waarvoor MBS op zijn minst medeverantwoordelijk wordt geacht, ligt nog vers in het geheugen.

Joe Biden kan echter de Saoedi’s niet te hard tegen de schenen schoppen, want hij heeft de Saoedi’s nodig in de strijd tegen Iran. De reeds vele decennia durende uitstekende relaties tussen de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië zijn ondertussen veranderd. In tegenstelling tot vroeger zijn de Verenigde Staten niet meer zo afhankelijk van de Saoedi’s voor olie, de VS gebruiken hun eigen schaliegas. En terwijl Donald Trump de Houthou-rebellen in Jemen als terroristen beschouwde, wou Joe Biden van dat etiket af. Tijdens zijn kiescampagne kondigde Biden aan van Saoedi-Arabië een paria te willen maken. Zo ver is het duidelijk niet gekomen.

Goeie maatjes

Donald Trump en de Egyptische president Al Sissi waren goeie maatjes, maar tussen Joe Biden en Al Sissi gaat het er wat koeler aan toe. In 2014 kwam Abdel Fattah al Sissi aan de macht door een staatsgreep. Hij werd gesteund door een groot deel van de Egyptische bevolking, waarbij de democratisch verkozen president en moslimbroeder Mohammed Morsi werd afgezet.

Sindsdien heeft Al Sissi Egypte omgevormd tot een dictatuur. Vervelend voor Joe Biden. Na Israël is Egypte het land dat het meeste militaire subsidies krijgt van de Verenigde Staten. Om druk op Al Sissi te zetten om wat meer aandacht te besteden aan mensenrechten heeft Joe Biden 130 miljoen dollar van die militaire steun weerhouden.

Uiteraard zonder resultaat, want Al Sissi laat zich de les niet spellen door een (vaak onbetrouwbare) Amerikaanse partner. En in verhouding tot de totale jaarlijkse Egyptische begroting is 130 miljoen dollar nu ook weer niet zo’n immens bedrag. De Verenigde Staten hebben Egypte bovendien nodig omdat dat land vaak optreedt als bemiddelaar in conflicten tussen Israël en het Palestijnse Hamas, en omdat Egypte een onmisbare partner is in het tot stand komen van een oplossing voor de chaos in buurland Libië.

Zichzelf klem gereden

Inzake Syrië lijkt het er op dat de Verenigde Staten zichzelf hebben klem gereden. Onder president Barack Obama reeds wilden de VS het vertrek van dictator Bashar al Assad. Het Syrische regime heeft nog maar een paar weken of maanden te gaan, en dan zal het verdwijnen, herhaalde Obama in 2012 (net 10 jaar geleden) tot vervelens toe. Het is dit signaal van Obama dat er voor gezorgd heeft dat duizenden jihadisten naar Syrië zijn getrokken om te strijden tegen het regime van Assad, met alle gevolgen van dien.

Anno 2022 is Assad echter nog steeds aan de macht, dankzij de militaire steun van Rusland en Iran. De harde sancties van de Verenigde Staten tegen Syrië, die er onder meer voor zorgen dat Europese bedrijven zich niet kunnen engageren bij een eventuele heropbouw van het land, halen niks uit.

En ondertussen beslist het ene Arabische land na het andere om haar ambassade in de Syrische hoofdstad Damascus te heropenen, en gaan er steeds meer stemmen op om Syrië terug toe te laten tot de Arabische Liga, waar ze uit werd gegooid wegens de in 2011 ontstane burgeroorlog.

Assad aan de macht en hij zal dat blijven

Niet omdat ze Assad een leuke jongen vinden, maar omdat Assad daar nu eenmaal aan de macht is en zal blijven. Indien je Syrië wil losweken van Iran, waar de Verenigde Staten moeilijk tegen kunnen zijn, kan je nu eenmaal moeilijk anders dan het land terug opnemen in de grote Arabische familie. Zo luidt onder meer de redenering van de Jordaanse koning Abdoellah II. Maar de Verenigde Staten volgen deze redenering duidelijk niet.

Na de uitgesproken pro-Israël politiek van Donald Trump, en diens desinteresse voor de Palestijnen, wou Joe Biden de banden met de Palestijnen, en vooral met de Palestijnse Autoriteit (PA) van Mahmoud Abbas, terug aanknopen, opnieuw geld geven aan de Palestijnse vluchtelingenorganisatie UNRWA (United Nations Relief and Works Agency), en gaan voor een tweestatenoplossing (een Palestijnse staat naast een Israëlische).

Verwezen naar de geschiedenisboeken

De beslissing van Donald Trump om de Amerikaanse ambassade te verhuizen van Tel Aviv naar Jeruzalem wordt niet herroepen, en het Amerikaanse Consulaat-Generaal in Jeruzalem, dat in praktijk dienst deed als Amerikaanse ambassade in Palestina, wordt niet heropend (nadat Donald Trump die in 2019 had gesloten). Want, de Israëlische regering is radicaal tegen.

Ook het kantoor van de Palestinian Liberation Organisation (PLO) in Washington, dat door Donald Trump in 2018 werd gesloten, en dat Joe Biden de toelating wou geven om te heropenen, blijft vooralsnog dicht. En ook aan de Israëlische bezetting en vervolgens annexatie van de Syrische Golanhoogte wordt niet geraakt.

