Vijf jaar geleden werd on land opgeschrikt door de aanslagen op de Luchthaven van Zaventem en de Brusselse Metro. Nic Reynaert was op die fatale dag aanwezig in het getroffen metrostel in Maalbeek. Als slachtoffer kent hij de lijdensweg van zijn lotgenoten. Hij daagt op de vijfde verjaardag de Belgische staat, de MIVB, de luchthaven van Zaventem en enkele verzekeringsmaatschappijen voor de rechtbank. Want nog altijd staan de slachtoffers in de kou. Ze zijn in de steek gelaten door de overheid en bedrogen door de verzekeringsmaatschappijen. Koen Metsu, volksvertegenwoordiger voor N-VA, beet zich vast in het dossier en schreef er een boek over.

Geen garantiefonds

We spreken af in de oude rookkamer van de Senaat, nadat we de gezamenlijke commissie Binnenlandse Zaken en Justitie rond de aanslagen hebben bijgewoond. Daar kwamen minister van Binnenlandse Zaken Verlinden (CD&V) en minister van Justitie Van Quickenborne (Open VLD) een stand van zaken geven. De laatste had even daarvoor aangekondigd dat er geen garantiefonds voor slachtoffers komt. Volgens Metsu is dit een schande.

‘Het is voor mij een diffuse week geweest. Enkele dagen geleden dacht ik dat er schot in de zaak kwam, omdat de federale regering V-Europe financieel een hart onder de riem gaat steken. Die erkende terreurslachtoffersvereniging krijgt € 300.000 om begeleiders en coaches aan te stellen die slachtoffers kunnen begeleiden. Dat is een stap in de goede richting. Langs de andere kant blijkt dan dat er van het garantiefonds voor terreurslachtoffers geen sprake meer is. Van Quickenborne refereert in dat kader aan een wetsontwerp van december 2018, waarin de limiet voor uitkeringen voor slachtoffers wordt opgetrokken van € 25.000,- tot € 125.000,-. Dat is absoluut geen substituut voor het garantiefonds.’

‘Dat moet er komen om te zorgen dat slachtoffers ogenblikkelijk, snel en zonder onderscheid worden geholpen. In Frankrijk bestaat dat, in het VK eveneens. Hun burgers werden de dag nadien bijgestaan, financieel en met omkadering, om de slachtoffers te ‘ontzorgen’, zodat zij zich kunnen concentreren op hun herstel. Dat is fundamenteel.’

PTSS en neurologische schade

Reynaert: ‘De meest mensen krijgen zelfs nog geen € 5000,-. Het probleem is dat er veel informatie wordt achtergehouden. Zo wordt er nergens rekening gehouden met de neurologische schade. Verzekerings- en controle-artsen wentelen alles af op psychologische schade, het zogenaamde posttraumatische stresssyndroom (PTSS). Nochtans zijn de neurologische gevolgen van ontploffingen gekend in de medische wetenschap.’

‘Ik heb -op eigen initiatief- drie hersenscans laten uitvoeren. Daaruit blijkt dat er neurologische schade is. Er zijn functionele stoornissen in mijn hersenen die het gevolg zijn van die ontploffing. Die gevolgen zijn goed gedocumenteerd in de Amerikaanse medische literatuur. Ik heb meer dan duizend artikelen daarover verzameld. Men moet stoppen met te beweren dat alle gevolgen puur psychologisch zijn. Ze trachten dit weg te zetten als een vorm van mentale zwakte, die ook nog eens het gevolg zou kunnen zijn van vroeger opgelopen trauma’s. Dat speelt in de kaart van de verzekeringsmaatschappijen. Ze ontkennen en verstoppen het bestaan van de neuro-biologische kant van ontploffingsletsels.’

Cruciale info achterhouden, schade minimaliseren

U beweert dat daar wetenschappelijk onderbouwde studies over bestaan, maar dat die verborgen worden gehouden voor de slachtoffers?

