Sinds vele jaren wordt in Moskou iedere laatste zondag van de maand een zogenaamde Majakovski-lezing gehouden. Deze openbare dichtersbijeenkomst vindt plaats rond het standbeeld van de beroemde Sovjetschrijver en poëtisch futurist naar wie de lezing vernoemd is. De laatste zondagavond in september stond in het teken van de strijd tegen de mobilisatie. De aanwezigen werd in dichtvorm aangeraden oproepen voor militaire dienst te weigeren en zich onder geen beding te laten rekruteren.

Dankzij de strenge wetgeving over de ‘speciale militaire operatie’ bleef de openbare manifestatie — die al langere tijd de aandacht had van justitie en politie — niet zonder gevolgen. Op 26 september werd de deelnemende dichter Artjom Kamardin met bruut geweld thuis gearresteerd. Jegor Stobve en Nikolaj Danejko, twee andere underground-poëten, waren al eerder opgepakt. De drie jongemannen werden aangeklaagd voor het ‘oproepen tot haat en geweld’ en bevinden zich sindsdien in voorarrest in de beruchte Boetyrka-gevangenis. Op 9 maart werd de aanklacht uitgebreid met de nieuwe wet tegen het ‘oproepen van acties tegen de staatsveiligheid’. Ik kon spreken met Alexandra Popova, de vriendin van de 32-jarige Artjom Kamardin.

Hoe verliep de arrestatie?

‘De bijeenkomst had een paar uur geduurd, de dichters hadden voorgelezen toen er ineens een arrestantenbus met agenten van de Rosgvardija (een speciale eenheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken, nvda) stopte. Ze begonnen in het wilde weg mensen op te pakken. Uiteindelijk konden ze slechts enkele aanwezigen arresteren, de rest had zich in veiligheid weten te brengen, ook Artjom. De volgende dag werd op de deur van onze driekamerflat gebeukt. Mannen die al de hele nacht voor het gebouw hadden gestaan, dreigden de deur open te branden. We waren met zijn drieën, Artjom, een buurman en ik. Artjom en de buurman gingen in de woonkamer op de grond liggen om te laten zien dat ze zich niet wilden verzetten. Ik deed de deur open. Ze stormden binnen en smeten me direct op de grond. Daarna werd ik naar de dichtstbijzijnde kamer gesleept. Ze scholden mij uit en sloegen op mijn benen en armen en in mijn zij. Ze trokken aan mijn haren. Ik hoorde dat ze Artjom uitscholden voor nazischorem. Er kwamen mensen met een camera binnen die ons bevalen onze namen te noemen waarna ze weer vertrokken.’

En die mannen bleven achter? Hoeveel waren dat er?

‘Ik heb ze geteld, het waren er zeventien. Nadat die mensen met de camera weg waren, gooiden ze alles uit de kasten. Ze trapten alles overhoop. Ook sloegen ze Artjom. Ik hoorde hem schreeuwen van pijn. Ze dwongen hem zich uit te kleden. Ik hoorde hoe metaal op de grond viel. Ik wist eerst niet wat dat was, maar toen begreep ik dat ze de gewichten van de halter verwijderden. Daarna verkrachtten ze hem met die halter en sloegen hem volledig in elkaar. Toen ze hoorden dat ik zijn vriendin was, dreigden ze mij ook te verkrachten. Met secondelijm plakten ze stickers op mijn gezicht. Bij Artjom deden ze hetzelfde met omslagen van boeken. Daarna dwongen ze Artjom zich te wassen en werden we alle drie afgeleverd bij het SK (sledstvennyj komitet, ordehandhavingsdienst gemodelleerd aan de Amerikaanse FBI, nvda).’

Hoe zagen de uniformen van die mannen eruit?