Nu Bahrein, Marokko, Soedan en de Verenigde Arabische Emiraten vriendschapsakkoorden hebben getekend met Israël, de zogenaamde Abraham-akkoorden (nadat Egypte en Jordanië voordien al vredesakkoorden hadden gesloten met de joodse staat), wordt de Palestijnse strijd sowieso stilletjes aan verwezen naar de geschiedenisboeken.

Nieuwe nucleaire deal?

Inzake Iran ging Joe Biden voor een nieuwe nucleaire deal nadat Donald Trump in 2018, tot grote vreugde van Israël, het in 2015 gesloten akkoord met Iran had opgezegd. Maar de onderhandelingen tussen Iran en de VS verlopen moeilijker dan verwacht. Het Amerikaanse onderhandelingsteam onder leiding van Robert Malley (die ooit voor Barack Obama werkte, en ook het Amerikaanse onderhandelingsteam leidde in 2015) stellen zich harder op dan de Iraniërs hadden verwacht. En Iran wil dat de Verenigde Staten op zijn minst de sancties die het na 2015 heeft ingesteld tegen Iran, opheft alvorens het tot een doorbraak komt.

Het feit dat op 3 augustus 2021 een nieuwe Iraanse president aantrad, Ebrahim Raissi, een hardliner, maakt de zaken er niet eenvoudiger op. De Iraniërs weten dat Joe Biden koste wat kost een akkoord wil, en proberen daarom tijd te winnen en de gesprekken te rekken. Om zo meer uit de brand te kunnen slepen.

Of toch niet?

Komt er geen nieuw nucleair akkoord tussen Iran en de Verenigde Staten, dan riskeert er een nieuwe nucleaire wedloop te ontstaan in het Midden-Oosten, en wordt de kans groter dat het Israëlische leger (Tsahal) actie onderneemt tegen Iran. Waarbij Israël zal kunnen rekenen op de (passieve of actieve) steun van de Verenigde Staten, en een aantal Arabische landen waaronder Koeweit, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE).

Ondertussen hoopt de Libanese sjiitische militie Hezbollah (Partij van God) dat er wel degelijk een Amerikaans-Iraans akkoord komt. Want indien er geen nieuw akkoord wordt getekend zullen de Amerikaanse sancties tegen het economisch bijzonder slecht boerende Iran nog verharden. Dat zou ertoe kunnen leiden dat de geldstroom van Iran richting Hezbollah vermindert.

Relaties met Turkije blijven gespannen

De relaties met Turkije blijven gespannen, en de levering van het Russische S-400 luchtafweersysteem aan Turkije zijn de Amerikanen nog niet vergeten. Maar Turkije is een NAVO-partner, en Joe Biden wil dat zo houden. De Turkse president Erdogan is dan weer kwaad op de Verenigde Staten omdat die de Koerden in Syrië steunen. De zogenaamde People’s Protection Units (PPU) zijn gelinkt aan de PKK, de Koerdische Arbeiderspartij in Turkije, en dat zijn volgens Turkije terroristen.

En uiteraard houdt Turkije er ook niet van dat de Verenigde Staten de strijd tegen de Armeniërs in 1915 als een genocide beschouwt. Ondanks haar NAVO-lidmaatschap voert Turkije een antiwesterse politiek. Erdogan weet dat de Verenigde Staten Turkije niet uit de NAVO durven zetten, want anders drijf je Turkije in de armen van de Russische president Poetin, en daarom kan Erdogan verder Europa en het westen van tijd tot tijd chanteren.

Humanitaire ramp

In Irak steunen de Verenigde Staten eerste minister Mustafa al Kadhimi, een sjiiet die zich keert tegen de te grote inmenging van Iran in Irak. In Libanon steunen de VS het nationale leger, omdat dat beschouwd wordt als het enige Libanese instituut dat nog in staat is om het land bijeen te houden. De toestand in Jemen baren Joe Biden zorgen, want ten gevolge van de oorlog in Jemen heerst er een humanitaire ramp van jewelste. In Noord-Afrika tenslotte kunnen rekenen op Marokko als trouwe bondgenoot.

‘Biden’s Middle East Strategy is ruthless pragmatism’, stelt Steven Cook, columnist bij Foreign Policy. En dat zou wel eens kunnen kloppen. Een echte lijn of visie zit er niet in. Net als Donald Trump wil Joe Biden zich eigenlijk niet te veel engageren in het Midden-Oosten.

Twintig jaar Amerikaanse aanwezigheid in Afghanistan heeft weinig of niks opgeleverd, het omverwerpen van het regime van Saddam Hoessein in Irak in 2003, en van Muammar al Khaddafi in Libië een decennium geleden, heeft alleen maar geleid tot chaos in die landen. En antiwesterse gevoelens bij de bevolking. De groeiende macht van China, en de Russische politiek in Oost-Europa, staan nu hoger op de Amerikaanse agenda.

Mohamad bin Salman

Joe Biden: één jaar Midden-Oostenbeleid gekenmerkt door gebrek aan visie