In Zuid-Afrika is veel herrie ontstaan rond de plannen van de ANC-regering om het Afrikaanse Taalmonument in Paarl ‘aan te pakken’. Luc Pauwels sprak hierover met prof. Daan Goosen, voorzitter van de overkoepelende Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK).

Het Afrikaans: van keukentaal tot wetenschappelijke taal

Net als Stellenbosch en Franschhoek is Paarl een van de meest bezochte plaatsen voor Vlamingen die naar Zuid-Afrika reizen. En dan staat het Afrikaanse Taalmonument stevig op het programma. Wat is de betekenis en geschiedenis van dit monument?

‘In wezen herdenkt het Afrikaanse Taalmonument (ATM) het “wonder van het Afrikaans”. Waarom een wonder? Het antwoord ligt in het feit dat Afrikaans een van de slechts vier talen wereldwijd is die zich in de twintigste eeuw van een zogenaamde “keukentaal” tot een “wetenschappelijke” taal heeft ontwikkeld. De andere talen zijn Maleis, Hindi en Hebreeuws.’

‘Historisch gezien is het Afrikaans relatief recent “vertakt” van het Nederlands en is het zijn eigen volwaardige taal geworden. Het Afrikaans werd in de eerste decennia van de twintigste eeuw gestandaardiseerd. Er werden toen algemeen aanvaarde taalregels en -normen vastgelegd voor het gebruik van goed Afrikaans. Hoewel het bijna contra-intuïtief klinkt, is het gepaard gegaan met een ongekende bloei van het Afrikaans in onder meer de literatuur, de wetenschappen, de staat en de economie. In feite viert het Afrikaanse Taalmonument dit feit.’

‘Het ATM werd onthuld in 1975. Voor Afrikaanstaligen is dit een symbolische datum. Vijftig jaar eerder (1925) was het Afrikaans een officiële landstaal geworden. Honderd jaar eerder (in 1875) werd in Paarl het Genootskap vir Regte Afrikaners (GRA) opgericht. Deze organisatie zette de eerste belangrijke stappen in de ontwikkeling van het Afrikaans. Om de inheemsheid van de nieuwe taal te benadrukken, koos de GRA ervoor om de naam “Afrikaans” te gebruiken in plaats van “Kaaps-Nederlands”.’

Ik ken geen tweede monument dat ter ere van een taal is opgericht. In die zin is het zeker uniek, toch?

‘Naast het Afrikaanse Taalmonument zijn er wereldwijd ook andere taalmonumenten. En in Zuid-Afrika zijn er afgezien van het ATM nog verschillende andere monumenten die het Afrikaans als taal eren. Het oudste taalmonument staat in Burgersdorp in de Oost-Kaap. Dit monument is in 1893 opgericht om de “Nederlandse taal” te herdenken. De talrijke monumenten getuigen van de passie waarmee vroeger naar het Afrikaans werd gekeken. En nog steeds wordt er zo naar gekeken door een aanzienlijke groep Afrikaanstaligen.’

Via ‘inclusiviteit’ naar strikte eentaligheid

Is het de regering of het ANC die dit monument weg wil? Of niet weg, maar ‘van betekenis veranderen’…

‘De ANC-regering stelt via Nathi Mthethwa, de minister van Cultuur en Sport, voor om het woord Afrikaans te schrappen uit de naam van het Afrikaans Taalmonument. Volgens Mthethwa is het monument niet “inclusief” genoeg.’

‘Afrikaanstaligen hebben al in groten getale negatief gereageerd op het voorstel. “Maar is het Afrikaanse Taalmonument dan niet specifiek opgericht om eer te bewijzen aan het Afrikaans?”, is de voor de hand liggende vraag die op de lippen van veel Afrikaanssprekenden ligt.’

Wat is het standpunt van de FAK hierover?

‘De Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge is van mening dat een echte democratie gebouwd moet worden op het principe van wederzijdse erkenning tussen de verschillende taal- en culturele gemeenschappen. Met hun voorstel tonen Mthethwa en de ANC-regering daar nauwelijks begrip voor. Onder het mom van inclusiviteit wordt getracht iedereen een strikte eentaligheid op te leggen.’

WikiMedia Commons

Enkele van de zuilen van het Afrikaanse Taalmonument te Paarl.

‘Volgens de FAK is het Afrikaans als levende culturele schat een enorm voorbeeld voor de andere taalgemeenschappen hoe ze hun eigen moedertaal op het hoogste niveau kunnen ontwikkelen. Met het ANC-voorstel worden niet alleen het Afrikaans, maar impliciet ook de andere talen (Zoeloe, Xhosa, enzovoort) geschaad — niet alleen ‘”symbolisch”, maar ook “economisch”.’

