Frankrijk en Spanje eisen tezamen dat de Europese Unie de Europese energiemarkt gaat reguleren zodat ‘onaanvaardbare’ elektriciteitsprijsstijgingen, die de inflatie de pan uit laten swingen, een halt wordt toegeroepen. Frankrijk wil ook de afhankelijkheid van gas van buiten de EU terugdringen. Niet zozeer de last voor de consumenten, maar de inflatie als gevolg van energieprijzen vormt de grootste zorg in Parijs en Madrid. Ook Frans industrieel eigenbelang speelt mee.

Verband tussen gas- en elektriciteitprijzen

De Franse minister voor Economische Zaken Bruno Le Maire brak een lans voor EU-dirigisme, want: ‘De energiemarkt in de EU is niet geschikt voor wat we willen bereiken.’ Die uitspraak deed Le Maire maandag in Luxemburg in aanloop naar de bijeenkomst van de ministers van Financiën binnen de eurozone. Het nauwe verband tussen de gas- en de elektriciteitsprijzen zorgt immers voor een crisis in de EU. Dat verband is volgens Le Maire ‘oneerlijk, inefficiënt en duur’. Zijn Spaanse collega Nadia Calviño gaf op dezelfde bijeenkomst aan om de Europese Commissie te vragen om de gasvoorraden in de EU te gaan reguleren en de volatiliteit van de prijzen aan te pakken.

De gemeenschappelijke energiemarkt binnen de Europese Unie ontstond in de jaren 1990 in een poging om via de Europese instellingen de energiemarkt te liberaliseren. Het doel was vrije toegang tot de Europese markten voor alle bedrijven en een harmonisatie van de prijzen. In de praktijk bleek het vooral een toegang tot kleinere markten (lees: landen) voor grote Franse, Italiaanse en Duitse energiereuzen. Die waren grotendeels in staatshanden.

Die liberalisering was trouwens relatief. Regeringen van de lidstaten behielden volledige controle over de nationale energiemix, zoals uit de radicale nucleaire uitstap in Duitsland en België bleek. De EU probeerde ondertussen recent via juridische weg steenkoolcentrales te sluiten in Polen. Niet omwille van de energiemix maar omwille van de Green Deal en de ideologische strijd tegen CO2.

Door EU bedachte prijsvorming is probleem

De prijsvorming liet de EU echter al die jaren min of meer in handen van de sector, met alle gevolgen van dien. Vooral Spanje schreeuwt al sedert juli om aanpassingen van het zogenaamde ‘EU’s marginal pricing system’. Dit pijnlijk inefficiënt systeem werkt volgens de hoogste prijzen die nationale netbeheerders bereid zijn te betalen. De prijsvorming wordt door financiële partijen en de energiebedrijven op grote schaal gemanipuleerd. Tal van negatieve evaluaties van het systeem zijn online te lezen.

Zelfs het European Network of Transmission System Operators for Gas (ENTSOG) oordeelt behoorlijk negatief in haar recentste rapport. De nadruk op het aan elkaar aansluiten van de energienetwerken in de EU leidde immers tot een lelijk systeem dat meer een hindernis blijkt dan een oplossing. De tegenhanger European Network of Transmission System Operators (ENTSO-E), die de elektriciteitsoperatoren groepeert, doet het ‘balancing’ van de prijzen in een publicatie nog steeds af als iets positiefs. Logisch, want het prijssysteem is een geldmachine.

Eurogroep De Italiaanse socialistische Eurocommissaris Paolo Gentiloni belooft tegen december advies van de Europese Commissie over gasprijzen.

Groepsaankopen EU als oplossing

De gevraagde oplossing van de betrokken regeringen is merkwaardig. De roep om nationale reserves aan te leggen met EU-steun is een beetje hypocriet. De Spaanse socialistische minister Calviño ziet de Europese Commissie liefst groepsaankopen doen, zoals bij de vaccins. Calviño is econome en bekleedde topfuncties binnen de Europese Commissie (het Directoraat-generaal Begroting) alvorens een ministerpost te bekleden.

De socialistische Eurocommissaris voor Economie, Paolo Gentiloni, beloofde meteen een pakket maatregelen voor energiebeleid die de Europese Commissie in december zal voorstellen. Daarmee zal ze groepsaankopen van aardgas en opslagcapaciteit kunnen aanpakken. Ondertussen moeten tijdelijke nationale maatregelen de regels van de eenheidsmarkt of interne markt van de EU respecteren. Het gaat dan om het verbieden van verkapte staatssteun. Spanje experimenteert nu al met speciale belastingen en heffingen op uitzonderlijke winsten van energiebedrijven.

