Migraties en oorlogen zijn zo oud als de mensheid, en tegelijkertijd brandend actueel. Mensen hebben zich altijd verplaatst van locaties met weinig uitzicht op een goede toekomst, naar meer beloftevolle delen van de wereldbol. Daar is niks mis mee. Dit kon ongecontroleerd gebeuren, of het kon de vorm aannemen van een goed georchestreerde stammentwist of oorlogsvoering. Uitzichtloze sociale situaties vormden ook geregeld een excuus om minderheidsgroepen geheel of gedeeltelijk van de kaart te vegen (genocides, pogroms…) om zelf wat meer bewegingsvrijheid te bekomen. Homo sapiens volgde hierbij een complex pad en gebruikte wrede methoden, zoals we uit beschrijvingen ervan in wetenschappelijk gefundeerde bestseller boeken van bijvoorbeeld Yuval Noah Harari, en vooral van David Livingstone Smith kunnen leren.
Niet dat we het niet helemaal wisten uit onze geschiedenislessen, maar die waren toch zorgvuldig getransformeerde en gekuiste versies van de echte feiten. Geschiedenis en heden zijn een Game of Thrones, een in eerste instantie moeilijk te begrijpen chaotische toestand. En die toestand is weinig veranderd na 2000 jaar beschaving, of na pakweg enkele honderd jaar Verlichting. De filosofische benaderingen falen. Kunnen we er anno 2019 een meer wetenschappelijke benadering tegenaan gooien waarbij we de meest complexe en eigenlijk prille wetenschappen biologie en sociologie aanspreken?

Wetenschappelijke benadering van migraties, oorlogen en milieuproblematiek

Biologie en sociale wetenschappen hebben weinig wetten en wiskundige vergelijkingen om de fenomenen in modellen te plaatsen. Chemie en fysica zijn in een paar honderd jaar ontrafeld en al vóór de helft van de vorige eeuw in wetten geplaatst met wiskundige formules. Moleculaire biologie volgt nu spectaculair maar kijkt tegen een erg complexe biologische wereld aan. Neurowetenschappers brengen al een (heel klein) stuk van ons (hersen)gedrag in kaart. Sociaal gedrag is het resultaat van die hersenstructuren die ons ‘bewustzijn’ bepalen. Een deel van die hersenstructuren herbouwen we continu door communicatie met anderen, we downloaden hun hersen-software (of we doen dat net niet). Discussie, visuele indrukken, het lezen van een boek of opiniestuk…we passen onze neuronale netwerken, ons bewustzijn, voortdurend aan. Neurologie en sociologie maken zich nu pas los van filosofische theorieën, waarmee de mens bij gebrek aan de wetenschappelijke doctrine (die nog maar enkele honderden jaren oud is) trachtte om door het bos de bomen te zien.

Het maakt sociologie des te meer interessant en boeiend natuurlijk. Eén van de weinige wiskundige vergelijkingen uit die sociale wetenschappen is afkomstig van de Belgische professor Verhulst (ref. 3), die rond 1830 een groeicurve van de bevolking afleidt. Het is niet zo verrassend om vast te stellen dat homo sapiens (net zoals alle andere bio-organismen) een stevige groeicurve heeft, die pas afvlakt als de voeding en grondstoffen beginnen opgebruikt te worden. De laatste 60 jaar komen er om de 12 jaar één miljard mensen bij (zie Max Kummerow, ref.4). Zoals iedereen weet zitten we momenteel aan ca. acht miljard aardbewoners, en hebben we de afvlakking van de curve nog lang niet bereikt. Homo sapiens heeft de aarde veroverd. Daarbij werden/worden natuurlijke evenwichten verplaatst. Meer plaats voor de mens betekent immers minder plaats voor grote diersoorten en voor de natuur.

