De Turkse ploeg vloog uit het EK voetbal. Willen we autoritaire regimes in de toekomst nog zo’n belangrijk speelveld geven om zich te profileren?

Voetbal en macht

Na een roemloze competitie voor de Europese UEFA-cup werd de Turkse ploeg al voor de achtste finales afgeserveerd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bondscoach Senol Günes na de nederlaag tegen Zwitserland meteen zijn excuses aan zijn land aanbood. ‘Onaanvaardbaar,’ vond hij de prestaties van zijn ploeg. De coach en zijn team wisten maar al te goed welke belangen er op het (voetbal)spel stonden. In de match tegen Wales hadden nerveuze Turkse spelers al een op de grond liggende tegenspeler een klap in het gezicht gegeven. Voor de ogen van de in het publiek zetelende Erdoğan kwam het bijna tot een knokpartij.

President Tayyip Erdoğan, zelf in zijn jonge jaren een niet onverdienstelijk speler, probeert zich de laatste tijd als voetbalvader des vaderlands te profileren. De ‘Turkse sultan’ hoopte op zijn vernieuwde, jonge ploeg om de Europeanen een lesje te leren. En om zijn blazoen op te poetsen. Door de slabakkende economie, de werkloosheid en de coronacrisis is zijn populariteit in Turkije lager dan ooit.

Gepolitiseerde voetbalbond

De Turkse voetbalbond is verbonden met Erdoğans AK-partij. Bondsvoorzitter Nihat Özdemir voerde in 2017 volop campagne voor de door Erdoğan gewenste grondwetsherziening. Die schonk Erdoğan een presidentiële status. Ze versterkte ook diens greep op de instellingen. Voor zijn loyaliteit werd de voetbalbondvoorzitter vorig jaar beloond met overheidscadeautjes. Het ging onder meer om inkomsten uit de nieuwe gasopbrengsten in de Zwarte Zee.

In ruil daarvoor liet de bondsvoorzitter geen kans liggen om Erdoğan als voetbalvader des vaderlands voor te stellen. Als iemand die actief waakt over de belangen van ‘zijn’ spelers. Ook doet een deel van de spelers maar al te graag een één-tweetje met Erdoğans autoritaire agenda. Zo bracht een aantal van hen op en naast het veld in 2019 een militaire groet uit als eerbetoon aan het Turkse leger. Dat was net ‘illegaal’ Noord-Syrië binnengetrokken om er de Koerden te bestoken. Die militaire groet als eerbetoon werd in Vlaanderen meteen gekopieerd door Turkse voetballers in Beringen. Spelers van de Turkse nationale ploeg die de indruk geven niet achter Erdoğan te staan, riskeren hun carrière en hun toekomst.

Voetbal als vitrine

Deelnemen aan een Europese bekercompetitie is niet alleen een politiek middel voor intern gebruik. Het biedt Turkije een uitstekende gelegenheid om zich voor te stellen als iets wat het niet is. Namelijk een rechtstaat zoals Zwitserland. Dat laatste land trapte Turkije uit de Europese competitie.

De internationale schrijversvereniging PEN liet enkele weken geleden weten dat Turkije nu met China en Saoedi-Arabië tot het kransje behoort dat uitblinkt in het achter de tralies gooien van mensen die zaken schrijven die in een dictatuur niet mogen geschreven worden. In 2020 vastte de Turkse schrijver İbrahim Gökçek zich dood bij zijn protest tegen de wetteloze manier waarop hij in de cel was gesmeten.

De vele in Turkije opgesloten journalisten, schrijvers en leraars kunnen nu vanuit de cel op televisie zien hoe vertegenwoordigers van hun politiestaat als een normaal ‘euroland’ draven, tackelen en trappen. Dit alles tijdens de op één na meest bekeken voetbalcompetitie ter wereld.

Dictaturen op het veld?

Laat ons niet naïef zijn. Voetbal en politiek gaan en gingen op vele plaatsen hand in hand. De Europese UEFA-cup bestaat sinds 1960. Vanaf het begin ging het erom om landen van het Europese continent vredig met elkaar te laten sporten. Of het om liberaal-democratische landen of communistische dictaturen ging, deed er niet toe. De eerste EK-voetbalcompetitie werd trouwens door de Sovjet-Unie gewonnen. Het dictatoriale Spaanse Franco-regime stuurde algauw ploegen naar de UEFA-competitie. Later werd ook Israël uitgenodigd.

Kunnen we vandaag nog met de lieve mantel der sport gladstrijken dat quasi-dictators zoals Erdoğan of falende rechtsstaten proberen uit te pakken in Europese competities? In deze tribale woke-tijden, waarin zelfs linkse mensen job en/of inkomen kunnen verliezen omdat ze filmpjes delen van zogenaamd ‘rechtse denkers’ zoals Jordan Peterson, lijkt dit toch wel een protestactie of campagne waard?

Nihat Özdemir

EK voetbal: vitrine voor (Turkse) dictatuur?