Het aantal mensen op de wachtlijst voor een sociale woning in Brussel is ontstellend. Op 1 oktober 2021 stonden er 50 871 huishoudens op de wachtlijst. Dat is goed voor meer dan 133 000 mensen, van wie bijna 35 000 kinderen jonger dan twaalf jaar. ’Sinds het begin van de coronacrisis is de vraag naar sociale woningen enorm gestegen. De wachtlijst groeide de afgelopen twee jaar met 8,3%. De coronacrisis heeft een aantal structurele problemen in Brussel pijnlijk duidelijk gemaakt’, aldus N-VA parlementslid Mathias Vanden Borre.

De situatie wordt nog nijpender omdat in 2020 het aantal verhuurde sociale woningen is gedaald. De Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM) heeft 40 215 woningen in beheer. Daarvan zijn er slechts 35 573 bewoond. ‘Bevoegd staatssecretaris Ben Hamou (PS) probeert deze slechte cijfers af te schuiven op de coronapandemie, maar er is meer aan de hand. De bouw en renovatie van sociale woningen verloopt gewoon hopeloos traag’, stelt Vanden Borre vast. De Brusselse regering worstelt met een historische achterstand. De realisatiegraad van de plannen om sociale woningen te bouwen, ligt pijnlijk laag. ‘De huidige ambitie om 5500 woningen op te leveren tegen 2024 is dus onrealistisch.’

Laat ook de renovatie van de woningen op zich wachten?

‘Slechts 13,5% van het vooropgestelde aantal renovaties is tot op heden gerealiseerd. Deze renovaties zijn nochtans van cruciaal belang voor zowel het welbehagen van de bewoners als voor het behalen van de klimaatdoelen. Zowel de sociale woningbouw als de klimaatambities van deze regering bestaan dus vooral op papier. In Vlaanderen laten linkse partijen en ook organisaties als de ‘Woonzaak’ en ‘Klimaatzaak’ niet na om het beleid inzake sociale woningbouw en de klimaatambities te veroordelen. Nochtans is de situatie in Vlaanderen bijlange niet zo zorgwekkend als in de hoofdstad. Waar blijven die kritische stemmen hier in Brussel?’

Kunnen er ook ernstige vragen gesteld worden wat betreft de toekenning zelf van de sociale woningen?

‘In 2020 werden amper 1685 woningen toegekend: een vermindering met 26% ten opzichte van 2019. Slechts 40% van deze 1685 woningen werd volgens de volgorde van de wachtlijst aan nieuwe huurders toegewezen. De mogelijkheid om een sociale woning toe te kennen ‘volgens overeenkomst of afwijking’ moet worden beknot. Deze praktijk zet de deur open voor willekeur en vriendjespolitiek.’

‘In het algemeen is er in Brussel een totaal gebrek aan controle op het naleven van alle verplichtingen om een sociale woning te huren, zoals inkomensvereisten, taalkennisvereisten, het bezit van een woning in het buitenland, enzovoorts. Het zogenaamde ‘Noodplan voor de Huisvesting’ voorziet geen enkele maatregel om sociale fraude tegen te gaan. Ik roep de regering hierbij nogmaals op om een omvattend beleid te voeren, waarbij zowel wordt ingezet op extra sociale woningen alsook op een efficiënte en eerlijke toewijzing van de bestaande woningen.’

Wat zijn volgens jou de oorzaken van de toenemende armoede in de stad Brussel?

‘De armoedecijfers in Brussel zijn dramatisch. Maar liefst 38% van de Brusselaars loopt risico op armoede of sociale uitsluiting. Volgens de cijfers van Eurostat is Brussel de armste Europese hoofdstad. Bovendien moet een derde van de Brusselaars met een inkomen zien rond te komen dat onder de armoedegrens ligt. Ruim een kwart van de Brusselse kinderen groeit op in een gezin zonder enig inkomen uit werk. Tussen 2008 en 2018 steeg het aantal mensen in het Brussels Gewest met een leefloon met liefst 68%, naar 38 681 personen. De groeiende wachtlijsten voor sociale woningen bevestigen deze vaststellingen.’

Wat zijn volgens jou de oorzaken van de toenemende armoede?