Reynaert: ‘Absoluut. De verzekeringsmaatschappijen weten dat, maar ook de Belgische staat is hiervan op de hoogte. Wanneer ik die wetenschappelijke literatuur kan terugvinden, kunnen zij dat evenzeer. Meer zelfs, België heeft als lidstaat van de NATO toegang tot alle knowhow die werd vergaard in het kader van militaire missies. Zo is het geweten dat militairen bij een schietincident of een explosie binnen 48 uur in een hyperbare kamer moeten worden geplaatst. Dit is noodzakelijk om te vermijden dat bepaalde zenuwbanen afsterven. Wanneer dit niet gebeurt treedt definitieve gehoorschade op. Geen enkel slachtoffer heeft deze behandeling ondergaan. Niemand werd hier zelfs over ingelicht. Nochtans zijn er voldoende hyperbare kamers ter beschikking om de slachtoffers binnen de 48 uur te helpen. Er bestaat ook nog een alternatieve behandeling met een cortisone-injectie. Die heb ik een maand na datum gekregen. Veel te laat, daardoor heb ik nu definitieve gehoorproblemen.’

‘Uit hersenscans is gebleken dat het volume van mijn hippocampus ver beneden het gemiddelde ligt. Dat is waarschijnlijk te wijten aan de ontploffing, samen met de continue stress van de laatste jaren. In de medische literatuur lees ik dat een verkleinende hippocampus het begin is van Altzheimer. Ik ben nu 37 jaar en ik weet niet waar dit naartoe gaat.’

PTSS

‘En toch blijft men volhouden dat al onze schade zuiver psychologisch is, het gevolg van PTSS. Alles wordt afgeschoven op mentale labiliteit, zwakte, mogelijk ook het gevolg van vroeger opgelopen trauma’s. Dat komt de verzekeringsmaatschappijen goed uit, want zo kunnen ze de schade minimaliseren. Er wordt geen degelijk medisch onderzoek gedaan bij de slachtoffers waardoor de echte verwondingen, de neurologische schade, toegedekt blijft. Daar moeten wij als slachtoffer zelf mee aan de slag.’

‘Ik geef het voorbeeld van één van de slachtoffers die ik verdedig, een Hongaarse dame, Elisabeth. Zij stond zeer dicht bij de explosie en werd getroffen door schrapnel. Zij was de dag van de aanslagen alles kwijt en lag in het ziekenhuis. Niemand heeft haar behoorlijk opgevolgd. Zij heeft de eerste vier en half jaar rondgelopen met het idee dat alle gevolgen te wijten waren aan PTSS. Wij -dat zijn dan de slachtoffers waarmee ik samenwerk- hebben haar naar een neuroloog, die verbonden is aan de universiteit van Boston, gestuurd. Die man is gespecialiseerd in de gevolgen van explosies op het gehoor en de hersenen. Die heeft vastgesteld dat er ernstige schade is aan het binnenoor en de hersenen. Dat had ogenblikkelijk na de feiten al moeten worden vastgesteld. Vier en half jaar lang is haar verteld dat haar problemen te wijten waren aan psychologische zwakte… het is schrijnend dat ze dit pas nu te weten komt. Zo zijn er nog tientallen voorbeelden.’

Mes op de keel

Metsu: ‘Ik hoor ook van slachtoffers dat de verzekeringsmaatschappijen hen eigenlijk het mes op de keel zetten. Zij doen heel de tijd minimalistische voorstellen terwijl ze voorschotten tot een minimum beperken. Op een bepaald moment zijn de slachtoffers zo moegetergd dat ze die voorstellen ten einde raad aannemen om van alle zever af te zijn. Ze worden dus administratief en kafkaiaans op de knieën gedwongen en eigenlijk verplicht met een peulschil genoegen te nemen.’

Reynaert: ‘Dat is de geijkte strategie. De mensen staan tegenover verzekeringsmaatschappijen die gerund worden door professionals. Die hebben een ongelimiteerd budget en alle tijd. Verzekeringsmaatschappijen hebben alle tijd om te procederen en de kat uit de boom te kijken. Het slachtoffer daarentegen heeft nog een beperkt aantal kwaliteitsvolle jaren voor de boeg en zit financieel in de problemen. Die zien het niet zitten om jaren te procederen en een kwart van hun leven te verliezen. Op die manier worden ze onder druk gezet om eender welke dading te tekenen. Alle ondertekende dadingen die ik onder ogen heb gekregen gaan over belachelijke bedragen, die nooit rekening houden met de neurologische schade. Ik heb zelfs een dossier gezien waarbij de PTSS werd vastgesteld door een podoloog. Een voetendokter, godbetert! Met wiens voeten wordt hier eigenlijk gespeeld?’