‘Ze droegen zwarte uniformen met enkel de letter Z en een Russische vlag erop en hadden bivakmutsen op. Waarschijnlijk waren het medewerkers van de MVD Grom (afdeling ‘bliksem’ van het ministerie van Binnenlandse Zaken, nvda) of het tweede operatieve politieregiment. Die houden zich normaal gesproken op een dergelijke manier bezig met demonstranten. Maar we kunnen niet met zekerheid zeggen wie het waren. Wel dat er zelfs een vrouw bij was…’

En lieten ze bij binnenkomst geen huiszoekings- of arrestatiebevel zien?

‘Nee, toen we de deur nog niet open hadden gedaan, zeiden we dat ze moesten wachten, omdat we een advocaat hadden gebeld. Dat wilden ze in geen geval. Ze zochten ook niets in de flat. Ze kwamen om alles te verwoesten en Artjom te vernederen. Ze schreeuwden steeds dat hij een nazi was en dat als ze konden, ze hem zouden vermoorden. Ze namen alles op hun mobiele telefoons op en lieten me foto’s zien van hem, hoe hij daar naakt en bont en blauw geslagen op de grond lag. Dat vonden ze kennelijk heel leuk. Er ging een onmenselijke haat van ze uit.’

Heb je dat soort mannen in uniform tijdens de Majakovski-lezingen al eens gezien?

‘Nee, het was de eerste keer dat ik ze zag. Tijdens de lezingen waren voor het oog gewone burgers aanwezig die alles opnamen en die filmpjes op hun Telegram-kanalen plaatsten. Die opnames duiken nu op als bewijsmateriaal. Artjom zou ze volgens de versie van de openbaar aanklager zelf online hebben gezet, maar die kanalen waren overduidelijk van voorstanders van de regering en de oorlog.’

Wie waren de mensen die na afloop van de lezing op 25 september werden gearresteerd?

‘Jegor Stobve, Nikolaj Danejko en een minderjarig meisje dat ze later lieten gaan. Jegor en Nikolaj moesten voor lopende camera hun excuses aanbieden. Ze zijn ook aangeklaagd en zitten eveneens in voorarrest in de Boetyrka-gevangenis.’

Jijzelf mocht na de arrestatie naar huis?

‘Ik mocht dezelfde dag gaan. In het ziekenhuis waar ik naartoe ging, werd gedocumenteerd dat ik een hersenschudding en overal wonden had opgelopen. Daarvan kreeg ik een bewijs. Artjom werd met de ambulance naar het ziekenhuis gebracht, maar moest daarna direct naar de gevangenis.’

En mocht je tijdens de eerste rechtszitting aanwezig zijn?

‘Eerst werden we binnengelaten, maar direct daarna op bevel van de rechter weer uit de zaal verwijderd. Volgens mij was dat opdat niemand kon zien hoe erg Artjom eraan toe was. Uiteindelijk werd er toch een opname gemaakt in de rechtbank die later online werd geplaatst. Als je die vergelijkt met hoe hij er de avond tevoren tijdens de lezing uitzag, is het overduidelijk dat hij vreselijk is mishandeld.’

Heb je hem na 26 september nog mogen zien?

‘Er was nog een tweede rechtszitting waar ik niet bij mocht zijn, waarna hij voor psychiatrisch onderzoek naar het Serbski-instituut werd gebracht. Daar zat hij een maand. Tijdens die maand was geen enkel contact mogelijk. In januari kreeg ik van de rechercheur de mogelijkheid Artjom te bezoeken in de gevangenis.’

Hoe zijn de omstandigheden in de cel?

‘Hij zit met drie anderen. Het is nu beter dan in de vorige cel waar het glas in het venster ontbrak en het vreselijk koud was. De drie anderen zitten in ieder geval niet voor moord, eentje voor diefstal, een andere voor drugshandel. Ze zijn allemaal moslims en maar één van hen kan Russisch. Degene die Russisch kan, is van plan zich te laten rekruteren voor de oorlog.’

