Op 24 en 25 mei bezocht Vladimir Poetin de Wit-Russische hoofdstad Minsk voor een onverwacht overleg met de kennelijk chronisch zieke Aleksandr Loekasjenko. Een voormalige politiechef bereidt zich volgens de oppositie voor op een machtsovername.

Stabiliteit

Persbureau ria.ru citeerde de Russische machthebber tijdens zijn bezoek. ‘Er is de laatste tijd veel gedaan door onze collega’s in Wit-Rusland met onze directe deelname en steun. Vandaag en morgen zullen we dit alles bespreken, met inbegrip van veiligheidskwesties… Alles is stabiel en we zijn op de goede weg’, aldus Poetin.

Met die stabiliteit lijkt het voor Aleksandr Loekasjenko – die duidelijk moeite had met spreken – tegen te vallen. Volgens oppositieleider Pavel Latoesjka wordt er een coup voorbereid tegen de man die al meer dan 30 jaar lang aan de macht is in de voormalige Sovjetrepubliek. De huidige viceminister van Binnenlandse Zaken zou in de startblokken staan voor de opvolging. Dankzij nauwe banden met de ‘Russische wereld’ zou de opvolger het laatste restje Wit-Russische soevereiniteit willen verkwanselen aan het Kremlin.

Karpenkov

Gevallen engel

Het gaat om Nikolaj Karpenkov. De 55-jarige voormalige chef van een speciale politie-eenheid verdiende zijn sporen tijdens het neerslaan van de volksprotesten in de zomer van 2020. Destijds verbrijzelde hij hoogstpersoonlijk de ruiten van een café waar demonstranten toevlucht hadden gezocht. Hij gaf daarmee het startsein voor een ongekende repressie. In concentratiekampachtige scènes trapten sadistische agenten gearresteerde en geboeide demonstranten de genitaliën van het lijf. De genadeloze aanpak leidde ertoe dat Loekasjenko zijn machtspositie ondanks de volkswoede – en zonder inmenging van Kremlintroepen – kon behouden.

‘Gebruik je wapen recht in het gezicht, richt op het hoofd’

Karpenkov vergeleek zichzelf en zijn collega’s destijds met ‘gevallen engelen’. In een briefing voor zijn manschappen zei hij: ‘Verwonden, zwaar verminken of doden. Gebruik je wapen recht in het gezicht, richt op het hoofd. Zodat de tegenstander nooit meer zal terugkeren naar de gezondheidstoestand waarin hij daarvoor verkeerde. Als ze hem reanimeren, dan zij het zo. Als daarna de helft van zijn hersenen weg zijn, dan is dat zijn verdiende loon.’ Loekasjenko bevorderde de voormalige politieman tot generaal en viceminister van Binnenlandse Zaken.

Eenheden en kinderclubs

De ex-commandant van een politie-eenheid voor extremismebestrijding is behalve viceminister ook leider van de binnenlandse strijdkrachten – een speciale militaire eenheid bestaande uit 12.000 man. Maar dat is hem niet genoeg. Nikolaj Karpenkov organiseerde extra lokale gevechtseenheden in het hele land. Zo ontstonden recentelijk ‘Storm’ in Brest, ‘Tajfoen’ in Grodno en ‘Boeran’ in Gomel. Daarbij leunt hij op een honderdtal Russische huurlingen van privéleger Wagner van wijlen Jevgeni Prigozjin die hun heil zochten in het westelijke buurland. Ze dienen er als instructeurs.

Naast de organisatie van speciale eenheden die hem persoonlijk trouw hebben gezworen, is Nikolaj Karpenkov actief betrokken bij zogenaamde ‘militair-patriottische clubs’. Elke school in Wit-Rusland heeft inmiddels een dergelijke ‘vrijetijdsvereniging’. In de ‘clubs’ worden tieners opgevoed in de geest van de ‘Russische wereld’. Ze leren er wapens te bedienen, drones te besturen en te vechten. Een deel van deze paramilitaire jeugdorganisaties staat volgens Pavel Latoesjka onder persoonlijk bevel van Karpenkov.