Geen transparantie bij overheid

‘Maar de mensen worden ook niet ingelicht door de Belgische staat. De slachtoffers hebben recht op een volledige schadeloosstelling door de verzekeraar, maar ook op een herstelpensioen van de overheid. Dat zijn twee gescheiden procedures met medische expertises. Voor de medische expertise bij de overheid moet je geïnformeerd worden over je rechten, de mogelijke letsels en de gevolgen daarvan op invaliditeit. Die worden bepaalt in de ‘OBSI’, de officiële Belgische schaal voor invaliditeit zoals opgenomen in een oud Koninklijk Besluit uit de jaren 70, dat echter nergens consulteerbaar is. Nochtans verwijst alle wetgeving en elke website over de aanslagen naar die ‘OBSI’. Daar staat ook in welk percentage invaliditeit wordt toegekend bij PTSS wanneer het sociale gevolgen heeft. En dat percentage is bepalend voor de rechten die je krijgt als slachtoffer. Maar als slachtoffer kan je die informatie nergens vinden. Ze wordt zelfs door de overheid niet meegedeeld. Er blijft ons niets meer over dan de hulp in te roepen van de rechterlijke macht, omdat de wetgevende en de uitvoerende macht ons in de steek laat en in gebreke blijft.’

Metsu: ‘De strijd tegen terreur win je in een eerste fase door er te zijn voor de slachtoffers. Wanneer je die in de kou laat staan, kom je nooit verder. Die mensen worden namelijk door terroristen misbruikt om de maatschappij te kwetsen. Wanneer wij als maatschappij de rug keren naar de slachtoffers, tref je hen twee keer.’

Uniek loket en garantiefonds hoognodig

Waar denkt u te landen met uw voorstellen, zoals geformuleerd in het boek?

Metsu: ‘Die staan zwart op wit in het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie, waar elke partij zich aan verbonden heeft. Niet enkel in mijn boek. We vragen een uniek loket voor binnenlandse terreurslachtoffers. Daarvan wordt nu gezegd dat het er is, maar dat het nog niet werkt. Ja, dan ís het er gewoon niet. Er bestaat een uniek loket voor Belgische slachtoffers in het buitenland, maar voor die in eigen land bestaat er vijf jaar na datum nog steeds niets. Elisabeth was alles kwijt na de explosie. Zelfs haar bankkaarten waren gesmolten. Zij heeft de eerste weken moeten overleven met giften van kennissen die ze kon bereiken. Ze kon zelfs haar moeder niet laten overkomen om voor haar dochter te zorgen terwijl ze in het ziekenhuis lag. Dat is toch hallucinant?’

‘Het tweede belangrijke punt is het garantiefonds, waarin een bepaald bedrag beheert door de overheid moet zitten om slachtoffers snel en automatisch bij te staan. Dat moet toegankelijk zijn voor ieder slachtoffer. Je moet kunnen ontzorgen, je moet kunnen helpen bij alle rompslomp die bij zo’n dossiers komt kijken. Dat ben je als overheid verplicht. Je mag de slachtoffers niet in de kou laten staan.’

Naïviteit verdwenen

Zal dit lukken vanuit de oppositie?

Metsu: ‘Ik ben mijn naïviteit verloren wat dat betreft. Zelfs vanuit de meerderheid lukt het niet om bepaalde logische zaken voor elkaar te krijgen. Ik verwijs naar mijn voorstel om bij daders van terrorisme automatisch de Belgische nationaliteit af te nemen indien ze over een dubbele nationaliteit beschikken. Die mensen hebben zich tegen de maatschappij gekeerd en hebben besloten om er geen deel meer van uit te maken. Het verlies van lidmaatschap leek me dan ook logisch, maar zelfs daar vond ik binnen de vorige regering geen meerderheid voor. In Nederland is dat wel anders. Daar gaan ze zelfs verder.’

‘Ondertussen kunnen daders telkens weer de kaart van hun Belgische nationaliteit trekken wanneer ze in het buitenland in de problemen komen. Zij moeten geholpen en gerepatrieerd worden. Ik neem het voorbeeld van Noura Firoud, een Syriëstrijdster die bij volle verstand naar daar is getrokken en bij ons werd veroordeeld tot vijf jaar hechtenis. Zij is met haar daar gekregen kinderen teruggekeerd en heeft hier welgeteld vijf maanden in de gevangenis verbleven. Zij is nu zonder elektronisch toezicht vrij. Het klinkt als een boutade, maar in België is het beter om dader te zijn dan slachtoffer. De slachtoffers wachten na vijf jaar nog steeds op de nodige hulp.’