‘De oorzaken zijn meervoudig, maar moeten volgens mij vooral gezocht worden in enerzijds decennialang wanbeleid en anderzijds de Brusselse institutionele complexiteit, waarbij iedereen bevoegd is, maar niemand verantwoordelijk. Zo is er een totaal gebrek aan activeringsbeleid van de vele werkloze Brusselaars. Tot op vandaag is er nog steeds geen sprake van enig inburgeringsbeleid, waardoor de vele nieuwkomers die de hoofdstad ontvangt vaak ook de talen niet beheersen en dus ook terugvallen op de sociale bijstand.’

Waarom blijven ingrijpende hervormingen op zich wachten?

‘Zowel beleidsmatige als institutionele, ingrijpende hervormingen zijn absoluut noodzakelijk om eindelijk een ommekeer te realiseren. Het huidige gefossiliseerde linkse bestuur van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zit al drie decennia vast in een tunnelvisie. Al drie decennia leidt de PS de Brusselse regering en voor de derde legislatuur op rij is dat met kopman Rudi Vervoort. De kans dat door deze partij eindelijk de broodnodige paradigmashift wordt doorgevoerd in Brussel is dan ook veeleer onbestaand. In plaats van de talrijke problemen aan te pakken, kijkt de ‘politiek-correcte, linkse politieke klasse in Brussel omwille van electorale motieven liever de andere kant uit.’

Hoe komt het dat de Brusselse overheid er niet in slaagt om meer sociale woningen te bouwen?

‘De oorzaak ligt volgens mij bij de fragmentatie van het Brusselse beleidslandschap. Met negentien gemeenten, negentien OCMW’s, zestien sociale huisvestingsmaatschappijen, 24 sociale verhuurkantoren en ontelbare tussenstructuren, die allemaal verschillende panden ter beschikking hebben en allemaal hun eigen procedure hebben, kan je geen beleid voeren.’

‘Sinds 2004 werden er slecht 3750 sociale woningen gebouwd in Brussel, terwijl de doelstelling 12 000 woningen is. Dit staat in schril contrast met de wachtlijst voor sociale woningen. Op 1 oktober 2021 stonden er 50 871 huishoudens op de wachtlijst. Dat is meer dan 10,5% van de hele bevolking van het Hoofdstedelijk Gewest. Ter vergelijking, in Vlaanderen zijn er 170 000 wachtende kandidaat-huurders op een bevolking van meer dan zes miljoen. Sinds begin 2020 groeide de Brusselse wachtlijst bovendien met 8,3%, terwijl het aantal verhuurde sociale woningen in 2020 is gedaald.’

Ook de renovatiedoelstelling gaat compleet de mist in.

‘We zijn halfweg de legislatuur, en slechts 13,5% van het aantal voorziene renovaties werd gerealiseerd. Slechts 4013 woningen werden gerenoveerd, terwijl 29 808 renovaties de doelstelling was. Deze renovaties zijn nochtans van cruciaal belang, voor zowel het welzijn van de bewoners als voor het behalen van de klimaatdoelen.’

‘In Vlaanderen laten linkse partijen en organisaties zoals de ‘Woonzaak’ en ‘Klimaatzaak’ niet na om het beleid inzake sociale woningbouw en de klimaatambities te veroordelen. Nochtans is de situatie in Vlaanderen bijlange niet zo zorgwekkend als in de hoofdstad. Ik vraag me dan ook af waar die kritische stemmen om de Brusselse regering te veroordelen, blijven.’

Heb je zicht op de rol van de sociale huisvestingsmaatschappijen? Wat is hun verhouding met de Brusselse regering?

‘In Brussel, met amper 1.2 miljoen inwoners, zijn er maar liefst zestien sociale huisvestingsmaatschappijen. Uit onderzoek heb ik vastgesteld dat slechts vier procent van hun personeel Nederlandstalig is. Zij beheren samen meer dan 39 000 sociale woningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een onderdeel van hun opdracht bestaat erin om sociale woningen te bouwen.’