Prof. Verhulst kreeg ideeën van een eerdere voorloper van de ‘verwetenschappelijking’ van sociologische fenomenen, namelijk de statisticus Malthus (ref.5). Die beweerde in 1798 dat duurzame (lees genietbare) bevolkingsgroei slechts mogelijk is indien de economie (landbouw, grondstoffen,…) de bevolkingstrend kan volgen. Als dat niet het geval is, dan krijgen we uitzichtloze situaties (werkloosheid, honger, onmenselijke omstandigheden…) op welbepaalde locaties, voor minstens een belangrijke fractie van de individuen van de groep. Deze individuen raken gefrustreerd en dit heeft op middellange termijn chaos, migratie, oorlog, burgeroorlog, genocides en ecologische schade als gevolg. Zoals iedereen die met nieuwe ideeën komt, had/heeft Malthus supporters en tegenstanders. Zijn model komt niet altijd goed uit voor sommige politieke, religieuze, economische of andere doctrines. En doctrines, de modellen die in ons bewustzijn geplaatst zijn door onze omgeving (school, familie… onze ‘niet-fabrieks software’, onze ‘apps’), gedragen zich net zoals biologische organismen: ze willen zich hardnekkig vermenigvuldigen.

Een doctrine heeft zijn verdedigers, predikanten, schrijvers van opiniestukken… Vijandige doctrines worden bekritiseerd, en indien mogelijk wordt de verspreider ervan (de ‘predikant’) fysiek uitgeschakeld. De evolutie van doctrines en ideeën is momenteel sneller dan deze van biologische organismen. En het is moeilijk te voorspellen welke gaan doorbreken. Het model (de doctrine) van Malthus is ondertussen beter begrepen. Bevolkingsaanwas is gemakkelijk te meten, en BNP-waarden zeggen veel omtrent de economische groei. Beide fenomenen volgen wel niet strikt de voorspellingen van Malthus en van Verhulst. Biologie en economie volgen complexe wegen – maar de grote lijnen van Malthus en Verhulst kloppen: migratie gaat van gebieden met een lage economie/bevolking-verhouding naar gebieden met een hoge economie/bevolking-verhouding.

Ze wordt uiteraard versneld indien in die gebieden deze slechte verhouding leidt tot honger, politieke onstabiliteit, oorlog… Syrië is momenteel wel hét voorbeeld van dat laatste. Als je wil weten welke de volgende grote kanshebbers zijn, dan bestudeer je op internet de demografische (birth rates) en economische gegevens. Ik ga hier geen gokje wagen, want het aantal kandidaten is legio, maar de mens is ook een meester in het oplossen van hopeloos ingewikkelde situaties.

Het gemiddeld aantal kinderen per vrouw (de ‘birth rate’ of ‘fertility rate’), nodig om een duurzame (‘steady state’ evenwicht genoemd in de exacte wetenschappen) situatie te bekomen, dus ééntje waarbij de menselijke populatie constant blijft, bedraagt 2,1. Singapore zit momenteel op 1,1, en Niger op 7. De sub-Sahara-Afrikaanse regio daalt traag naar 5 kinderen/vrouw (Max Kummerow, ref.6). Syrië had in 1980 nog 7 kinderen per vrouw. Te veel mensen met te weinig economische en intellectuele middelen leidt tot burgeroorlog. Een malthusiaanse uitleg. Gemakkelijker is het om de groepen die mekaar bevechten te klasseren als ‘goeden’ en als ‘slechten’, naargelang wat de waarnemer het best uitkomt. Kies je voor de winnaar in dit stukje Game of Thrones, dan kan je daar als land je voordeel uit halen via latere samenwerking met de overwinnaar. De burgeroorlog in Syrië was voorspelbaar. De migraties naar Europa ook. Toch krijgen we van ervaren VRT-reporters reacties te horen in de stijl van ‘dit valt niet te begrijpen…’ Alles valt min of meer te begrijpen als je wetenschappelijke methodes toepast.

De mens is, afhankelijk van de omstandigheden, ofwel heel sociaal en empathisch, ofwel de meest efficiënte folteraar en killer van de planeet

Het hoeft geen betoog dat de uitbreiding van één soort, met name homo sapiens, als gevolg heeft dat er een verstoring komt in de natuurlijke evenwichten. Voor een exacte wetenschapper, waartoe ik de Biologen toch reken, is dit een gekende zaak. ‘All our environmental problems become easier to solve with fewer people, and harder – and ultimately impossible – to solve with ever more people.’ is getekend Sir David Attenborough, Population Matters patron(ref.6). Het gebied dat homo sapiens inneemt wordt ontdaan van dieren en mensen die hem last berokkenen. Planten worden vervangen door economisch nuttige soorten. Mensen met andere culturele of fysieke kenmerken worden gefolterd en uitgemoord. In het beste geval worden wat interessante vrouwen gered en ingelijfd, maar zo goed als zeker worden ze verkracht. Het boek van David Livingstone Smith bijvoorbeeld laat hierover geen twijfel bestaan, en geeft een ruim aanbod van voorbeelden. Geen enkele menselijke groep of nationaliteit ter wereld ontsnapt hieraan, ook al wijzen we mekaar voortdurend met de vinger. Uiteraard wordt over het universele karakter van de minder fraaie kant van de mens met geen woord gerept in de plaatselijke geschiedenislessen. Het lijkt lastig voor een geschiedenisleerkracht om de mens aan adolescenten voor te stellen als de meest efficiënte killer ter wereld.

