Links moet zich weer meer op de sociale kwestie profileren, stelt de gepromoveerde filosoof Nils Heisterhagen (°1988). Sinds jaar en dag verwijt hij de Duitse sociaaldemocraten dat ze hun achterban – de arbeiders, de loontrekkenden – in de steek laten. Hij doet dit met de rampzalige cijfers van de SPD bij verkiezingen en opiniepeilingen voor ogen. De SPD mag dan wel deel van de Grote Coalitie uitmaken, maar het is enkel dankzij ‘die Union’ – de eenheid van de christendemocratische CDU en haar Beierse zusterpartij CSU – dat de regeringscoalitie van Angela Merkel (CDU) die omschrijving verdient.

Knokken om te overleven

Bij de laatste Bondsdagverkiezingen in september 2017 haalde de ‘Union’ 32,9% en de SPD 20,5%. Sindsdien is de SPD beginnen afkalven. Volgens de meest recente opiniepeiling, de ‘Sonntagsfrage’ van 7 juni 2020, valt de SPD nog maar bij 16% van de kiezers in de smaak, is de ‘Union’ daarentegen naar 40% geklommen. Hoe komt het toch dat de SPD die op zo een lange geschiedenis van sociale strijd kan terugblikken, in het Duitsland van vandaag moet knokken om te overleven?

Die vraag laat de kritische sociaaldemocraat Heisterhagen niet met rust. In Der Tagesspiegel van 8 juni 2020 probeert hij een antwoord te geven en een alternatief te formuleren. De Coronacrisis zou misschien wel eens de ‘Wende’ kunnen inluiden.

Economische reus

Het ging Duitsland tot aan de coronacrisis voor de wind. De economie boomde, met de tewerkstelling zat het ook goed. De Duitse economische reus koesterde over zichzelf ‘das Bild der Unverwundbarkeit’, het ‘beeld van de onkwetsbaarheid’. De linkerzijde keek uit naar nieuwe ideeën en thema’s, en wat Heisterhagen hier zegt, geldt sinds het einde van de Koude Oorlog in feite ook voor links in het Westen in het algemeen.

Links werd ‘cultureel liberaal’ en begon te ijveren voor bijvoorbeeld ‘open grenzen’ (je zou er wat Duitsland betreft nog de gendertaal aan kunnen toevoegen met het omstreden ‘Gendersternchen’ in bijvoorbeeld ‘Bürger*innen’ voor burgers van het mannelijke en vrouwelijke geslacht).

Cultureel liberalisme

Heisterhagen vindt dat ‘cultureel liberalisme’ van links inzake de migratie- en asielkwestie opvallend. De tegenstelling met het links van vroeger kan niet groter zijn, want, schrijft hij, voorheen waren het de werkgeversorganisaties die voor open grenzen pleitten om loondruk te creëren, terwijl de vakbonden op de rem gingen staan omdat ze de belangen van de ‘Duitse werknemer’ voor ogen hadden en de ‘Sozialstaat’ wilden beschermen, zeker in tijden van beginnende globalisering (‘Sozialstaat’ zou je vrij kunnen vertalen als ‘een staat die de sociale zekerheid heeft uitgebouwd’).

Misschien – los van wat Heisterhagen schrijft – zouden we in Sahra Wagenknecht (Die Linke) iemand kunnen zien die nog in die traditie staat en ook begrijpt dat de meeste ‘gewone mensen’ cultureel conservatief denken.

Geen voeling met de werkvloer

Heisterhagen verwijst naar de ‘materiële focus’ van de vroegere Duitse linkerzijde. Ze legde zich toe op de economische modernisering van het land en wilde de sociale ongelijkheid wegwerken. Maar toen begon na het aantreden van Merkel in 2005 de economische motor op volle toeren te draaien (zoals hierboven aangeduid), werden vele materiële bekommernissen ingelost, en de linkerzijde voltrok een ‘identitätspolitische Wende’ (‘een wende richting identiteitspolitiek’). Modernisering werd vanaf dan ‘kulturell und weltanschaulich verstanden’ (‘opgevat als iets cultureels en van wereldbeschouwelijke aard’).

Dat vertaalde zich ook in de samenstelling van de kaders van de linkse partijen (in Duitsland: SPD, Grüne en Die Linke). Er ontstond een ‘laag van altijd maar meer postmaterialistisch ingestelde functionarissen’ die geen voeling hebben met de wereld van de arbeider, die niet weten hoe het leven op de werkvloer eruitziet en hoe gesprekken in de bedrijfsraden verlopen. Onder de Jusos (de Jongsocialisten) en nog meer bij de partijkaders van SPD en Grüne vind je nauwelijks mensen zonder een academische titel, en het zijn dan vooral afgestudeerden in de humane en sociale wetenschappen (Heisterhagen is zelf filosoof en politicoloog, maar dat spreekt niet tegen zijn argumentatie als kritisch denker).

Competentie in plaats van moralisme

Die hedendaagse linkerzijde zou uitblinken door ‘politökonomische Sprachlosigkeit’, met andere woorden, ze heeft geen kaas gegeten van politieke economie. Wat een tegenstelling trouwens met Karl Marx, Friedrich Engels, August Bebel en Karl Liebknecht, maar hoeveel linkse mensen hebben ooit iets gelezen van deze denkers? In ieder geval heeft de huidige linkerzijde te weinig interesse voor socio-economische vraagstukken, aldus Heisterhagen, en profileert ze zich in plaats daarvan met een ‘progressief cultuurliberalisme’.

Ze laat het veld van de economie over aan de rechterzijde en het neoliberalisme. Het verwondert Heisterhagen dan ook niet dat de burgers de ‘Union’ meer competentie op dit vlak toedichten, zeker in tijden waar de coronacrisis de economie zware slagen toebrengt. De zwaarste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog houdt een uitdaging in voor de sociaaldemocratie. Heisterhagen hoopt dat de coronacrisis haar weer doet landen ‘auf den Boden der Tatsachen’, op de bodem van de feiten, bedoeld is de economie. De titel van zijn artikel luidt dan ook treffend: ‘Moralisch kann jeder sein. Kompetent zu sein erfordert Arbeit und Anstrengung’ (‘Moreel kan iedereen zijn. Competent zijn vereist arbeid en inspanning‘).

Deradicaliseren

‘Corona brengt het einde van de identiteitspolitiek’, meent Heisterhagen, op voorwaarde dat de linkerzijde probeert zakelijke competentie op het vlak van de economie te verwerven en dat ze vraagstukken van migratie en klimaat ‘materialistisch’ benadert (dus in het licht van wat socio-economisch realistisch is). De vraag is of dat kan met al de ‘postmaterialistische functionarissen’ waarnaar hij verwijst en die de toon aangeven?

Of links zo kan bijdragen tot een ‘deradicaliseren van het politieke discours’ en het ‘terugdringen van rechts populisme’, zoals Heisterhagen hoopt? De recente ‘gebeurtenissen’ lijken die hoop niet te bevestigen. Er mag dan misschien weer meer aandacht voor het socio-economische gekomen zijn, maar de identiteitspolitiek is er niet minder om geworden. Haar aanhangers hebben de slopershamer bovengehaald; ze maken zelfs geen boog om Immanuel Kant (1724-1804), de grote filosoof van de Verlichting, één van de grootste denkers aller tijden.

Nils Heisterhagen

Coronacrisis als doodgraver van identiteitspolitiek?