‘Maar Artjom wordt nu niet meer gefolterd. Er is veel aandacht geweest bij ons in de media van de oppositie. In het begin kwam hij in een cel waar de anderen direct dreigden hem te zullen vermoorden. Nu is het wat dat betreft rustiger. Alle celgenoten waren verbaasd dat hij de gevangenis in moest voor een gedicht.’

Tot hoeveel jaar kan Artjom worden veroordeeld?

‘Op basis van die twee aanklachten kan hij tot tien jaar gevangenis krijgen.’

Denk je dat hij zich in de gevangenis zal redden?

‘Zijn gezondheid is niet zo sterk. Ook psychisch is het heel moeilijk voor hem. Ik maak me uiteraard vreselijke zorgen.’

Vinden de Majakovski-lezingen nog plaats?

‘Nee, de organisatoren kondigden na het bekend worden van de arrestatie aan dat de manifestatie om veiligheidsredenen niet meer zal worden gehouden. Een van de andere twee jongens, Jegor Stobve, is nog maar twintig. Hij was op 25 september voor de eerste keer bij onze lezing. Zijn ouders zijn allebei gehandicapt en hij zorgt voor ze. Zijn vader kan niet meer lopen en zijn moeder is blind. Jegor was de enige kostwinner.’

Ze zitten alle drie in de Boetyrka. Kunnen ze elkaar ontmoeten op de binnenplaats?

‘De celgenoten van Artjom willen absoluut niet naar buiten en hem alleen weigert het personeel te begeleiden, dus hij zit voortdurend in de cel. Dat is heel moeilijk voor hem.’

Heb je zelf iets gemerkt van repressie na de arrestatie?

‘Ik ben ontslagen. Ik werkte voor een commissie van gemeenteraadsleden. Maar dat had meer te maken met de verkiezingen in september. De leden van de partij Jabloko die vroeger in de commissie zaten, werden niet toegelaten tot de verkiezingen wegens het verbod op gebruik van verboden symbolen, onder andere van de staf van Aleksej Navalny. De nieuw gekozen gemeenteraadsleden zijn allemaal van Poetins partij Verenigd Rusland. Ze hadden uiteraard geen goed woord over voor Artjom en mij. Ze zeiden dat we alles zelf hadden bedacht, dat ze tegen folter zijn, maar dat ze zijn gedichten hadden gelezen en hem een klootzak vonden en mij een slechte actrice. Dus daarna was ik mijn werk kwijt.’

Is het makkelijk nieuw werk te vinden in Moskou?

‘Iets met werk voor mensen in de oppositie zoals voorheen, is natuurlijk compleet onmogelijk. Alles dat onafhankelijk is van de overheid, werd inmiddels gesloten.’

Hoe is het leven in de Russische hoofdstad momenteel, merk je veel van de oorlog?

‘In maart, een jaar geleden, zat ik 25 dagen vast voor deelname aan een demonstratie tegen de oorlog. Toen ik weer uit de gevangenis kwam, zag ik ineens overal posters met de letter Z. Nu zijn dat er minder, maar er is nog steeds veel reclame voor ons leger en overal is heel veel politie. Complete zwermen…’

Je zegt ‘ons leger’, voelt dat ook zo?

‘Nee, ik zeg dat uit het oogpunt van de overheid. Zo staat het op de posters ‘Voor ons leger’.

Hoe is de houding van de mensen om je heen ten opzichte van de oorlog?

‘Veel mensen proberen niet te praten over de oorlog of over politiek in het algemeen. Velen proberen ook het nieuws te ontlopen, vooral na Boetsja. Mensen die fel tegen de oorlog zijn, hebben het land verlaten. Elke afwijkende mening kan leiden tot een veroordeling. De straffen hebben stalinistische afmetingen, acht jaar voor een paar onvoorzichtige woorden. Ook sociale media worden scherp in de gaten gehouden. Het enige dat nog kan is politieke gevangenen ondersteunen. Met voedselpakketten en dergelijke kan dat natuurlijk alleen vanuit Rusland zelf. We organiseren ook avonden waarop iedereen gevangenen kan schrijven.’