‘Het argument dat het ATM een exclusieve agenda promoot, gaat niet op. Uit het architectonische ontwerp van het Afrikaanse Taalmonument blijkt duidelijk dat het het inclusieve karakter van het Afrikaans erkent en viert. Door middel van verschillende ‘zuilen’ in het monument wordt ruimschoots erkend dat het Afrikaans niet alleen uit het Nederlands stamt, maar door verschillende talen is beïnvloed. Volgens de FAK zou de overheid eerder de andere taalgemeenschappen moeten helpen om ook hun eigen taalerfgoed uit te breiden.’

Culturele zelfmoord als zoenoffer

Moeten we dit zien als een ‘woke’-agressie?

‘De ANC-regering is waarschijnlijk een van de meest “woke” regeringen ter wereld. Volgens haar zicht op de geschiedenis is het zogenaamde Westen gewoon boosaardig, terwijl de Rest vlekkeloos en goed is. Volgens het “woke” verhaal was Afrika vóór het zogenaamde koloniale tijdperk een paradijs van vrede, gelijkheid en welvaart! Kolonialisme betekende alleen maar vernietiging.’

‘Een gevolg hiervan is dat een culturele gemeenschap als die van de Afrikaners herhaaldelijk gedwongen wordt om haar louter bestaan te rechtvaardigen voor de nieuwe rechterlijke macht van supermorele normen. Maar omdat de Afrikaners, volgens de “woke” visie, het koloniale tijdperk vertegenwoordigen, is hun kwaadaardigheid systemisch van aard. Hun “zonde” kan nooit worden vergeven. Vergeving in de zin waarin Hannah Arendt het gebruikt (vergeving maakt nieuwe politieke feiten mogelijk), is dus ook afwezig bij “woke” ideologen. Volgens de radicale vleugel van de “wokisten” zal alleen een laatste zelfopheffing van de Afrikaners, een culturele zelfmoord, voldoende zijn om hun zonden uit te roeien.’

‘Een van de vele ironieën die hiermee gepaard gaan, is natuurlijk het feit dat dezelfde “woke” regering ook een van de meest corrupte regeringen ter wereld is. Er gaat bijna geen dag voorbij zonder dat nieuwe corruptieschandalen en de roekeloze plundering van de infrastructuur en economische middelen van dit land aan het licht komen. In Zuid-Afrika is de “woke” revolutie een lege revolutie.’

Verdrukking leidt tot vitaliteit

Wat is de huidige situatie met de Afrikaanse taal in het onderwijs, het bestuur en het openbare leven?

‘Het is bekend dat de situatie van het Afrikaans sinds 1994 onder het ANC-bewind is verslechterd in onder meer het ambtenarenapparaat, de universiteiten en in de economie. Strakke eentaligheid is de norm geworden.’

‘Niettemin moet de paradoxale toestand worden onderstreept die het Afrikaans vandaag kenmerkt. Ondanks (of juist dankzij) de enorme druk waaraan het Afrikaans is onderworpen, vertoont onze moedertaal tegelijkertijd in vele opzichten een bijzondere vitaliteit.’

‘Dat laatste blijkt onder meer uit het feit dat het Afrikaans nog steeds grote steun geniet onder Afrikaanstaligen; uit het grote aantal literaire werken dat in het Afrikaans is gepubliceerd; uit de levendigheid van de Afrikaanse media; het aanzienlijke aantal Afrikaanse scholen (openbare zowel als particuliere) die beter presteren dan andere scholen in het land; de vitaliteit van pro-Afrikaanse organisaties zoals de Solidariteit Beweging en in het bijzonder ledenorganisaties van de beweging zoals AfriForum (een burgerrechtenbeweging met meer dan 300 000 leden), Helpende Hand (een krachtige sociale organisatie) en de FAK; evenals de verbazingwekkende groei die Afrikaanse particuliere instellingen voor hoger onderwijs zoals Akademia (een jonge en opkomende Afrikaanse universiteit) en Sol-Tech (een succesvolle Afrikaanse technische hogeschool) doormaken.’

‘De hedendaagse verworvenheden van het Afrikaans zijn in toenemende mate gebaseerd op het volgende principe: wat de staat niet ondersteunt, doet de gemeenschap zelf. Kortom, de crisis van het Afrikaans wordt door veel Afrikaanstaligen ook beschouwd als een grote historische kans voor “onafhankelijke gemeenschapsactie”. Onze taaltoekomst is niet duister. Bedankt voor de kans!‘

Nathi Mthethwa

Professor Daan Goosen: ‘Het Taalmonument ligt onder woke-vuur’