‘Ze hebben geen gebrek aan middelen. De huisvestingsmaatschappijen beschikken over een vermogen van meer dan 600 miljoen euro en een patrimonium van bijna vier miljard euro. Veel maatschappijen boeken zelfs winst. Deze huisvestingsmaatschappijen ontvangen royale subsidies. In 2019 was dat goed voor 33 miljoen euro en in 2020 voor 36 miljoen euro. Deze enorme bedragen enerzijds en de lange wachtlijsten anderzijds tonen aan dat de vele middelen die naar de huisvestingsmaatschappijen gaan, niet efficiënt worden aangewend. Ik pleit voor het fusioneren van de zestien huisvestingsmaatschappijen zodat het bouwen, het beheer en het ter beschikking stellen van sociale woningen onder één dak vallen.’

Hoe komt het dat een linkse regering er niet in slaagt om een uit de kluiten gewassen sociaal beleid te voeren?

‘De huidige PS-staatssecretaris Nawal Ben Hamou hoopt met haar ‘Noodplan voor de Huisvesting’ een ommekeer te realiseren. Dit ‘Noodplan’, nogal opmerkelijk na 30 jaar onophoudelijk PS-bestuur, wil een oplossing bieden aan 15 000 gezinnen. Aan de bestaande structuren wordt echter niet geraakt. Ben Hamou wil de negentien gemeenten via huisvestingscontracten dwingen om haar beleid te realiseren. Zo zou elke gemeente een afzonderlijk contract moeten tekenen met afspraken over doelstellingen en subsidies.’

‘Dit loopt echter voor geen meter. We zijn halfweg de regeerperiode en er werd nog geen enkel contract afgesloten. Ze is ook maar met zes van de negentien gemeenten in onderhandeling. Opnieuw leidt de versnippering tot blokkering. Bovendien durf ik wedden dat deze contracten geen sancties zullen bevatten indien de doelstellingen door de gemeenten niet gehaald worden. Een papieren tijger dus…’

Wat moet er volgens jou gebeuren om de sociale fraude bij het verwerven/toekennen van een sociale woning tegen te gaan?

‘Het is opvallend dat er in de Brusselse regelgeving niet eens een apart hoofdstuk bestaat over ‘de plichten van de sociale huurder’. Het gaat enkel over de rechten. Nochtans is de sociale huisvesting wel degelijk een verhaal van rechten én plichten. Ook het ‘Noodplan voor de Huisvesting’ van staatssecretaris Ben Hamou bevat geen enkele maatregel om sociale fraude tegen te gaan. Ik heb in het parlement al meermaals vragen over deze heikele kwestie gesteld, maar er is een manifeste onwil om ook maar enige maatregel te treffen. De beperkte bestaande regels hieromtrent worden niet gehandhaafd. Zo weigert de staatssecretaris pertinent om ervoor te zorgen dat sociale huisvestingsmaatschappijen beroep kunnen doen op externe onderzoeksbureaus voor de controle van buitenlandse eigendommen. Die bureaus kunnen op een efficiënte manier zowel binnen als buiten Europa controleren of een kandidaat-sociale huurder eventueel een woning in eigendom heeft.’

In welk opzicht verschilt dit met de Vlaamse situatie?

‘In Vlaanderen heeft minister Diependaele ervoor gezorgd dat kan worden nagegaan of een kandidaat-sociale huurder in het buitenland een woning in eigendom heeft. In rechtszaken hieromtrent heeft de rechtbank al gesteld dat het inderdaad de plicht is van een sociale huisvestingsmaatschappij om onderzoek te doen naar eigendommen in het buitenland.’

‘De sociale woningen moeten aan daadwerkelijk behoeftige gezinnen en alleenstaanden worden voorbehouden. Deze gerechtelijke uitspraak laat aan duidelijkheid niets te wensen over. De regering moet de huisvestingsmaatschappijen in staat stellen om dit onderzoek uit te voeren. Toch weigert deze Brusselse regering om daaraan gehoor te geven.’

Hoe komt het dat er niet meer ruchtbaarheid wordt gegeven aan dit soort mistoestanden?

‘Ik veronderstel dat gelatenheid de verklaring is. Na drie decennia moet de Brusselaar inderdaad beseffen dat er met deze PS-regeringen geen verbetering in zicht is. Ik kan alleen maar hopen dat dit zich eindelijk ook in de verkiezingsresultaten vertaalt.’