Komt daar nog bij dat de mens een sterk ontwikkeld bewustzijn heeft, wat blijkbaar het doden koppelt aan martelen en verkrachten. En als dit al zonder enige onderbreking in de geschiedenis en de prehistorie gebeurd is zoals Livingstone Smith uitvoerig beschrijft, dan behoort dit toch tot het verleden in het beschaafde deel van de wereld? Neen, indien de omgevingsfactoren negatief uitvallen verandert homo sapiens Dr. Jekyll in Mister Hyde (ref.7). Net zoals een loofboom zijn bladeren verliest bij dalende temperaturen en korter wordende dagen in de herfst, om terug mooie bloesems te leveren bij hogere temperaturen en langere belichting in de lente. Het DNA wordt aangestuurd door de omgevingsfactoren. Ons bewustzijn doet het ook. Mijn Spaanse koersfietstrainingpartner in Gran Canaria was ontzet over wat ze had gelezen over het lot van de Indianen in Latijns Amerika. Ik beval haar aan toch ook eens iets te lezen over wat er met de 80.000 Guanches van de Canarische eilanden gebeurd is, de oorspronkelijke bewoners van Gran Canaria dus. Dat wist ze niet. En, toegegeven, je moet diep in de literatuur duiken om meer dan oppervlakkige gegevens hierover te vinden. Maar met wat geluk en vele fietskilometers heb je toevallig een korte babbel met een aangename grote blonde dame met blauwe ogen, lichtere huid en dikkere lippen dan de onze. Alle DNA van de Guanches is dus toch niet vernietigd.

Zelfs openbare tv-zenders, die zich in hun nieuwsoverzichten toch tot een volwassen publiek wenden, houden hun uitleg omtrent conflicten in de wereld het liefst bij een Game of Thrones-scenario, met goeden en slechten. Je kan het hen ook niet helemaal kwalijk nemen, want een objectief wetenschappelijke beschrijving en uitleg maakt een journalist vrijwel zeker onpopulair bij de doorsnee kijkersen bij de omroep. Bram Vermeulen van de VPRO durft in de reisserie Sahara(cfr internet) wél openlijk bij de lokale bestuurders aandringen met vragen waarom de vrouwen uit de regio als kweekmateriaal behandeld worden, en hen erop wijzen dat dit moet uitmonden in explosieve situaties. Hij krijgt antwoorden in de aard van: ‘Onze voorouders en ouders hebben ons bijgebracht zoveel mogelijk kinderen op de wereld te zetten. Je weet nooit of er een stammentwist, oorlog, natuurramp etc. opkomt, die ons decimeert’.

Andere Afrikakenners wijzen ook op het diepgewortelde oergeloof van vele mannen dat ze na hun dood zullen verderleven via hun mannelijke ‘offspring’. Vermeulen vestigt dus het bewustzijn van de kijker op de grondoorzaak van de problematiek: gebrek aan verantwoordelijk ouderschap, familieplanning. De VPRO is altijd een voortrekker geweest. Vanwaar komt de terughoudendheid en schroom van onze Vlaamse reporters, kranten, scholen, universiteiten, het taboe op het woord ‘familieplanning’? Onze eigen, oorlogsvrije ‘steady state’ van de afgelopen 70 jaar komt niet door onze goede wil om oorlog te vermijden, maar door de ontwikkeling van ‘de pil’ (de anticonceptie pil) door wetenschappers. Die werd met ongelooflijk bescheiden financiële middelen mogelijk gemaakt door enkele gelddonoren.

