Na de Verenigde Arabische Emiraten heeft nu ook Bahrein een zogenaamd vredesakkoord gesloten met Israël. Nog andere Arabische landen kunnen volgen. Israël reageert enthousiast op deze evolutie, maar aan Arabische zijde zijn de meningen duidelijk verdeeld.

Eind goed al goed?

Toen de Egypte onder president Anwar Sadat (1918-1981) in 1978 als eerste Arabische land een vredesakkoord tekende met Israël, was de woede in de Arabische wereld groot. De Arabische Liga besloot als reactie haar hoofdkwartier te verplaatsen van Cairo naar Tunis. Pas in 1990 besliste de organisatie met nipte meerderheid om terug te keren naar de Egyptische hoofdstad. In 1994 was Jordanië het tweede Arabische land om een vredesakkoord te tekenen met de joodse staat. Eind goed al goed? Niet echt. Iran en Turkije (twee niet-Arabische landen) hadden vroeger uitstekende relaties met Israël en werden beschouwd als trouwe bondgenoten. Maar sedert de islamitische revolutie in Iran in 1979, en het Turkse presidentschap van Erdogan sedert 2014, is de breuk tussen Iran en Turkije enerzijds, en Israël anderzijds, vrijwel compleet.

Komt daar nog bij dat de Arabische Liga zich altijd kritisch heeft opgesteld tegenover Israël. Het voorstellen van Israël als de gevaarlijke boeman is voor Arabische en islamitische landen altijd een middel geweest om de aandacht van hun bevolkingen af te leiden van interne problemen. Bovendien lieten sommige Europese landen zich afgelopen decennia soms licht kritisch uit over de Israëlische politiek ten opzichte van de Palestijnen, wat allemaal tot gevolg had dat Israël het gevoel had tot op zekere hoogte geïsoleerd te zijn.

Front tegen Iran

Dat gevoel van isolement is nu in Israël aan het verdwijnen als sneeuw voor de zon. Niet alleen tekenden de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) als derde Arabische land in augustus dit jaar een vriendschapsakkoord met de zionistische staat (de term vredesakkoord is niet echt geschikt, want geeft de indruk dat de twee landen voordien in oorlog waren, wat niet het geval was), afgelopen week is daar Bahrein bijgekomen als nummer vier. In Israël kan de pret niet op en wordt al gespeculeerd over een vijfde land, waarbij vooral Oman geciteerd wordt. De grote droom van minister-president Benjamin Netanyahu is om vriendschap te kunnen sluiten met Saoedi-Arabië, maar daarvoor is het water duidelijk nog te diep.

Niet alleen dragen volgens de Israëlische visie deze recente vriendschapsakkoorden bij tot vrede in het Midden-Oosten. Ze zorgen er ook voor dat er zo een front ontstaat tegen Iran, door Israël beschouwd als haar grootste vijand in de regio. Dat Bahrein als nummer vier vriendschap heeft gesloten met Tel Aviv zal weinigen verbazen. Het is een land dat een sjiitische meerderheid heeft, maar geregeerd wordt door een soenitische minderheid. Niet weinig Iraniërs (inbegrepen de voormalige prowesterse sjah van Iran, Mohammad Reza Pahlavai, 1919-1980) vinden eigenlijk dat Bahrein een onderdeel is van Iran.

De meerderheid van de Bahreinse sjiieten is echter Arabisch, en heeft geen zin om overheerst te worden door de Perzen. De motivatie van de Verenigde Arabische Emiraten om vriendschapsbanden aan te gaan met Israël is lichtjes anders. Het land beschouwt Turkije, en niet zo zeer Iran, als het grote gevaar voor stabiliteit in het land. Betere relaties met Israël en de Verenigde Staten zijn in die context welkom.

Een zekere arrogantie

Wat zijn nu de reacties van de Arabische landen op de twee nieuwe vredes/vriendschapsakkoorden met het in 1948 opgerichte Israël ? De Arabische Liga is hopeloos verdeeld. De tijd dat kritiek leveren op Israël bijna het enige cement was tussen haar lidstaten, is voorbij. Ook toen de Arabische Lente startte in 2011, en uiteindelijk zware gevolgen had voor onder meer Tunesië, Libië, Egypte, Syrië en Jemen, heeft de Liga nooit geweten van welk hout peilen te maken.

