Voor rechts is ze te links, voor links niet rechts genoeg. Bondskanselier Angela Merkel oogst al vele jaren kritiek binnen haar partij, de christendemocratische CDU. Ze zou de ‘sociaaldemocratisering’ van de CDU hebben bewerkstelligd door haar ‘gebrek aan gevoel voor waarden’. Critici zoals Gertrud Höhler, auteur van het boek ‘Die Patin’ – een genadeloze afrekening met ‘peetmoeder’ Merkel –, bedoelde daarmee natuurlijk de conservatieve waarden. Ook de Willkommenskultur van Merkel zet kwaad bloed bij christendemocraten van de CDU en van de Beierse zusterpartij CSU. Zo ondertekenden 126 CDU-mandatarissen in oktober een ‘Brandbrief’ aan Merkel waarin ze erop wezen dat ‘de meerderheid van de vluchtelingen [stamt] uit landen waarvan de overheersende maatschappijbeelden duidelijk afwijken van onze Westerse waarden.’ De kritiek op Merkel vanuit eigen rangen komt niet tot bedaren. Ook nu weer richtten 44 mandatarissen zich tot de bondskanselier met de vraag om een koerswisseling.

Ontheemd

Ook meer rechts van het centrum groeit het ongenoegen over Merkel. De Alternative für Deutschland (AfD) heeft de wind in de zeilen. De van oorsprong eurokritische partij bleef bij de Bondsdagverkiezingen in september 2013 net onder de kiesdrempel van vijf procent. Sinds de AfD hard van leer trekt tegen het vluchtelingenbeleid van Merkel, klimt ze gestaag in de opiniepeilingen tot een paar procent boven de kiesdrempel. Hier zet de kritiek van links op Merkel aan. Want de CDU mag dan wel de AfD als concurrent vrezen, de linkse partijen zien in deze rechts-populistische partij eerder een existentiële bedreiging. Uitgesproken rechtse partijen haalden tot nu toe in de Bondsrepubliek Duitsland weinig of geen stemmen. In sommige deelstaten mochten ze al wel eens over de kiesdrempel geraken, maar op het federale niveau kwamen ze altijd van een kale markt thuis. Daar zou wel eens verandering in kunnen komen. Links verwijt Merkel nu dat ze vele burgers drijft in de armen van ‘rechts’ – en in Duitsland is ‘rechts’ synoniem met rechts-populistisch of zelfs extreemrechts. Thomas Oppermann, fractieleider van de sociaaldemocratische SPD, vindt Merkel niet conservatief genoeg. In een interview met ‘Welt am Sonntag’ zei hij letterlijk dat Merkel miljoenen burgers ‘politisch heimatlos’ (politiek ontheemd) maakt. Daarom zouden ook niet extremistisch ingestelde kiezers naar de AfD overlopen. Wanneer de CDU zich opnieuw een meer conservatief profiel aanmat, zou dat niet alleen de toevloed naar de AfD afremmen, maar ook kiezers, die zich tot het ‘centrum’ rekenen, naar de SPD sluizen. Het probleem van de SPD is immers dat ze gekneld zit tussen een CDU die teveel naar het centrum is opgeschoven en partijen zoals ‘Die Linke’ en ‘Grüne’ die meer links zijn. Volgens Gregor Gysi, zowat de stamvader van de links-radicale ‘Linke’, zou de CDU best in de oppositie verzeilen. Ze zou dan meer karakter kweken en zo weer meer conservatieve kiezers terugwinnen op de AfD.

‘Onopgesmukte waarheid’

Zowel christendemocratische als sociaaldemocratische en links-radicale politici menen dat Merkel de CDU teveel naar ‘die Mitte’ heeft geloodst waardoor de partij niet meer aantrekkelijk is voor conservatieven. Zowel christendemocratische als sociaaldemocratische politici vinden het vluchtelingenbeleid van Merkel een miskleun, de eerstgenoemde omdat het de basiswaarden van de Bondsrepubliek bedreigt, de laatstgenoemde omdat het ‘hulpeloos en chaotisch’ overkomt. Sigmar Gabriel, voorzitter van de SPD, wil dat er tegen de lente een oplossing komt, of ‘we gaan naar getallen die moeilijk worden.’ ‘Keulen’ heeft een omdenken veroorzaakt. Volgens Oppermann (SPD) zou Merkel de mensen de ‘onopgesmukte waarheid over de integratie en haar uitdagingen’ moeten vertellen. Een gelijkaardige kritiek stijgt op uit het opinieartikel dat de bekende linkse auteur Monika Maron in de conservatieve Frankfurter Allgemeine Zeitung (14 januari 2016) publiceerde onder de titel: ‘Merkels kopflose Politik macht die Rechten stark’. De joodse grootvader van de schrijfster werd door de nazi’s vermoord; haar stiefvader, Karl Maron, was van 1955 tot 1963 minister van Binnenlandse Zaken van de DDR, de Oost-Duitse communistische staat. Monika Maron vreest dat de massale immigratie de Duitse samenleving tot het uiterste op de proef stelt. Daardoor zou er een wantrouwen groeien tussen de Duitse burgers en de asielzoekers. Volgens Maron heeft de bondskanselier geen visie (‘kopflos’) en zou ‘haar vasthouden aan open grenzen even weinig te begrijpen vallen als haar plotseling roepen naar de sterke staat geloofwaardig is’. Daarom zouden burgers vanuit een groeiend wantrouwen tegenover de traditionele partijen en de klassieke media hun heil zoeken bij een partij als de AfD en een beweging als Pegida, wat de linkerzijde dan weer afdoet als racisme. De tegengestelde visies van links en rechts op de aanpak van de vluchtelingencrisis zouden ook de spanningen tussen de burgers zelf doen toenemen.

Verlichting

Waarom, zo vraagt Monika Maron zich af, staan we niet aan het parlement te protesteren tegen een ‘kopflose Flüchtlingspolitik’ die bovendien racistische en extreemrechtse krachten in de kaart speelt? Waar moeten die burgers naartoe die de lokroep van AfD en Pegida niet volgen, maar toch ervan overtuigd zijn dat ‘een niet afzienbare vluchtelingenstroom Duitsland niet economisch, maar in zijn politiek en cultureel fundament in gevaar brengt’? Zulke mensen zijn in feite ‘heimatlos’ in een dubbele zin: bij de AfD willen ze niet aansluiten en bij de linkerzijde kunnen ze niet dat niet eens. Het probleem is dat kritiek op het vluchtelingenbeleid vaak en wat al te gemakkelijk in een extreemrechtse hoek wordt geduwd, alhoewel net links en centrumrechts vanuit hun geloof in de democratie en de ‘open society’ die kritiek ter harte zouden moeten nemen daar waar ze ingegeven is door de zorg om de waarden van de verlichting en de seculiere maatschappij.

Foto (c) Reporters

(Dit artikel verscheen op 19 januari op www.knack.be)

Monika Maron

Links verwijt Angela Merkel van rechts in de kaart te spelen