De EU weigert ondertussen de regelgeving betreffende de prijsvorming van elektriciteit en aardgas aan te passen. Nochtans is die slechte regelgeving een van de hoofdoorzaken van de enorme prijsstijgingen eind 2021 en allicht begin 2022. Een aankondiging van een advies aan de lidstaten om binnen de EU-regelgeving op te treden is ondertussen uitgesteld. In Griekenland, Italië, Frankrijk en Spanje riepen de regeringen echter al op om drastische maatregelen te nemen.

De termijnprijs voor gas (dus volgende maand te betalen maar nu reeds verrekend naar de klant toe zoals ook bij de termijnprijzen van aardolie aan de pomp) op de Nederlandse gashandelsbeurs TTF steeg ondertussen al met 400% sinds begin 2021. In de wintermaanden, als de vraag enorm toeneemt, zou die prijs nog dramatisch uit de hand kunnen lopen.

Eurostat Gasinvoer in de EU per land.

Allemaal de schuld van de Russen

Vooral het Russische gas spookt door het hoofd van de Franse minister Le Maire. In 2020 was Russisch gas goed voor 43,4% van de gasvoorraden van de EU. Noorwegen is met 20% de tweede leverancier. Dankzij de recent afgeronde Nord Stream 2-pijpleiding van Gazprom zou de Russische levering gegarandeerd zijn. Ondanks de steun van de Duitse bondskanselier Angela Merkel blokkeert de Duitse regulator momenteel de leveringen. Vooral de Verenigde Staten en Frankrijk waren manifest tegen de deal tussen de Duitsers en Gazprom. Deze week test het Russische staatsgasbedrijf Gazprom de leidingen. De Franse weerstand lijkt dan ook een achterhoedegevecht.

Ook Gentiloni vindt de afhankelijkheid van Russisch aardgas te groot. Op die manier lijkt de vijandigheid tegen Gazprom vooral geopolitiek van oorsprong. De Europese socialisten en liberalen zijn duidelijk anti-Gazprom én anti-Poetin-regime. De Duitse regering daarentegen koos voor realpolitik. Beweringen dat Gazprom de prijs manipuleert zijn dus vooral politieke propaganda. De echte manipulatie vindt immers vooral via het marginaal prijssysteem en de Europese gas- en elektriciteitsbeurzen plaats, en dus openlijk onder de neus van de Europese Commissie.

Franse verborgen agenda

De Fransen hebben trouwens ook een verborgen agenda. Als Le Maire een lans breekt voor kernenergie dan is dat niet enkel omdat de Franse markt grotendeels stroom haalt uit kerncentrales. Het is vooral omdat de belangrijkste leveranciers en bouwers van kerncentrales Franse bedrijven zijn. Het zijn vaak zelfs Franse staatsbedrijven, zoals Areva, dat voor 90% in handen van de Franse overheid blijkt.

Bovendien maken Franse bedrijven zoals EDF en Engie momenteel monsterwinsten omdat hun elektriciteitsprijs gebaseerd is op het falende marginale prijssysteem en de gemanipuleerde energiebeurzen die prijzen aan gas koppelen. De veel goedkopere kernenergie levert zo woekerwinsten op. Iets dat ook de Belgische regering weet. Engie betaalt er een speciale kernenergieheffing van 250 miljoen euro voor, zoals de Spaanse socialisten hun energiebedrijven proberen op te leggen.

De Europese Commissie weigert echter nog steeds dogmatisch om kernenergie als een propere energiebron te zien. Met het oog op haar groene ambities voor een nuluitstoot lijkt dit een zeer inconsequente houding. De Letse Eurocommissaris voor handel, Valdis Dombrovskis, die bovendien natuurkundige is, liet wel al zijn voorkeur voor kernenergie blijken. Daarop riposteerde de socialist Gentiloni meteen dat de EU geen stellingen zal innemen in tegenspraak met de klimaatplannen van zijn socialistische collega Eurocommissaris Frans Timmermans.

Nadia Calviño

EU moet energieprijs aanpakken van Franse regering

Eurogroep kiest voor een zuinige Ier