Zitter en nog addertjes onder het gras? Zijn er nog voorbeelden van dergelijke mistoestanden?

‘De Brusselse woningmarkt kent inderdaad nog een aantal andere structurele problemen, zoals leegstand, krotverhuur en huisjesmelkerij. Ook hier belemmeren de verschillende beleidsniveaus een doelmatige aanpak. Zo is er een gebrekkige samenwerking tussen het Gewest en de gemeenten, waardoor leegstand en huisjesmelkerij amper nog worden opgespoord, geregistreerd of aangepakt.’

‘In oktober werd in het parlement een ordonnantie goedgekeurd om een verbod in te voeren om een zogenaamde ‘buitensporige huurprijs’ te vragen. Een huurprijs wordt daarbij als buitensporig beschouwd wanneer hij twintig procent hoger ligt dan de referentiehuurprijs of wanneer er substantiële kwaliteitsgebreken aan de woning zijn. Met deze maatregel wilt de regering de prijzen drukken op de Brusselse huurmarkt. Deze maatregel zal volgens mij echter contraproductief werken. Huisjesmelkers en slechte woningen kan je beter rechtstreeks aanpakken, met strengere controles en sancties. Met deze maatregel ondergraaft men daarentegen de hele huurmarkt, door huurders en verhuurders tegen elkaar uit te spelen.’

Heb je zicht op de aanpak van huisjesmelkerij en leegstand door de Brusselse overheid?

‘Ik heb al meermaals aan de staatssecretaris vragen gesteld over de aanpak van huisjesmelkerij en leegstand. Wat leegstand betreft, bleek dat de gemeenten er tot op vandaag — ondanks de vele subsidies — niet in geslaagd zijn om de gemeentelijke observatoria voor leegstaande woningen te organiseren. Waarvoor de gewestelijke middelen dan wel gebruikt werden, is nog maar de vraag. Tot op vandaag zijn er dus geen duidelijke cijfers over het aantal leegstaande woningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Na drie decennia vaart deze regering voor het leegstandbeleid dus nog steeds zonder kompas.’

Het moet toch mogelijk zijn om tegen huisjesmelkerij op te treden?

‘Wat de huisjesmelkerij betreft, is er amper samenwerking tussen de Gewestelijke Huisvestingsinspectie en het Parket van Brussel. Bovendien stelt het Gewest zich bijna nooit burgerlijke partij bij rechtszaken tegen huisjesmelkers. De regering zou dat beter wel doen. Daarmee zou ze het signaal geven dat ze dergelijke misdrijven ernstig neemt. De Brusselse Huisvestingscode voorziet enkel in administratieve sancties voor het verhuren van niet-conforme woningen.’

Wordt huisjesmelkerij in Vlaanderen dan zoveel strenger bestraft?

‘In Vlaanderen worden ook strafrechtelijke sancties bepaald. De vaststellingen gebeuren door wooninspecteurs die een proces-verbaal wegens ‘krotverhuur’ opstellen en vervolgens aan het parket overmaken. Het volstaat dat wordt vastgesteld dat een verkrotte woning of kamer wordt verhuurd of ter beschikking gesteld. Voor het onderzoek naar het misdrijf ‘huisjesmelkerij’ worden daarentegen bijkomende eisen gesteld: de verhuurder wil misbruik maken van de bijzonder kwetsbare administratieve of sociale positie van de bewoners (bijvoorbeeld illegalen, mensen met zeer beperkte financiële middelen, en anderen, die vatbaar zijn voor uitbuiting). De verhuurder wil daarmee een abnormaal profijt verwezenlijken. Dit is dus veel moeilijker om te bewijzen. Ik pleit dan ook om in Brussel een gelijkaardig misdrijf van krotverhuur met strafrechtelijke sancties te voorzien. Dit is bijvoorbeeld reeds het geval voor de aanpak van discriminatie op de verhuurmarkt.’

Nawal Ben Hammou

Mathias Vanden Borre: ‘Dramatische Brusselse wachtlijst voor sociale woningen is topje van ijsberg’