De wetenschappelijke doctrine, die gelijklopend is met ‘de Verlichting’, wordt financieel selectief aangestuurd door andere doctrines, maar de creatieve wetenschapper ontsnapt daar geregeld aan. De ‘FDA approval’ van de pil gebeurde in 1960, en sindsdien begon de pil een wereldlijke veroveringstocht. Net op tijd voor de westerse naoorlogse wereld, maar onbekend in grote delen van de wereld waarvan we ondertussen ook weten dat de wens tot familieplanning bij de vrouwen heel groot is. De typisch Afrikaanse bevolkingspiramides zijn ongeveer driehoekig van vorm, met in de onderste delen uiteraard massa’s jongeren, en in de bovenste kleine stukjes de ouderen. Demografen van onze universiteiten wijzen op de explosiviteit van zulke constructies.

Je moet al een stevige economie uit de grond stampen om die uitgebreide jonge generatie een zinnig leven te bezorgen, en dat moet beginnen met onderwijs. Eens die jongeren opgeleid zijn is de kans groot dat ze nog meer uitkijken naar landen met een gezonde populatie/economie verhouding, want ze zoeken werk dat overeenstemt met hun opleiding en intellectuele talenten. In mijn beroep kreeg ik hopen aanvragen per week om Erasmus-, doctoraal, en postdoctoraal onderzoek te komen verrichten in onze laboratoria, van over de ganse wereld. Meestal van landen met een lage economie/bevolking-verhouding. Getalenteerde jonge mensen, ijverig op zoek naar een interessante wetenschappelijke toekomst. Goed gecontroleerd, verrijkend, omkeerbaar, en met inspraak en controle door de Vlaamse bevolking.

Familieplanning is één van de genegeerde ‘Rechten van de Mens’

Er gaan meer en meer stemmen op om de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (de UVRM) te herbekijken. Aangezien deze dateert uit 1948 lijkt dat geen slecht idee. Nieuwe wetenschappelijke ideeën zijn in zo’n periode al tien maal bijgespijkerd, en dogma’s bestaan niet in de wetenschap. Als we weten dat sociologie in 1948 nog meer filosofie was dan wetenschap, dan besef je dat één en ander moet aangepast worden aan de snel groeiende inzichten. Hans Küng en anderen stelden in 1998 een ‘Universele verklaring van plichten’ voor, maar hij kreeg hiervoor geen enkele steun. De plicht van verantwoord ouderschap bijvoorbeeld lijkt me een goed idee. En hoe komt het dat ‘Family planning’ niet voorkomt in de UVRM?

Vrouwen moeten toch het recht hebben zelf te beslissen wanneer ze zwanger worden? De woorden ‘Family planning’ kwamen ook niet voor in het fameuze ‘Migratiepact’, want dit steunt op de UVRM. En dat laatste steunt op de ‘Verlichting’, ook al één van de meest geciteerde woorden van de afgelopen maanden. De Verlichting loopt eigenlijk parallel met de wetenschappelijke doctrine, die exponentieel aan invloed is beginnen winnen na de copernicaanse revolutie.

Een nieuwe embryonale wetenschap zoals Sociologie heeft geen zeg gehad in dit pact. Onze premier heeft dus een pact goedgekeurd dat eigenlijk dringend aan een uiterst belangrijke upgradetoe was: ééntje waarin familieplanning als een mensenrecht dient voor te komen. En waar de plicht van verantwoord ouderschap duidelijk onderstreept wordt. Je zet geen kinderen op de wereld om er onderdrukten en kanslozen van te maken. Ieder kind heeft recht op een eerlijke kans. De wetenschap (de Verlichting dus) werd genegeerd. Ik kan mij niet inbeelden dat wetenschappers van onze denktanks hun akkoord betuigden met deze tekst. Men heeft zich neergelegd bij de dictatuur van fanatieke doctrines die niet toelaten dat vrouwen zelf beslissen hoeveel kinderen zij willen krijgen, en op welk ogenblik. Hiermee plaatst men zich rechtlijnig tegenover de Verlichting, de wetenschap. Ons land zet zich dus aan de slechte kant van de geschiedenis. Een verkeken kans om migratie beheersbaar te houden (ref. 8). En een verkeken kans om de toekomst van kinderen en vrouwen te verbeteren.