Jonge Garde

Begin mei richtte de viceminister van Binnenlandse Zaken bovendien de overkoepelende stichting ‘Molodaja Gvardija’ (Jonge Garde) op. Deze organisatie moet volgens hem ‘de militaire eenheden, patriottische clubs, politici, journalisten en zakenlieden van Wit-Rusland verenigen om het patriottisme te populariseren en verder te ontwikkelen’. Ondanks het feit dat hij lange tijd loyaal was aan Loekasjenko, toont Karpenkov alleen al door de naam van zijn fonds wie zijn nieuwe meester is. ‘Molodaja Gvardija’ is de naam van de jeugdorganisatie van Poetins partij Verenigd Rusland.

Oppositieleider Latoesjka waarschuwt: ‘Karpenkov arresteerde vanaf 2016 met zijn speciale eenheid anarchisten en nationalistische hooligans. Hij had geleerd van de Oekraïense Maidan-protesten waar deze groeperingen een beslissende rol speelden. En we zwegen, want we zijn geen anarchisten of hooligans. Maar na 2020 kwam hij ons allemaal ophalen… Zo maakte hij de weg vrij voor de “Russische wereld”. En nu de bodem er ligt, zullen Karpenkov en zijn zogenaamde stichting de arena betreden en Wit-Rusland compleet verkopen aan het Kremlin.’

Bezeten generaal

Aleksandr Azarov is woordvoerder van de ondergrondse Wit-Russische politieorganisatie BYPOL. De ex-rechercheur diende tien jaar lang in dezelfde eenheid als Karpenkov. Bij Doorbraak beaamt hij de waarschuwing van Latoesjka: ‘Karpenkov zal vroeg of laat opvolgen. Hij deed alles om generaal te worden. Hij was daarvan bezeten en het is hem gelukt. Hij is vreselijk ambitieus en ijdel. Voor hem gaat het ook niet om Loekasjenko of Wit-Rusland. Bij Karpenkov staat Rusland op de eerste plaats. Tijdens zijn toespraken in 2020 voor zijn mannen zei hij: “Rusland en China zijn met ons, zij heersen over de wereld.” Karpenkov kan bovendien goed leidinggeven. Zodra hij ergens de chef wordt, breidt hij de eenheden uit, bevordert hij mensen die hij geschikt vindt én houdt hij woord. Als hij van vandaag op morgen tegen zijn manschappen zegt dat Loekasjenko ziek is en hij zichzelf – met ondersteuning van Poetin – als opvolger benoemt, dan zullen ze zeker naar hem luisteren.’

Indien Nikolaj Karpenkov inderdaad de nieuwe leider van Wit-Rusland wordt, zal dat volgens Azarov de volkswoede niet opnieuw doen oplaaien. ‘Massale protesten zullen er pas komen als er een generatie is opgegroeid die nog niet heeft kennisgemaakt met de repressie. Op dit moment zal niemand iets durven ondernemen. Ook als Karpenkov Wit-Russische dienstplichtigen op bevel van het Kremlin de oorlog tegen Oekraïne instuurt, zal er niets noemenswaardigs gebeuren. Een paar zullen wellicht overlopen, een paar niet gehoorzamen. Maar het merendeel zal vechten. En als een wapenbroeder dan door het Oekraïense leger wordt gedood, zal het de rest – ongeacht een aanvankelijk sympathie voor Oekraïne – alleen nog maar om wraak gaan. Dat is de psychologie van de oorlog. De wisseling van de wacht zal voor ons niets positiefs opleveren.’

Nikolaj Karpenkov

Nikolaj Karpenkov, opvolger van Loekasjenko?

Ales Bjaljatski: ‘De eerste vier dagen na de verkiezingen waren een misdaad tegen de mensheid’