De Franse componist Jacques Offenbach (1819-1880) is vooral bekend omwille van een genre waarvan hij de zowat geestelijke vader is : de operette. Hij schreef er bijna honderd en die verwierven zo een reputatie dat er zelfs een speciale naam voor bedacht werd: Offenbachiades. Hun succes was te wijten aan de bijzonder vlotte muziek en een thematiek die zich onderscheidde van de latere Duitstalige operettes.

Offenbach was een meester van de satire en persiflage, en hij speelde op een geweldige manier in op de actualiteit van zijn tijd. Rossini noemde hem de ‘Mozart van de Champs-Elysées’. Van hem kent iedereen de onweerstaanbare ‘cancan’ uit Orphée aux Enfers, een bijzonder amusant werk dat eind jaren negentig in de Munt met enorm veel succes werd opgevoerd. Wie die voorstelling zag, vergeet nooit hoe aan het einde een locomotief uit het plafond naar beneden stortte!

Onafgewerkt

Maar een echte opera schreef Offenbach maar één keer : Les Contes de Hoffmann. Die wordt dan wel als een meesterwerk beschouwd en is vast onderdeel geworden van het mondiale operarepertoire. De componist maakte de première van zijn magnum opus niet mee: hij overleed enige maanden ervoor. Zijn verdwijning maakte dat er lacunes waren in de opera. Zijn tijdgenoot Ernest Guiraud vulde die op, maar aarzelde ook niet om het werk naar zijn smaak aan te passen. En op verzoek van de operadirecteur werd het werk om commerciële redenen ingekort.

Die ingrepen maakten dat Les Contes de Hoffmann meer dan een eeuw lang steeds anders werden opgevoerd, tot er in het begin van deze eeuw na ontdekking van handgeschreven partituren van Offenbach een min of meer definitieve en algemeen aanvaarde versie van het werk werd gecreëerd. Het is die versie uit 2005 waarvoor Alain Antinoglu, muziekdirecteur van de Munt, koos.

Ongelukkige liefdes

Les Contes de Hoffmann zijn, zoals de titel dat al laat vermoeden, drie verhalen die het hoofdpersonage in een herberg vertelt over zijn ongelukkige wedervaren met vrouwen. Die drie verhalen staan in feite als drie kleine opera’s op zich: in de eerste heeft Hoffmann te doen met een robot-vrouw die hij met een magische bril als een echte vrouw ziet. De tweede gaat over een zieke zangeres die vooral niet mag zingen of ze sterft. En in de derde verschijnt een Venetiaanse courtisane die Hoffmann wil verleiden op het toneel. De tomeloze fantasie van Offenbach in zijn enige opera heeft dit werk enorm populair gemaakt bij het grote publiek.

Warlikowski

De Munt kende eerder spraakmakende versies van Les Contes de Hoffmann, onder meer die van Maurice Béjart uit 1961, die lange tijd als een van de meest geslaagde werd beschouwd. Nu vroeg directeur Peter de Caluwe aan de Poolse regisseur Krzysztof Warlikowski om het werk helemaal anders te bekijken. Warlikowski is uitgegroeid tot een Europese sterregisseur waarvan het handelsmerk een weinig conformistische lectuur is van traditionele opera’s. In de Munt deed hij dat met veel succes met onder andere Don Giovanni (Mozart) en Macbeth (Verdi). In al zijn producties is een grote invloed van de filmkunst te zien. Zijn versie van Les Contes de Hoffmann refereert uitdrukkelijk naar A Star is Born en het programma van de voorstelling staat vol met citaten van diva’s uit de Amerikaanse filmgeschiedenis.

Hollywood

Warlikowski plaatst de hele actie in een enorme cinema uit de gouden jaren van Hollywood, waar personages evolueren tussen bar, foyer en filmzaal. Hij aarzelt ook niet om gesproken scènes toe te voegen aan het libretto, waarvan de meest gedurfde en tegelijk amusantste aan het einde zit: alleen voor een gesloten doek persifleren de twee hoofdpersonages een dankspeech bij een Oscaruitreiking. Het filmdoek zelf gebruikt Warlikowski op een zeer efficiënte wijze, als een extra dimensie, met een spel van zichtbare microfoons en camera’s. Het koor zit achteraan de scène als toeschouwers in een cinema.

Door de originele setting maakt Warlikowski Les Contes de Hoffmann als het ware leesbaarder en vermijdt hij de traditionele mise-en-scènes die de opera situeren in een herberg en duistere Duitse dorpen. Het decor is een lust voor het oog en Warlikowski aarzelt niet om te spelen met referenties naar klassiekers uit de Amerikaanse film. De drie dansende meisjes lijken recht uit een musical te komen, maar refereren ook naar de cancan van Offenbach.

De veeleisende hoofdrollen hebben een dubbele bezetting. Ik zag een indrukwekkende Enea Scala in de rol van Hoffmann, niet alleen door zijn stem maar ook door zijn overtuigend spel. Heel ontroerend is hij op het einde als hij zijn wanhoop uitschreeuwt tegen een camera en het publiek zijn verdriet groot op het scherm te zien krijgt. Op een zelfde hoog niveau stond de Amerikaanse Nicole Chevalier die de vier vrouwelijke rollen met brio speelde. Zij was bijzonder overtuigend door de manier waarop ze met veel humor aartsmoeilijke aria’s persifleerde. Alain Antinoglu dirigeerde het gedreven Muntorkest met meesterhand in deze indrukwekkende voorstelling.

Nog in de Munt tot 2 januari. Alle info op www.demunt.be

Nicole Chevalier

Hoffmann in Hollywood