De mensen willen geen partijen meer die denken binnen een afgebakend filosofisch, religieus of ideologisch kader. In mijn column uit 2019 beschrijf ik reeds dat een mondige maatschappij geen particratie verdraagt. Vandaag ga ik wat dieper in op hoe de stugheid van politieke partijen het algemeen belang niet dienen.

Ideologische flexibiliteit

Mensen willen een partij of beweging met een flexibele ideeënleer die tijdsgebonden het meest gerede, logische en gunstige beleid voert. De Deense socialisten voeren los van de waarden van hun socialistische fundamenten een streng migratiebeleid. Hun ideologische flexibiliteit zorgde voor een historische verkiezingsoverwinning. De Duitse Groenen verdriedubbelden onlangs hun verkiezingsresultaat tijdens de deelstaatverkiezingen in Noordrijn-Westfalen door de vrededuif te laten vliegen en oorlogstaal te spreken over het conflict in Oekraïne. Realpolitik heet dat daar.

Ook in Vlaanderen is het succes van Vlaams Belang in 2018 en 2019 voor een stuk te danken aan de sociaaleconomische linkse koers, overgenomen van Marine Le Pen’s rassemblement national. Denk maar aan het minimumpensioen van 1500 euro. Ideologische flexibiliteit loont omdat het inspeelt op de noden van de bevolking op dat moment. De term realpolitik is daarom niet slecht gekozen.

Wat telt zijn de mensen

We hebben een beweging nodig die tot geen enkele van de huidige uitgelijnde dogmatische stromingen behoort. Een beweging die zich niet links, rechts of in het centrum bevindt. Een beweging conservatief noch progressief, maar eerder politiek polymorf. We hebben nood aan een beweging, die de vrijheid vrijwaart om in elk maatschappelijk debat de beslissing met het hoogste gehalte algemeen belang te laten primeren. De beslissing die de huidige maatschappij realistisch het best dient, en niet deze die past in een voorbestemd politiek historisch ideologisch hokje. Wat telt zijn de mensen, niet de partij.

Als wij de mensen maximaal willen dienen dan moeten we het algemeen belang laten primeren over de politieke ideologische doctrine. Vele partijen kunnen of willen dan niet. John Stuart Mill stelde in de 19e eeuw dat een overtuiging een dogma wordt als zij niet dikwijls grondig en onbevreesd ter discussie wordt gesteld. Het feit dat de meeste politieke partijen niet buiten hun dogma’s of ideologische fundamenten willen of kunnen treden, bewijst dat ze het nog steeds niet begrepen hebben.

Homo mensura-theorie

Noodgedwongen moeten we het ook hebben over de relativiteit van de term ‘algemeen belang’. Zeg maar de polyinterpretabiliteit ervan. We denken daarvoor terug aan wat Protagoras in zijn homo mensura-theorie schreef: ‘De mens is de maat van alle dingen, van wat is dat het is, van wat niet is dat het niet is’.

Daarmee bedoelde de schrijver dat elk individu zijn eigen standaard heeft en dat dit voor hem de basis van de waarheid is en misschien ook de inhoud en waarde van de term ‘algemeen belang’ omvat. Het impliceert een meerduidigheid en tegelijk een subjectieve behandeling. Dat op grond van verschillende waarderingen.

Groep vrijheidsdenkers

Omdat we als individu neutraal registreren en nadien interpreteren binnen een eigen waardenbesef, komen we tot meerdere analyses. De term ‘algemeen belang’ is bijgevolg niet absoluut, maar begrensd door het kenmerk van absoluut vrijheidsdenken. Enkel als het individu vrij, zonder dogma’s, doch binnen een eigen waardenbesef, kan analyseren en interpreteren kunnen we tot een dynamiek van de groep komen.

Het is dan ook enkel de dynamiek van een groep vrijheidsdenkers die binnen een democratisch proces het welbevinden van de gemeenschap, op de goede verhouding tussen individu en collectief kan bepalen. Tegenwoordig proberen we dat te bereiken via een strikt gekanaliseerd waardepatroon van ideologisch paardenbrildenken, welke vaak drie of vier eeuwen geleden bij kaarslicht en met lei en griffel werden neergeschreven. Het is pas als je erover nadenkt dat de onzin ervan je overvalt.