Hoe zie je de mogelijke ontwikkelingen in Rusland?

‘Ik hoop dat alles wat nu gebeurt, niet al te lang gaat duren. Ik wil dat alles op een of andere manier positief afloopt. Ik hoop dat het onnodige bloedvergieten eindelijk ophoudt. Maar er is nu al een jaar voorbij sinds het begin van de invasie en er is nog steeds geen einde in zicht.’

Hoe is in Moskou de houding tegenover de Oekraïners?

‘Er waren mensen die bloemen neerlegden bij monumenten die met Oekraïne te maken hebben. Maar ik zal eerlijk zeggen, ik ben bang om nu ergens aan mee te doen. Ze kennen mij als activist. Ik koop er niets voor nu ook de gevangenis in te moeten. Binnen mijn kennissenkring voelt uiteraard iedereen mee met de Oekraïense bevolking. Helaas zijn er steeds minder van dat soort mensen in Moskou. Ik ben makkelijk te vinden op sociale media en werd meerdere malen bedreigd met de dood door gebruikers met een Z in hun profiel. Dat was bizar. Maar ons en de Oekraïners zien ze niet als mensen. Wij zijn allemaal nazi’s die vermoord moeten worden. Dat is de officiële retoriek van de overheid.’

‘Maar ik krijg ook onverwachte steunbetuigingen. Veel Oekraïners schreven me. Een van hen is een militair die door de oorlog gehandicapt raakte. hij schreef me dat we sterk moeten zijn om te overleven. Ik vond het verbazingwekkend dat na alles wat hen in onze naam wordt aangedaan, ze ons ondersteunen, terwijl ze worden gebombardeerd door het Russische leger. Ze zeiden me dat ze na de overwinning een straat naar Artjom zullen benoemen…’

Gedicht

Een van de gedichten uit eigen werk die Artjom Kamardin op 25 september voorlas heet ‘De beste manier om een kind weg te houden van spice’:

De beste manier om een kind weg te houden van spice

Tanks versieren pleinen
Kinderen dartelen rond tanks,
Ze richten hun geweren op voorbijgangers,
met pistolen gemaakt van roze vingers.
Ze hebben nog niets over de dood gehoord…
Zoals een welp zijn tanden ontbloot
en een volwassen dier imiteert,
Het zijn gewoon de wetten van de natuur,
Alles volgens de norm.
Het is natuurlijk.
Maar de natuur maakt
geen tanks, geen bommen, geen nucleaire raketten,
De natuur stuurt geen oproepen voor militaire dienst,
noch stuurt zij een achttienjarige naar zijn ondergang!
Noch bouwt ze ter nagedachtenis aan de beste moordenaars
grootse ongemakkelijke monumenten!
De welp zal willen eten en
Zal de hertenpopulatie reguleren,
En jullie kinderen zullen worden doodgeschoten of opgehangen
Voor het weigeren van een gevechtsmissie
Onmensen met dode ogen
In de rang van generaal
Ze zullen het laten doen, natuurlijk, door anderen.
Door de handen van degenen wier ouders
meer aandacht hadden
voor de opvoeding van hun kinderen,
En het belangrijkste:
Ze leerden hen hun mond te houden,
en de hiërarchie te respecteren.
Maar straks worden ook de beulen neergeschoten!
Ze zullen aan rupsbanden hechten
Of op mijnen tot as wederkeren!
Maar raakt u niet van streek,
zelfs in deze situatie is er een positieve bijkomstigheid.

Bijvoorbeeld:

In zinken doodskisten.
Zijn uw kinderen veilig
voor boze spicedealers

Nikolaj Danejko

Alexandra Popova: ‘Artjom zit in de gevangenis voor een gedicht’