‘Ik zeg het kort en bondig: wij zullen nooit een wijziging van grenzen aanvaarden als gevolg van oorlog en geweld. Wij zullen nooit Russische dictaten aanvaarden na de aanval op een soevereine, onafhankelijke staat. (…) Wij, Cyprioten, hebben geen andere keus. We zijn zelf het slachtoffer van een vreemde invasie en een Turkse bezetting op een deel van ons grondgebied die nu al bijna een halve eeuw aansleept.’ De toespraak van de Cyprische president Nikos Christodoulides hakte er stevig in voor het nokvolle halfrond van het Europees Parlement in Straatsburg. Nogal wat leden keken elkaar aan met plaatsvervangende schaamte.

Want Europa heeft nog geen poot uitgestoken tegen Turkije, een NAVO-bondgenoot en een would be kandidaat-lidstaat van de EU. De redenen zijn simpel. Zolang Turkije niet van kamp wisselt, is de zuidflank aan de Kaukasus afgedekt voor Russische dreiging. Het economisch beleid van Tayyip Erdoğan de voorbije vijftien jaar deed westerse banken en bedrijven likkebaarden als nieuw walhalla: op aanstichten van de regering leenden de Turken zich suf in vreemde valuta (dollar, euro, yen). De oorlog in Syrië en Irak zoog evenwel de staatskas leeg, ook al vanwege de megalomane bouwprojecten van Erdoğan. De economische crisis die er bijkwam tijdens de pandemie putte bovendien de kleine ondernemers uit die hun leningen niet meer kunnen terugbetalen.

De Turkse munt, de lira, is helemaal onderuit gegaan tegenover de dollar, mede door het koppige lagerentebeleid dat Erdoğan de nationale bank oplegde (winst op geld is haram) en zijn onoordeelkundige aanstelling van inschikkelijke gouverneurs en ministers van financiën, als ze al niet eigen familieleden waren. De inflatie liep op tot 85,5 % in oktober vorig jaar, om maar langzaam af te nemen – vandaag bedraagt ze nog 39,6 %. De lira dook alweer de dieperik in na zijn mogelijk vervalste herverkiezing op 28 mei. Eén lira was nog amper 0,04 dollar waard. ‘De Amerikaanse zakenbanken Morgan Stanley en Wells Fargo verwachten dat de Turkse munt nog verder in waarde zal dalen, mocht Erdogan vasthouden aan het onorthodoxe beleid om de rentetarieven in het land laag te houden ondanks de hoge inflatie’, schreef Business Insider zorgelijk.

Islamisering

Europa zelf kijkt al een halve eeuw de andere kant op, als de Turkse afdreigingspolitiek in het oostelijke bekken van de Middellandse Zee ter sprake komt. Na Noord-Cyprus, de bezetting van Koerdisch gebied in Syrië, de vrijage met de Libische regering, het warm en koud blazen met Moskou (steun aan Azerbeidjan bij de herovering van Nagorno Karabach tegen Ruslands Armeense bondgenoot, maar ook weigering om westerse strafmaatregelen tegen Moskou te ondersteunen), de provocerende olieboringen in de economische ruimte van Cyprus, de haat-liefdeverhouding met Israël, de islamisering van Noord-Cyprus, zowat alles vloekt met de ambitie om ooit lid te worden van de Europese Unie.

De EU heeft overigens nog twee grote problemen met Turkije. Angela Merkel heeft nogal overhaast een deal gesloten voor het trimmen van de vluchtelingengolf uit het Nabije Oosten en Afghanistan naar Europa in ruil voor miljarden. Dat is een blok aan het been geworden, Ankara gebruikt de manipulatie van vluchtelingenkonvooien als afpersing tegen Europa, en vooral tegen Griekenland, de aartsvijand. Tweede heikel punt is de Turkse diaspora in West-Europa, het gaat om zowat 22 miljoen uitgeweken Turken. Erdoğan bespeelt die met nationalisme en islamitische cultuur, wat hem flink wat stemmen oplevert. De integratie die de unie voorstaat botst met de eis Turk te blijven, Turks te trouwen en Turks onderwijs te verwerven.

Dat alles maakt zeker de zaak van Cyprus niet. Christodoulides had schoon pleiten voor ongebroken eenheid bij de 27, maar meer dan lippendienst bewijst Europa niet. Soms onder het mom van de al te open politiek die Nicosia hanteerde tegenover Russische investeringen (vaak met zwart geld) in de havens van Cyprus, vooral Limassol, Larnaca en Vasilikos. Die gouden paspoorten voor oligarchen verergerden nog de Europese twijfels. Soms onder het mom van beveiliging der buitengrenzen (Frontex). Soms onder het mom van het fait accompli. Soms, zoals bleek uit de reactie van Philippe Lamberts namens Groen, omdat Cyprus gebruik wil maken van zijn gas en olie om ‘een duurzame gasmarkt te scheppen die de EU voor de directe toekomst kan bevoorraden en over enkele jaren daar waterstof kan bijleveren’. Zeker is dat de EU zoveel mogelijk verantwoordelijkheid wil afschuiven op de VN.

Gelijkheid

De laatste onderhandelingsgesprekken tussen Nicosia en Turkije, in aanwezigheid van de drie betrokken toezichthouders, Groot-Brittannië (koloniale macht tot 1960), Turkije en Griekenland, liepen spaak op 7 juli 2017 in Cranz-Montana, Zwitserland. Sindsdien is een kans op hereniging verder af dan ooit. De Cyprische regering geleid door Christodoulides’ voorganger Nikos Anastasiades – Christodoulides was toen minister van buitenlandse zaken – kon niet instemmen met een opgedeelde federatie. Jack Straw, voormalig Brits buitenlandminister, reageerde daar erg bits op in The Independent: ‘De Grieks-Cyprioten willen geen politieke gelijkheid want dat is macht afgeven. (…) Geen enkele Griekse leider kan de achterban zover krijgen. Het status quo biedt gewoon een comfortabele positie voor het Zuiden’. Wat eigenlijk een halve capitulatie van de EU betekende.

Voor Christodoulides is de taak duidelijk: de EU is niet volwaardig als ze geen soeverein grondgebied beheerst. De bezetting van Cyprus is, gezien de nagestreefde eenheid in de Unie, ook een bezetting van Europa. ‘Ik ben bereid opnieuw de hele zaak door te nemen binnen het kader van de Europees-Turkse betrekkingen. (…) Ik stel voor om een hoge vertegenwoordiger van de EU aan te stellen voor de Cyprische kwestie. Die moet in staat zijn om de huidige patstelling te doorbreken en de onderhandelingen weer op te starten.’

Christodoulides wil duidelijk schoon schip maken. Dat bleek al uit zijn verrassende winst bij de presidentsverkiezingen op 15 april. Hij doorbrak de gebruikelijke machtsvoortzetting door zijn partij DISY (het christendemokratisch kartel, dat conservatief-liberaal is). Hij stelde zich apart kandidaat, tegen de officiële partijkandidaat in. DISY zette hem buiten. Maar met de hulp van kleine partijen en het volk werd hij toch op 28 april ingezworen. Een nieuwe wind? Of wishful thinking?

Nikos Anastasiades

Cyprus wil geen morzel grond afstaan aan Turkije