Zo werd het ook aangevoeld door de meeste Vlamingen. De oorzaken van de problemen werden niet aangepakt door dat pact, ook al was het niet duidelijk hoe dat dan wel moest. Iedereen met wat internationale werkervaring heeft situaties meegemaakt zoals wat mij overkwam toen ik in Sao Paulo naast een collega in het stadscentrum over straat liep. Er lag een jongen van ongeveer 12 te slapen in de drukke werkstraat. Mijn collega zag mijn verbazing, hij kende de mensen in de buurt en zei me: ‘Vannacht hier gedropt door zijn familie die niet voor hem kan zorgen, morgen ingelijfd in een drugsbende, binnen de vijf jaar dood’. Zoiets blijft in je bewustzijn hangen. De interessante ‘She decides’-beweging was nochtans al opgericht vóór het migratiepact diende ondertekend te worden, met stevige ondersteuning van onze minister van Ontwikkelingssamenwerking. Die beweging beoogt ook het beslissingsrecht van vrouwen omtrent hun zwangerschap. Maar het verband tussen de ondersteuning van vrouwen, en de controle van migratie is voor de toeschouwer onduidelijk.

Bill en Melinda Gates zijn met de idee gestart om familieplanning wereldwijd beschikbaar te maken. Een 60-tal organisaties van alle mogelijke pluimage ondersteunen de idee, en organiseren een jaarlijkse conferentie. De ‘Fifth International Conference on Family Planning’ werd in 2018 gehouden in Kigali (Congo). Ook de VN nam eraan deel, zij het als een duif met door Trump geknipte vleugels. Helemaal ongelijk kan je de man niet geven, want het huidige systeem van ontwikkelingshulp werkt decennia met een bepaalde systematiek, en de situatie is van kwaad naar dramatisch geëvolueerd. Al mogen we dat zeker niet veralgemenen en ontwikkelingshulp afbouwen. Maar, ‘no cure, no pay’ zou mogelijk een zoveelste boodschap van Trump kunnen worden. We weten wel dat er in zijn geval nog andere variabelen meespelen. Onder de radar gebeurt er wel één en ander, zoals een geboortecontroleactie voor de Rohingya, gesteund door de VN en Bangladesh. Dus toch een efficiënte benadering hier en daar.

Het is jammer dat een ander prima initiatief, namelijk ‘She decides’ het verband niet uitlegt tussen haar actie, en controle van migratie, oorlog, genocides, en milieuproblemen. Dit dient meer en beter uitgelegd te worden door de media, en vooral in het onderwijs. Studenten komen op straat en nemen standpunten in, en de verkiezingscampagnes zullen er rekening mee houden. Overeenkomsten die door de ganse wereld dienen ondertekend te worden, en die enkel zijn opgesteld door niet-wetenschappers, zijn geen goed idee. Niets belet ons om zelf krachtigere standpunten in te nemen, en deze aan de kiezers en aan de rest van de wereld uit te leggen (zie ook ref. 8).

Globalisering is oké, maar eigenheid is dat ook, en ’t is een kwestie van goede evenwichten te vinden. Een eigen migratie-, en een ecologie-, en een armoede-aanpak zouden we graag lezen van iedere partij. Visie, duidelijke doelen – geen demagogie. Tegen mei zullen de kiezers graag duidelijk horen hoe hun belangrijkste problemen concreet gaan aangepakt worden. We hebben er de wetenschap, technologie en economie voor, en als er wat mankeert dan is Homo sapiens creatief genoeg om dat snel aan te passen.

____

Referenties

Yuval Noah Harari, ‘Sapiens. Een kleine geschiedenis van de mensheid’. Uitgeverij Thomas Rap, 2018.
David Livingstone Smith, ‘The Most Dangerous Animal. Human Nature and the Origins of War’, Griffin Publishing 2009.
Verhulst, Pierre-François. ‘Notice sur la loi que la population suit dans son accroissement’. Correspondance mathématique et physique. 10: 113–121, 1838. Zie ook ‘Verhulst’s law in Population Ecology’.
Max Kummerow https://steadystate.org/population-and-the-steady-state-economy/
Thomas Malthus, ‘An Essay on the Principle of Population’, 1798.
Sir David Attenborough, Population Matters patron https://populationmatters.org/
Robert Louis Stevenson, ‘Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde’, Longmans, Green & co., 1886.
Robert Cliquet, Ere-algemeen directeur van het Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudies, opiniestuk in Knack: ‘Het VN-migratiepact is een hoogst onvolledig en onevenwichtig document’.

Mr. Hyde

Familieplanning kan migratiestromen, oorlogen en milieuproblematiek indijken