Beter dader dan slachtoffer

Er is dus wel begrip en omkadering voor daders, maar niets voor de slachtoffers?

Reynaert: ‘Dat lijkt toch zo te zijn. Er komt nu een assisenproces. Daar zullen bepaalde mensen veroordeeld worden. Daarna moeten die in de maatschappij reïntegreren. Daarvoor krijgen ze begeleiding van sociale assistenten en psychologen. Daarentegen moeten de slachtoffers voor hun herstelpensioen om de vijf jaar voor een commissie verschijnen, met een advocaat en een technische raadsman. Hun situatie wordt dus om de vijf jaar herzien. Wij kunnen als slachtoffer dus nooit de aanslagen achter ons laten, want we worden er vijfjaarlijks mee geconfronteerd, met de bijkomende angst dat ons herstelpensioen wordt herzien. Ondertussen moeten we wel definitieve dadingen tekenen bij de verzekeraars… Dat klopt toch niet? Hoe kan je iets afsluiten wanneer je het om de vijf jaar moet herzien? En dan heb je het enkel over de slachtoffers met verwondingen…’

Definitie slachtoffer moet breder

Metsu: ‘De definitie van slachtoffer gaat veel verder dan enkel de rechtstreeks getroffenen. Ik heb in mijn gemeente Edegem een brandweerman die op de luchthaven werkte. Die man -een kloeke kerel- kan niet meer normaal functioneren. De geur van het verbrand vlees raakt hij niet kwijt. Wat hij daar heeft moeten zien, daar heeft hij nog steeds nachtmerries van. Ik heb met mensen van de speciale eenheden mogen praten die daags voor de aanslag betrokken waren bij de inval waarbij een aantal terroristen werden geneutraliseerd en opgepakt. Zij kwamen onder vuur te liggen en nadien werd gewoon gezegd om naar de kazerne te komen om zich klaar te maken voor de volgende opdracht. Dat zijn geen machines, ook zij kunnen slachtoffer zijn en verdienen alle hulp. Familie van slachtoffers zijn ook slachtoffer. Je moet dat slachtofferschap in een brede context bekijken.’

Is het ook uw ervaring dat het begrip terreurslachtoffer breder moet worden opengetrokken?

Reynaert: ‘Absoluut. Ik treed ook op voor enkele politieagenten. Die worden óók in de steek gelaten. Iedereen wordt systematisch in de steek gelaten. En dat kan écht niet blijven duren.’

Hopen op oplossing

Wat hoopt u te bereiken met de zaak die u nu inleidt tegen de Belgische staat en de andere partijen?

Reynaert: ‘Mijn zaak komt nu voor op 22 maart. Op 19 april heb ik de inleidende zittingen voor de andere slachtoffers die ik verdedig tegen de Belgische staat. Op 11 mei is er de inleidende zitting voor de Franstalige dossiers die ik behandel. Ik hoop dat de advocaten van de tegenpartijen gaan oproepen om samen te zitten om te kijken hoe we de problemen kunnen aanpakken. Anders wordt het een lange procedureslag die jaren gaat duren. Dan vervallen de tegenpartijen weer in de strategie van moe maken en financieel uitputten. Maar als het moet, gaan we door tot het bittere einde.’

‘Ik hoop ook dat de magistratuur zich bewust is van de sociale noodzaak om dit geschil op een bevredigende manier op te lossen. Ik ga er van uit dat zij de ontwijkingsmanoeuvres van bepaalde partijen niet gaan volgen en honoreren. Het kan zijn dat zij met goede argumenten aankomen, maar dan is het aan mij om betere tegenargumentatie te voorzien. Ik ga daar alles aan doen.’

Waar staan we nu wanneer er morgen terug een aanslag plaatsvindt?

Metsu: ‘Nergens. We hebben op vijf jaar tijd niets opgelost.’

Reynaert: ‘Wanneer er morgen nieuwe slachtoffers komen, staan ze voor dezelfde lijdensweg. Alleen en zonder hulp. Daar moet dringend verandering in komen.’

Nic Reynaert

In België ben je beter terrorist dan slachtoffer