In Anderlecht kan je zonder problemen een leefloon krijgen, ook als je daar geen recht op hebt. Dat bleek uit een reportage van Pano op de VRT. Hoofdeconoom Ivan Van de Cloot van Stichting Merito stelde in oktober al dat de problemen met leeflonen fundamenteler zijn dan uit deze casus blijkt. Vijf vragen aan Ivan.

Uit de Panoreportage blijkt dat je in Anderlecht leefloon kan trekken op basis van verzonnen verhalen. En dat die uitkeringen vaak uitbetaald worden door tussenkomst van politici. Een choquerende vaststelling?

‘Zeker. Vooral omdat de voormalige OCMW-voorzitter in Anderlecht Mustapha Akouz, van PS-signatuur, verklaarde dat hij nu eenmaal socialist is en trots is om aan cliëntelisme te doen. Eén van de cruciale vragen is wie nu eigenlijk de belangen van de belastingbetalers behartigt. Of is de logica 100 procent cliëntelisme, 0 procent financiële verantwoordelijkheid? Die democratische verantwoordingsplicht is in dit land een algemene zorg.’

‘Specifiek in Brussel is het erg pijnlijk. Je ziet daar politici die signaleren dat ze geld uitgeven om kiezers te lokken. Dat iemand voor die rekening moet opdraaien, komt weinig ter sprake. Er zijn in Brussel zaken mogelijk, enkel omdat er veel geld van elders komt. Vanuit het federale niveau, en zo dus eigenlijk vanuit Vlaanderen. In dit dossier is dat glashelder. In veel gevallen betaalt de federale overheid tot 70 procent van de gelden die door de OCMW’s besteed worden aan leeflonen.’

Ondertussen staan de opinierubrieken in de kranten vol met stukken die de conclusie trekken dat dit dossier vooral aantoont dat er meer middelen en mensen nodig zijn.

‘Ik stel dat samen met u vast. En dat is werkelijk pathologisch. Alsof verantwoordelijken niet altijd keuzes kunnen maken binnen bestaande budgetten. Fraude is ontoelaatbaar. Zeker linkse politici zouden moeten beseffen dat het draagvlak voor sociaal beleid in gevaar komt door dit soort fratsen.’

‘Het is opvallend dat er ook veel academici zijn die de fraude relativeren. Terwijl er ook wel linkse Vlaamse politici zijn die net beklemtonen dat fraude bestreden moet worden, net omdat heel het beleid staat of valt met verantwoordelijkheid. Geld uitgeven zonder er verantwoording voor af te leggen, dat kan alleen maar slecht aflopen. We moeten politici, of ze nu Paul Magnette of Guy Vanhengel heten, daarmee blijven confronteren.’

Maar klopt het niet dat er te weinig middelen zijn voor een degelijke controle op het uitkeren van leeflonen?

‘Sta me toe daar een aantal cijfers bij te nemen. Het personeelsbestand van de Brusselse OCMW’s telt vele duizenden werknemers. In voltijds equivalent spreken we voor die negentien OCMW’s over 7.118 effectieven. De opmerking dat het vooral met management en organisatie te maken heeft, blijft dus fundamenteel.’

‘Overigens is het zo dat er velen niet voltijds werken en er ook veel personeelsleden thuis zitten. Daarrond kan je ook beleid voeren. Het is zeker ook een politieke verantwoordelijkheid. Maar bij die politiek verantwoordelijken zit dus een groot deel van het probleem. Het is al jaren een publiek geheim dat er daar, zeker bij de PS, genoeg zijn die hun mandaat gebruiken om stemmen te kopen. Zij beschouwen de bevolking als met belastinggeld te manipuleren kiesvee.’

‘We moeten ook kritisch kijken naar de federale overheid. Daar zitten we op dit moment met bevoegd PS-minister Karine Lalieux die ideologisch blijkbaar weinig graten ziet in cliëntelisme. Zeker niet als partijgenoten er zich aan bezondigen.’ (Lees verder onder de afbeelding)

Stichting Merito bracht net in oktober een heel dossier uit over leeflonen. Wat waren relevante conclusies?

‘Één van de conclusies is dat leeflonen ingezet worden als dominante factor in het bijstandsbeleid, zonder vragen of omkadering: niet alle gemeenten combineren het effectief met een activeringsbeleid. Terwijl het verhogen van de werkzaamheidsgraad cruciaal is om ook maar een kans te hebben om de komende decennia de pensioenlasten te dragen. De leefloners zijn een belangrijke doelgroep binnen een beleid dat de werkzaamheidsgraad moet optrekken. Verder toont ons onderzoek aan dat de dominante verklaring voor de groei van het aantal leeflonen de almaar groter wordende groep inwoners met herkomst van buiten de EU is.’

‘Dat de druk door instroom van mensen van buiten de EU zo hoog is, valt te verklaren doordat die groep er slecht in slaagt om connectie te maken met de arbeidsmarkt. Dit kwam duidelijk naar voor uit het Merito-onderzoek: de sterkste samenhang met de problematiek van leeflonen, maar ook andere socio-economische problematieken, is statistisch te vinden in de aanwezigheid van grote groepen met herkomst van buiten de EU. ‘

‘Dit wordt overigens nog onderschat wanneer we alleen statistieken bekijken gebaseerd op nationaliteit. De evolutie in de gemeente Machelen illustreert dat. Zo was in 1990 de aanwezigheid van mensen met een niet-EU geboortenationaliteit nog 3 procent. In datzelfde 1990 was de groep daar met herkomst van buiten de EU, dus ook diegenen die hier geboren zijn, 3,3 procent. Maar in 2024 noteren we voor Machelen 50,9 procent mensen met herkomst van buiten de EU. Inzake geboortenationaliteit is dat 32 procent. Het verschil tussen die twee groepen is enorm gegroeid en je ziet dat de stijging van het aantal leeflonen meer verband houdt met dat eerste cijfer. De statistiek rond [herkomst is dus veel relevanter voor socio-economische problemen dan [geboortenationaliteit.’

U heeft vragen bij de totstandkoming van de Pano-reportage van de VRT. Kan u dat verduidelijken?

‘Dat is een onderbelicht aspect van de zaak. Uit verklaringen van medewerkers van het programma Pano blijkt dat er maatschappelijke werkers waren die hun verhaal probeerden te doen in Franstalige media. Maar daar was er geen interesse. Dat is toch wel opmerkelijk.’

‘Was dat omdat ze vinden dat cliëntelisme van PS-politici algemeen bekend is en geen nieuws vormt? Of omdat ze dachten dat de PS het hen niet in dank zou afnemen?’

‘Omdat ze daar nul op het rekest kregen, is hun verhaal door Pano opgepikt. Daar hadden ze blijkbaar de verwachting dat hun onderzoek tot de conclusie zou komen dat leefloners in Anderlecht te lang op een uitkering moesten wachten. Om dat aan te tonen, hebben ze twee jonge redacteurs een leefloon laten aanvragen. Inderdaad kwam daar als resultaat uit dat het lang duurde. Dus het verhaal dat de werklast hoog is en er meer middelen nodig zijn kon gemaakt worden, zoals verwacht. Alleen kwam ook boven dat je een leefloon kon krijgen zonder aan de wettelijke voorwaarden te voldoen. Dit schandaal is dus een toevallig nevenresultaat van het onderzoek.’

Mustapha Akouz

‘PS-minister Lalieux ziet ideologisch blijkbaar weinig graten in cliëntelisme’

De almacht van de PS in Brussel