Ten eerste zijn er de Arabische landen die zich positief hebben uitgelaten over de vredesakkoorden: Egypte natuurlijk (daar het zelf een vredesakkoord heeft met Israël kan het moeilijk kritiek leveren op de VAE en Bahrein), en andere prowesterse Arabische landen zoals Marokko. Jordanië heeft ook een vredesakkoord met Israël, maar was zuinig met commentaar op het nieuws uit de VAE en Bahrein, Jordanië is namelijk sterk teleurgesteld over de gevolgen van zijn eigen vredesakkoord uit 1994, omwille van de verdere kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever en een zekere arrogantie van zijn Israëlische buur.

‘Tiranniek regime’

Ten tweede zijn er de Arabische regimes die positief staan ten opzichte van de akkoorden, maar die dat niet luidop willen zeggen omdat ze weten dat hun bevolking niet echt enthousiast is. Daartoe kunnen we onder meer Saoedi-Arabië, Koeweit en Tunesië rekenen. Ten derde is er het afwijzingsfront, landen dus zoals Qatar, Libië en Syrië, die de vriendschapsakkoorden negatief beoordelen. De Libanese sjiitische militie Hezbollah, door Israël beschouwd als een terroristische organisatie, heeft zich zoals verwacht ook gekeerd tegen de vriendschapsakkoorden, en gebruikt om Bahrein te omschrijven de term ‘tiranniek regime’. Tenslotte is er nog het specifieke geval van Soedan, een land dat vroeger tot het afwijzingsfront behoorde, maar nu eerder richting pro-Israël gaat.

De bevolking van bijna alle Arabische landen staat echter meestal heel vijandig tegenover de akkoorden. Ze beschouwt die als verraad aan de Palestijnse zaak. Dat de VAE en Bahrein vriendschapsakkoorden sluiten met Israël, op een moment dat de Palestijnse zaak meer dan ooit in een impasse zit, is voor de doorsnee Arabier moeilijk verteerbaar. Op vrijdag 18 september vond nog een betoging plaats in de Marokkaanse hoofdstad Rabat tegen de vriendschapsakkoorden. Om nog niet te spreken over de negatieve reacties in niet-Arabische landen zoals Pakistan en Afghanistan.

Teleurstelling bij de Palestijnen

Bij de Palestijnen is de teleurstelling over de nieuwe evoluties ronduit negatief, en dat zowel bij de bevolking als de Palestijnse Autoriteit (die wat nog rest aan Westelijke Jordaanoever bestuurt), en het radicaal islamitische Hamas, dat heerst over Gaza. In een perscommuniqué verspreid op 11 september heeft de Palestijnse Autoriteit het over verraad aan de Palestijnse zaak. Palestijns president Mahmoud Abbas begrijpt bovendien niet dat de Verenigde Staten de Palestijnen tot nu toe links heeft laten liggen in vredesonderhandelingen.

Als alternatief verwijst hij naar het vredesinitiatief van de Arabische Liga van 2002, dat vrede tussen Israël en de Arabische landen voorstelde in ruil voor de terugtrekking van Israël uit alle sedert 1967 bezette gebieden (inbegrepen de Syrische Golanhoogte), en een oplossing voor het Palestijnse vluchtelingenprobleem in de lijn van resolutie 194 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

Hamas-voorman Ismail Haniyeh had op 18 september een ontmoeting in de Libanese hoofdstad Beiroet met vertegenwoordigers van het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina, een (gewezen marxistisch-leninistische) Palestijnse verzetsbeweging, om een strategie uit te werken tegen de Amerikaans-Israëlische politiek in het Midden Oosten.

Abrahamakkoorden

Witte Huis-senior adviseur Jared Kushner, tevens schoonzoon van de Amerikaanse president Donald Trump, hoopt nog meer Arabische landen over de streep te kunnen trekken om hun relaties met Israël te verbeteren. Pas nadien ziet hij de tijd rijp om de Palestijnen te betrekken bij een vredesakkoord met Israël. Maar voor de doorsnee Palestijn is het duidelijk dat, wegens de verdere kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem, en de isolatie van de Gazastrook, een zogenaamde tweestatenoplossing –al decennia lang voorgesteld als dé oplossing voor het Palestijns-Israëlische conflict- verder af is dan ooit.

De twee nieuwe vredesakkoorden met Israël werden de Abrahamakkoorden gedoopt, genoemd naar de man die in de joodse en christelijke godsdienst patriarch is, en voor moslims een profeet. Het is ons niet bekend hoe hij staat tegenover de recente vriendschapsdeals. Of hij ooit effectief heeft bestaan en rondgelopen heeft in wat we vandaag het Midden Oosten noemen, is een nog groter mysterie.

Mohammad Reza Pahlavai

Arabische staten verdeeld over vredesakkoorden met Israël