De paus is in Irak. Daar werd door de — geteisterde — christenen naar uitgekeken. Hoe komen de christenen in Irak? En zijn dat allemaal katholieken? Wel, ze zijn er al sinds het begin van het christendom. En neen, zo katholiek zijn ze allemaal niet, maar wel een grote groep.

Romeinen en het Westen

Een deel van het probleem van christenen in Irak is dat ze vaak aangevallen worden als surrogaat voor het Westen. Het Westen wordt als christelijk gezien en dus worden christenen op de korrel genomen in plaats van het onbereikbare Westen. Dat komen bovenop religieuze verschillen.

Gek genoeg loopt dat verhaal als een rode draad door de geschiedenis van de regio. In de vierde eeuw werden christenen er vervolgd omdat het Romeinse Rijk er met het christendom werd geassocieerd.

Bonte groep

Vandaag bestaat de christelijke gemeenschap in Irak uit Chaldeeërs, Assyriërs, Armeniërs, Latijnen, Melkieten, orthodoxen en protestanten. De religieuze samenstelling van de christenen in de vlakte van Nineve weerspiegelt eeuwenoude leerstellige geschillen. Alle groepen claimen terug te gaan tot op de evangelische activiteiten van de apostelen Thomas en Thadëus. Traditioneel wordt aangenomen dat zij de eerste christenen bekeerden.

Aid to the Church in Need (ACN

De verschillende christelijke groepen in Irak.

De overgrote meerderheid van de christenen in de Nineveh-vlakte, net als in de rest van Irak, behoren tot de Syrische (54%), Chaldeeuwse (35%), of Assyrische (2%) etnische groepen. De grenzen tussen taal, nationaliteit en religie zijn vaak vaag. Vaak beweren christenen dat hun taal – of zelfs etniciteit – ‘christelijk’ is.

De christenen zijn voor het overgrote deel afstammelingen van de oorspronkelijke stambewoners van het Assyrische Rijk. Een beschaving die duurde van de 25ste eeuw v. Chr. tot de 7e eeuw v. Chr. Soms was de hoofdstad van deze beschaving Nineveh, een stad die in de Bijbel wordt genoemd en waarvan de ruïnes liggen op de oostelijke oever van wat nu Mosoel is.

De religie van de man

Van religie veranderen is hoogst ongebruikelijk. In een onderzoek van Kerk in Nood gaf 7% aan te zijn opgegroeid in een ander geloof. Het gaat in dit onderzoek allemaal om bekeerlingen van de ene naar een andere christelijke denominatie. Dat waren onevenredig vaak vrouwen. Een weerspiegeling van de traditie om in een gemengd huwelijk, de geloofstraditie van de man aan te nemen.

Er is enkel anekdotisch bewijs van geïsoleerde heimelijke bekeringen van yezidisme of islam. Meer bekeerlingen uit de islam vind je vaak bij protestantse groepen. Maar daar zijn geen cijfers van te vinden. Het is een taboe in veel islamitische landen.

De taal is het volk

Tegenwoordig spreken negen van de tien christenen Surith, ook wel bekend als Westers Neo-Aramees. In sommige kringen, verwijzen christenen naar deze taal als ‘Syrisch’, ‘Chaldeeuws’, of ‘Aramees’. Functioneel gezien verwijzen deze naar hetzelfde dialect, hoewel er kleine verschillen bestaan in woordenschat van stad tot stad.

Baghdeda, een marktstad, is meer beïnvloed door Arabisch dan christelijke steden genesteld in de bergen in het noorden. In sommige bijna uitsluitend christelijke steden wordt de taal niet alleen gebruikt in familieverband maar als de keuzetaal op straat en in het zakenleven. In formele omgevingen, zoals preken in de kerk of geschreven documenten, krijgt Arabisch de voorkeur.

Bedreigd

Naast het informele dialect van Surith, leren sommige christenen ook het formele ‘Syrisch’ of ‘Chaldeeuws’, de literaire en oude varianten van de moderne dialecten. Beide hebben hun eigen schrift en worden gebruikt door de priester tijdens de meeste missen.

Door de christelijke exodus uit Irak wordt de toekomst van het Surith bedreigd. Het wordt moeilijk voor de kinderen van emigranten om de taal te behouden. Zo komt het ook als liturgische taal onder druk. Lokale Christenen zijn trots op het Surith, en herinneren bezoekers er graag aan dat het voortkomt uit het Palestijnse dialect dat door Jezus gesproken werd.

Rijk palet

De pre-Isis situatie toonde een rijk palet aan christenen. In Mosul woonden voor IS verschillende bisschoppen. Vaak runden deze verschillende christelijke denominaties, verbonden met het Orthodoxe Oosten, Rome of op zichzelf, samen christelijke scholen.

Ook sinds de komst van de islam en zelfs na de onafhankelijkheid van Irak bleef hun leven gekenmerkt door vervolging en discriminatie. Onder het seculiere regime van Saddam Hoessein hadden de christenen een modus vivendi gevonden die de kerk in staat stelde haar activiteiten uit te oefenen, ook op liefdadigheidsgebied. Maar ook in die tijd – vooral na de opeenvolging van oorlogen in de jaren tachtig – begonnen meer en meer Iraakse christenen te emigreren en stichtten zij een aantal gemeenschappen in het buitenland.

Vervolging

Ook vandaag staat is Irak volgens de Ranglijst Christenvervolging van Open Doors het elfde moeilijkste land om in te leven als christen. De wil om te emigreren blijft er groot onder de christelijke gemeenschap.

Tussen 2003 en maart 2015 werden ongeveer 1.200 christenen gedood, waaronder aartsbisschop Paulos Rahho van Mosul in 2008. De bezetting door IS van de Nineveh-vlakte, de bakermat van het Mesopotamische christendom, heeft deze regio letterlijk van christenen ontdaan. Veel van deze families hebben een toevluchtsoord gevonden in Iraaks Koerdistan, namelijk in Ankawa, de christelijke wijk van Erbil, in vluchtelingenkampen in Jordanië, Syrië, Turkije en Libanon, of hebben asiel gezocht in Europa en andere landen.

Verwoest

IS heeft de christelijke dorpen en wijken als een verwoest gewest achtergelaten. De heropbouw loopt moeizaam, maar toch. De paus zal er voorgaan in een opgeknapte kerk in Qaraqosh die door IS volledig vernield was. Ook huizen van christenen werden vernield.

Een belangrijk deel van het christelijk historisch erfgoed is van de ondergang gered door aartsbisschop Najib Mikhael Moussa van Mosul, die meer dan 800 historische manuscripten heeft weten te redden en daarvoor in 2020 de Sacharovprijs van de EU heeft gekregen.

Najib Mikhael Moussa

Hoe komen christenen in Irak?