De 58-jarige gekozen gouverneur Mikhail Ignatiev van de autonome republiek Tsjoevasjië (hoofdstad Tsjeboksary ) werd eind januari door Poetin uit zijn ambt ontslagen. Op zichzelf een banaal gegeven: een onbekende politicus uit een uithoek van het land die door de autocraat wordt verwijderd, ware het niet dat Ignatiev zijn ontslag betwist en bij het Hoger Gerechtshof een klacht tegen de president heeft ingediend. Bovendien eist hij een flinke financiële compensatie.

Uniek feit

Dit is een volstrekt uniek feit. Nog nooit heeft iemand tegen Poetin een proces aangespannen. De zaak komt voor op 30 juni en er is niemand die twijfelt aan de uitspraak: de president heeft het recht een gouverneur te ontslaan die hij niet meer vertrouwt. Te meer omdat er een aantal aanleidingen zijn en de regeringspartij Verenigd Rusland zijn ontslag wil.

Het verhaal verdient enige duiding, want er is meer aan de hand. Tsjoevasjië ligt niet in het Verre Oosten, zoals de lezer zou kunnen denken, maar is een centrale Wolga-regio. De inwoners zijn etnische Bulgaren die ooit door de Turken zijn onderworpen maar niet tot de islam zijn bekeerd. De Tsjoevasjische taal is een van de Turkse varianten en wordt in het cyrillisch geschreven. In 2002 waren er in Rusland 1.325.727 sprekers. Het is de derde grootste minderheidstaal van Rusland waar wel 150 talen werden gesproken. Vele stierven echter uit. 28 talen genieten een officiële status en kunnen theoretisch intern in de regio naast het Russisch gebruikt worden. Het is ook mogelijk lager onderwijs in de inheemse taal te verstrekken. Vervolgonderwijs is altijd in het Russisch.

Lenin en het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren

Zoals zijn voorgangers streeft Poetin naar een verder doorgedreven russificatie en wil hij het liefst dat alle minderheidstalen zo snel mogelijk verdwijnen. Alleen Lenin had eerbied voor de door Russische tsaren veroverde minderheden. Hij was zelf een theoretisch voorstander van het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren. Ze konden hun onafhankelijkheid opeisen wanneer ze dat wilden. Door de burgeroorlog tot 1922 en de ziekte en vroege dood van Lenin in 1924 kwam daar niets van terecht.

Integendeel, Stalin en zijn opvolgers bestreden het ‘klein burgerlijk nationalisme’ van o.a. de Oekraïners en vele andere volkeren die met toestemming van Lenin onderwijs in eigen taal hadden opgericht. Alléén het Russisch nationalisme was zogenaamd proletarisch. Vele voorstanders van onderwijs in eigen taal vonden tijdens het stalinisme de dood of kregen zware straffen.

Homogeen Russisch

Na de dood van Stalin versoepelde de houding van de autoriteiten en artikel 68 van de grondwet laat de lokale besturen toe onderwijs in eigen taal in te richten. Veelal beperkt zich dat tot lager onderwijs. Poetin voegde er aan toe dat geen enkele Russischsprekende verplicht onderwijs in de lokale taal moet volgen. Dus moet er ook steeds homogeen Russisch onderwijs aanwezig zijn.

Deze politiek van russificatie was de voornaamste reden waarom de Baltische Staten uit de Sovjetunie weg wilden. Dit gebeurde op het allerlaatste ogenblik. Een generatie later zou het te laat geweest zijn.

Een eenvoudige man van het platteland

Terug naar onze onfortuinlijke gouverneur Ignatiev. Tijdens het Sovjetregime bracht hij het tot directeur van een kolchoze. Hij verbleef dus op het platteland waar de mensen alleen Tsjoevasjisch spreken. Vooral in de steden waar de Russen wonen, is het Russisch meer gebruikelijk. Na de val van het communisme functioneerde hij acht jaar als minister van landbouw in zijn republiek. In 2010 greep het Kremlin in. De gouverneur Nikolai Fyodorov, die minister was geweest onder Jeltsin, was tijdelijk in ongenade gevallen en moest verwijderd worden.

In zijn plaats kwam met afkeuring van Fyodorov Mikhail Ignatiev. Zijn populariteit steeg snel omdat hij vooral de volkstaal als bestuurstaal gebruikte, zelfs bij officiële plechtigheden, ook al omdat hij in tegenstelling tot zijn voorganger het Russisch niet al te goed beheerste. Hij gedroeg zich weinig ceremonieel en zijn tegenstanders noemden hem een ‘gestampte boer’. Dit maakte hem niet geliefd bij de Russen in zijn republiek en vooral niet bij de nomenklatoera in Moskou.

‘Mochit’

Toch kreeg hij de toelating in 2015 van Verenigd Rusland zich opnieuw kandidaat te stellen en werd met 65,5 % van de stemmen herkozen. Weldra zijn er opnieuw in 2020 gouverneursverkiezingen maar Verenigd Rusland wil Ignatiev niet meer. Er worden zwakke plekken gezocht en gevonden. In een persconferentie, duidelijk bedoeld om zich bij Verenigd Rusland geliefder te maken, ging hij fel te keer tegen kritische journalisten die zowat alles in het westen beter vonden dan in Rusland.

Hij gebruikte in het Russisch het werkwoord ‘mochit’ wat ‘buiten zetten’ betekent. Ze moesten het land uitgezet worden. Hij wist dat duidelijk niet wat men hem kwalijk nam, hoewel veel leden van Verenigd Rusland het daar stiekem mee eens zijn.

Protocollaire ernst

Op 23 januari gebeurde een catastrofaal incident dat op video werd opgenomen. In een gemoedelijke lachende sfeer van bekenden en vrienden onder elkaar (Tsjoevasjië telt maar 1.313.000 inwoners) mocht hij symbolisch aan de bevriende commandant van de brandweer de sleutels overhandigen van een stel gloednieuwe brandweerwagens. Zoals het een populaire gouverneur betaamt, veroorloofde hij zich een grapje. Toen hij voor de redelijk kleine brandweercommandant stond, hief hij de sleutels omhoog zodat de commandant moest springen om deze te bemachtigen. Overal lachende gezichten, ook bij zijn vriend de brandweerman.

Hoewel hoofdstad Tsjeboksary het Rode Plein van Moskou niet is, werd dit gefilmd en het gebrek aan protocollaire ernst door Verenigd Rusland zo ernstig genomen dat hij uit de partij werd gezet. Ook de overste van de brandweercommandant in Moskou vroeg zijn afzetting als gouverneur en Poetin volgde vrij vlug.

Einde van de carrière van een eenvoudig man van het platteland die tot een volk behoort waar de Russen geen achting voor hebben. Tot overmaat van ramp belandde hij onlangs in een ziekenhuis van Sint-Petersburg met een dubbele longontsteking, in Rusland een codewoord voor corona.

Nikolai Fyodorov

Scène uit het leven in Rusland