Absoluut vrijheidsdenken

Wie gebrainwasht vertrekt vanuit één of andere doctrine of dogma, zijn visie op bepaalde feiten laat begrenzen en zich laat opsluiten in de gevangenis van opgelegd denken, zal daardoor slechts in enkele gevallen het algemeen belang dienen. Net zoals een stilgevallen oude, staande klok heeft hij dan tweemaal per dag gelijk. Dat is echter geen basis voor goed beleid.

Het is pas wanneer men zich kan onttrekken van alle politiek ideologische doctrines en kan ontsnappen uit de gevangenis van omlijnd politiek denken, dat men bevrijd van grenzen, vrij, de meeste geschikte maatschappelijke oplossing voor een probleem kan voorstellen en aanwenden.

Eenmaal daar gekomen en de absolute vrijheid tot stellingname te hebben gevrijwaard, kunnen wij vrij zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke dilemma’s. Algemeen belang is dus enkel relatief ten aanzien van de tijdsgeest en de sociaal, economische en maatschappelijke realiteit.

Gemeenschapsdenken

Het onbegrensd en in alle vrijheid denken in het algemeen belang wordt ook soms omschreven als ‘het gemeenschapsdenken’. Maurits Coppieters en Nobert Debatseleer schreven in 1996 in hun radicaaldemocratisch project ‘Het Sienjaal’: ‘De verbondenheid van alle mensen – het samen-ik-zijn – is de basisgedachte, waaruit concrete, daadwerkelijke solidariteit voortvloeit. Het is een solidariteit die het individu niet nekt, maar daarentegen individuele vrijheid en ontplooiing combineert met gemeenschapszin.’

Coppieters en Debatseleer maakten echter de fout om te vertrekken vanuit een streven naar meer egalisering, waaruit ik besluit dat hun gemeenschapsdenken aldus begrensd was door een dogmatisch linkse gedachte. Een vrij, realistisch gemeenschapsdenken moet steeds starten vanuit de neutraliteit. Starten vanuit een bias of met een vooropgezet doel voor ogen, is net wat we moeten vermijden als we het ‘algemeen belang’ voor ogen hebben.

Waardenconflict

Ook wanneer waarden met elkaar in conflict komen moeten we deze tegen elkaar afwegen en met het algemeen belang voor ogen de juiste keuze maken. Isaiah Berlin zei in een gesprek met Ramin Jahanbegloo: ‘… because the values of men are not infinitely many; they belong to a common horizon – the objective, often incompatible values of mankind – between which it is necessary, often painfully, to choose.’

(‘… omdat de waarden van de mensen niet oneindig talrijk zijn; zij behoren tot een gemeenschappelijke horizon – de objectieve, vaak onverenigbare waarden van de mensheid – waartussen het noodzakelijk is, en vaak pijnlijk, te kiezen.’)

Ook hier is het duidelijk dat wanneer we vertrekken vanuit een afgebakende waardenpoule, we eventuele pijnlijke keuze niet kunnen of willen maken. Het is enkel wanneer we over het absoluut vrijheidsdenken beschikken en vanuit neutraliteit kunnen starten, dat we conflicten tussen waarden objectief kunnen beoordelen en de keuze van ‘algemeen belang’ kunnen maken.

De kakofonie van de stilstand

Alle partijen hebben zogezegd het algemeen belang voor ogen, maar geen enkele politieke partij denkt daarover in alle vrijheid na. Ecologisten starten steeds vanuit een milieuvisie, socialisten met een sociaal oogmerk, communisten vanuit een egalitair standpunt, Vlaams-nationalisten vanuit een separatistisch communautair gegeven en liberalen zitten gevangen is de vrijheidsgedachte.

Neem daar nog eens bij dat vele partijen beslissen uit afgunst voor de andere of uit een oppositie-meerderheidsprincipe en je krijgt de stilstand van een kakofonie die niet het algemeen belang van het volk dient, maar het particulier belang van de eigen politieke partij.

Nobert Debatseleer

Tijd voor een politieke beweging van algemeen belang