De telefoons van academici die zich in de nucleaire niche hebben vastgebeten, moeten ondertussen roodgloeiend staan. Sinds de Russische inval in Oekraïne, zijn dreigementen met kernwapens schering en inslag, maar de vraag die op de lippen van de journalisten in kwestie brandt, is of deze intimidatie effectief in de praktijk zal worden omgezet.

De-escaleren en onderhandelen

De tijd dringt letterlijk en de Russische escapades helpen de zaak niet vooruit. Het wordt tijd om te de-escaleren en aan de onderhandelingstafel te gaan zitten om vrede te bewerkstelligen. Met een stevige portie politieke moed zouden we de huidige omstandigheden wel eens kunnen ombuigen tot een scharniermoment in de geschiedenis van de nucleaire ontwapening.

Kunnen we het dus nog eens hebben over Kleine Brogel? Escalatie naar het nucleaire niveau dreigt namelijk meer dan ooit. Het Bulletin of the Atomic Scientists stelt sinds 1947 jaarlijks de ‘Doomsday Clock’ bij. Op dit academisch uurwerk staat af te lezen hoe ver we van een kernwapenramp verwijderd zijn. In het verleden leek 12 minuten al dramatisch, maar sinds 2019 staat de klok op 100 seconden voor middernacht.

Relieken van de Koude Oorlog

Het slechtst bewaarde geheim van België, op de affaire van Koning Albert II na, moet wel de aanwezigheid van Amerikaanse B61-vrijevalbommen op Belgisch grondgebied zijn. Tijdens de Koude Oorlog werden deze bommen bij enkele bondgenoten ondergebracht als onderdeel van de zogenaamde ‘uitgebreide afschrikking’ ten aanzien van de voormalige Sovjet-Unie. Als gevolg van deze strategie kwamen er verder kernwapens terecht in het Duitse Büchel, het Italiaanse Aviano en Ghedi-Torre, het Nederlandse Volkel en zelfs het in Turkse Inçirlik.

Hoewel de Koude Oorlog inmiddels al voorbij is, bleef de veiligheidsinfrastructuur uit die periode behouden, althans aan de Westerse zijde. In de entente van de jaren ’90 was er veel mogelijk. De Sovjet-Unie ontbond effectief haar militair verbond, het Warschaupact, en trok vervolgens haar kernwapens die in het buitenland gestationeerd waren terug.

De Amerikanen deden geen van beiden. Integendeel, de NAVO werd substantieel uitgebreid, tot grote ergernis van Moskou. Daarnaast bleef het strategisch arsenaal van de Verenigde Staten onaangeroerd, overigens het enige buitenlandse nucleair arsenaal in de wereld. Deze asymmetrische terugtrekking is op zijn minst merkwaardig te noemen. Het Westen draagt nu de gevolgen van deze vrede met het mes tussen de tanden.

Toegegeven, onze voormalige rivalen uit de Koude Oorlog bewandelden de laatste decennia een bedenkelijk parcours. De invallen in Georgië en annexatie van de Krim doen de logica van de ‘Uitgebreide afschrikking’ weer opbloeien. Oost-Europese landen en de Baltische staten blijven vragende partij voor de Amerikaanse B61’s en blokkeren een consensus binnen de NAVO over terugtrekking van deze kernwapens. De huidige Russische inval in Oekraïne lijkt terugtrekking van de B61-vrijevalbommen geheel uit te sluiten. En toch is dat exact wat er dient te gebeuren om de situatie in Oekraïne te de-escaleren.

Baat het niet? Dan schaadt het!

Het Amerikaans strategisch arsenaal is hopeloos verouderd, juridisch onbruikbaar en over afzienbare tijd zelfs illegaal. Dure moderniseringsprogramma’s proberen de technische tekortkomingen te compenseren. De B61’s kregen al nieuwe staarten om ze beter te kunnen richten, maar intussen moeten ze nog steeds afgeleverd worden door F16-vliegtuigen waarvan de actieradius niet eens tot Russisch territorium reikt. Rusland afschrikken met deze wapens is gewoonweg irreëel.

Wie denkt dat terugtrekking de NAVO aanzienlijk verzwakt, heeft het overigens mis. Frankrijk, Groot-Brittannië en Amerika bezitten nog aanzienlijke nucleaire capaciteiten op het eigen grondgebied. Wanneer we conventionele strijdkrachten mee opnemen in de vergelijking ligt het militaire overwicht overduidelijk bij de NAVO.

Internationaal recht

Ook het internationaal recht heeft niet stilgezeten sinds de Koude Oorlog. Het gebruik van nucleaire wapens op zich is op geen enkele manier te rijmen met internationale rechtsregels. Zelfs in oorlogssituaties vereist het humanitair recht dat wapensystemen proportionaliteit in rekening nemen en het onderscheid kunnen maken tussen burgers en combattanten.

Deze overwegingen zijn de motor geworden van een verdragsrechtelijke evolutie die nucleaire wapens volledig verbiedt. In 2017 werd het VN-Verdrag inzake het verbod op kernwapens goedgekeurd door 122 landen. Hoewel de kernmachten en NAVO-landen, Nederland uitgezonderd, zelf niet deelnamen aan de stemming, lijkt het tij inmiddels moeilijk te keren.

Nationale veiligheid

Ook op vlak van nationale veiligheid zou België garen spinnen bij terugtrekking van het tactisch arsenaal. Nucleaire faciliteiten, zowel opslagplaatsen voor kernwapens als kerncentrales, zijn een aantrekkelijk doelwit voor terreur. Het is al even geleden, maar in de nasleep van 9/11 kreeg voormalig voetballer Nizar Trabelsi de opdracht om, in naam van Al-Qaida, een aanslag te plegen op de Amerikaanse basis in Kleine Brogel. In 2015 bespioneerden Salah Abdeslam en de zijnen op hun beurt een vooraanstaand nucleair expert. Het kan snel erg fout aflopen.

De-escaleren vanuit Kleine Brogel

We leven al te lang in een nucleaire status quo, met alle risico’s die daaraan verbonden zijn. Die onbruikbare en weldra illegale B61-vrijevalbommen moeten terug naar Amerika. Het Vlaams Parlement stemde in 2015 al een kamerbrede resolutie die terecht stelde dat kernwapens geen plaats hebben in Vlaanderen. Eerst te woord, dan ter daad.

We moeten deze onderhandelingen uit de schoot van de NAVO halen en bilateraal een akkoord met de Verenigde Staten bewerkstelligen. In het verleden hebben de Verenigde Staten op deze manier kernwapens weggehaald, dus waarom nu niet? De rechtzetting van deze historische aberratie zou broodnodige ruimte scheppen om met de Russen rond de tafel te gaan zitten en in te zetten op een duurzame oplossing. De realiteit is dat de relaties met de Rusland ooit zullen moeten normaliseren.

Terugtrekking van de B61’s is een goede stap, maar het blijft slechts een stap. Nucleaire wapens moeten de wereld uit. Dit was ook het uitdrukkelijke doel van het non-proliferatieverdrag uit 1970 waarmee de vijf officiële kernmachten hun nucleair arsenaal nog steeds witwassen. Als we bereid zijn om onze politieke moed om te zetten in politieke baldadigheid, moeten we dat non-proliferatieverdrag verlaten en aansluiten bij het verdrag dat deze wapensystemen absoluut verbiedt om druk te genereren voor nucleaire ontwapening en op termijn nucleaire eliminatie. Laten we nu eindelijk die rode knoppen eens verwijderen.

Nizar Trabelsi

Kunnen we het nog eens hebben over Kleine Brogel?