Tit for tat. Nog maar net was het tussentijdse toetredingsrapport van de Europese Commissie uitgebracht, of de Turkse president Erdoğan schoot in een Spaanse koleire. ‘De Europese Unie geeft toe aan Cyprische chantage’, blafte hij, ‘Nochtans toont Turkije zijn goede wil’.

Onwettige acties en provocaties van Turkije

Nu was dat rapport allesbehalve mals over het Turkse gedrag sinds de toetredingsgesprekken effectief van start gingen in 2005 (hoewel Turkije al in 1963 een associatieakkoord had ingediend). De Europese Commissie hekelt onverbloemd de ‘onwettige acties en provocaties van Ankara door in de exclusieve economische zone van de republiek Cyprus onverminderd te blijven boren naar gas en olie’. Er werden maar liefst vier Turkse schepen ingezet, en die werden dan nog ‘beschermd’ door oorlogsbodems. ‘Dat bedreigt ernstig de veiligheid in het gebied’.

Maar er was meer. De Commissie beschuldigt Erdoğan er ook van dat hij zijn eigen economie ondermijnt, de democratie verder uitholt, en onafhankelijke rechtspraak onmogelijk maakt. ‘Turkije staat verder af dan ooit van toetreding’. Nu milderde de Europese Top van vorige week enigszins die harde taal. Die beloofde de strafmaatregelen tegen Turkije te herzien in december. ‘Europa is alleen uit op uitstel’, fulmineerde Erdoğan. Hij maakt zich intussen niet bepaald geliefd met zijn voortdurende kritiek op en eisen tegen met name Duitsland. Dat laat immers geen tweetalig onderwijs toe. En Duitsland is evenmin opgezet met de verplichting om de Turkse nationaliteit te behouden. Er leven 3,5 miljoen Turkse inwijkelingen in Duitsland.

Verlaten toeristisch paradijs

Het bleef niet bij woorden. De spookstad Varosha aan de kust bij Famagusta is sinds 1974 bezet Oost-Cyprisch gebied. Op 8 oktober gaat ze opnieuw open. Dat zegt Ersin Tatar van de marionettenregering in de nergens erkende Turkse Republiek van Noord-Cyprus. Hij deed de aankondiging op een gezamenlijke persconferentie met Erdoğan in Ankara. Die laatste gaf gemelijk aan dat hij niet anders kon dan toegeven aan het verlangen van Tatar. Die wil van het vroegere toeristisch paradijs opnieuw een aantrekkingspool maken.

Vóór de Turkse invasie van 1974 telde het kuststadje meer dan 100 hotels en 10.000 bedden. Varosha (dat de Turken hebben omgedoopt tot Maraş) werd pas op het einde van de gevechten ingenomen. Eigenlijk was dat ook niet de bedoeling. Dat erkende de voormalige Turkse president Kenan Evren, toen commandant van de legerafdeling die Famagusta en Varosha innam. ‘De Grieks-Cyprioten schoten op ons en wij riposteerden. En toen we daar toch waren, sloten we Varosha af voor alle burgers om het als pasmunt te gebruiken bij onderhandelingen’. Cynisme ten top.

Sindsdien kregen weer en wind vrij spel in het stadje. Wie vanop Palm Beach of van de kust bij Salamis met zijn indrukwekkende ruïnes kijkt, ziet hoe met verroeste schuttingen, olievaten en prikkeldraad het stadje stilaan instort. De hotels hebben geen ramen meer, brokstukken vallen uit de gevels, als ik goed zag hangt er zelfs nog wasgoed her en der aan de lijn. Alleen militairen mogen nog binnen. Ook Famagusta is volledig in verval. De ooit bloeiende havenstad laat zijn monumenten — vooral orthodoxe kerken, Saint George of the Greeks is een bouwval —verpieteren. Erediensten zijn er niet meer. Het Venetiaans plein is leeg en vuil.

VN-resoluties

Met de heropening van Varosha negeert Turkije ook een beschikking van de VN. Nadat de volledige Griekse bevolking van Varosha was verdreven (zowat 30.000 mensen) nam de Veiligheidsraad in 1984 resolutie 550 aan. Die verbood elke poging tot herinrichting van de stad, tenzij door de oorspronkelijke bewoners en eiste overdracht van toezicht en bevoegdheden aan de VN (zoals voor de internationale luchthaven van Nicosia, waar uitsluitend VN-helikopters nog voor luchtverkeer zorgen, en de terminal, zag ik met eigen ogen, te gevaarlijk is geworden om nog binnen te gaan vanwege instortingsgevaar. Weg te roesten staat ook het laatste vliegtuig dat er geland is in 1974, een oranjekleurige Trident). Die laatste aanspraak werd herhaald in resolutie 789 van 1992.

Maar de Turken schermen met ‘vooruitgang’. Op 20 augustus liet de krant Hürriyet weten dat al 281 voormalige Griekse inwoners van Varosha om schadevergoeding hebben gevraagd bij de IPC (de Vastgoedcommissie van de zogenaamde Turks-Cyprische regering). Zij zouden bereid zijn hun vroeger panden te heropenen na de verkiezing van een nieuwe president in bezet gebied. Die staat gepland voor 11 oktober.

Dat wordt geen makkie. 193 van de schadeclaimers eisen immers gewoon hun eigendom weer op. De anderen willen uitbetaald worden. En dat gaat Noord-Nicosia 1,4 miljard euro kosten. Volgens Turkse bulletins gaat het wel om de helft van Varosha’s oppervlakte. Natuurlijk gebruiken de Turks-Cyprioten het argument dat het de Grieks-Cyprioten zijn die in 2004 bij een volksraadpleging het vredesplan van de VN verwierpen. Niet onterecht, omdat het de etnische opdeling van het eiland zou bestendigen. De buitenlandminister van het bezet gebied, Kudret Özersay, had al op 3 augustus een schot voor de boeg gegeven: ‘Zolang we omzichtig handelen kan niemand ons tegenhouden om Varosha te ontwikkelen’.

‘Bezorgdheid’ bij VN en EU

De internationaal erkende regering van Cyprus liet zich niet misleiden. Op 27 augustus schreef president Anastasiades een bezorgde brief aan VN-secretaris-generaal Gutteres. Twee dagen eerder hadden ze telefonisch elkaar gesproken. Gutteres deelt de onrust. Hij herhaalt dat de Veiligheidsraad nog op 9 oktober 2019 de Turken waarschuwde dat geen enkele actie mag ondernomen worden die indruist tegen de genomen resoluties. Maar de Turken omzeilen hun eigen IPC. Die is tijdelijk drooggelegd. En een rechterlijke uitspraak verbiedt de teruggave van gronden en eigendommen aan Grieken, omdat ‘de islamitische religieuze organisatie Evkaf beweert het grootste deel van Varosha te bezitten’. Een hogere rechtbank moet dat nu onderzoeken.

Hürriyet stelt daarbij twee pertinente vragen: als Evkaf toch de grootste grondbezitter was in Varosha, waarom is de stad dan al 45 jaar afgesloten gebleven? En waarom is de stad niet teruggegeven als het toch niet in het plan zat om ze te veroveren? Misschien omdat als tegeneis gesteld werd dat internationale vluchten moeten toegelaten worden op de luchthaven van Ercan bij Tympou, terwijl er wereldwijd een verbod geldt voor die vluchten ?

En wat doet Europa? Buitenlandminister Borrell is ‘deeply concerned’. In Ankara stijgt hoongelach op.

Nicos Anastasiades

Turkije daagt Europa uit