Na zijn boek Magnum Opus waarin het leven wordt verteld van Jan, Hubrecht, Lambrecht en Margaretha van Eyck, publiceerde Raymond Corremans onlangs Miscellania de Jan Van Eyck. Een boek dat vele nieuwe inzichten oplevert over diens schildertechniek, de familieportretten op Het Lam Gods en de verloren werken.

‘De aanbidding van het Lams Gods’ werd begonnen door Hubrecht van Eyck en zijn zus Margaretha, lees ik. Haar portret is bekend, maar wat weten we verder over haar?

‘Het portret van Margaretha Van Eyck is spijtig niet bekend. De Madonna naast Christus op Het Lam Gods is een onbekende vrouw die Jan Van Eyck ongetwijfeld om haar schoonheid heeft geselecteerd. We mogen er zeker van uitgaan dat Meester Jan heel schoonheidsgevoelig moet geweest zijn. Daar contrasteert de Madonna op het buitenluik heel sterk mee terwijl je daar toch dezelfde vrouw zou verwachten.’

‘Daarom heeft de vrouw op het buitenluik een andere reden van afbeelding. Vermits de vrouw bijlange niet de elegante gelaatstrekken heeft van de eerdergenoemde naast Christus, veronderstel ik dat Meester Jan of broer Hubrecht iemand genomen heeft die daar beter geschikt was. En zo komen we op de zuster Margaretha waarvan ik dan weer veronderstel dat die door haar persoonlijkheid van grote invloed is geweest op de twee broers. Ik denk dat dit zelfs een typisch Vlaams gegeven is, ook in Limburg, dat vrouwen van dat type nogal dominant overkomen.’

‘Hetzelfde zie je op het portret van de echtgenote van Meester Jan, portret dat in Brugge hangt. Op haar gelaat is het goed te zien dat we met een sterke persoonlijkheid te maken hebben. Desondanks zit er een zekere treurigheid in de uitgebeelde figuur op het buitenluik en dat kan te wijten zijn aan haar levenswandel. Ik bedoel dan dat niet zo aantrekkelijke vrouwen met een dominant karakter niet onmiddellijk de gewenste partner vonden en ik heb dat gegeven in mijn boek Magnum Opus uitvoerig uitgewerkt.’

‘Het is volgens mij dezelfde vrouw die op het paneel van Kanunnik van der Paele is afgebeeld met een traan op haar wang. Dit uitzonderlijk gegeven bij de uitbeelding van een Madonna heeft Meester Jan gebaseerd op de ongelukkige levenswandel van zijn zuster. Trouwens, in al zijn portretten is er een zekere psychologische benadering door Meester Jan af te leiden; er ook nog mee rekening houdend dat hij een speciale techniek had waardoor hij bijna fotografisch het model op paneel kon zetten.’

Waarom hebben Hubrecht en Margaretha hun magnum opus, ‘De aanbidding van het Lams Gods’, niet afgemaakt?

‘Hubrecht en Margaretha zijn kort na elkaar in 1426 overleden. De reden is onbekend en is niet vermeld in de stadsrekening te Gent waarin het overlijden van beiden kort na elkaar is genoteerd. De enige mogelijkheid die ik heb naar voor gebracht is de uitbraak van een dodelijke, besmettelijke ziekte, de zogenaamde zweetziekte, die eigenlijk in 1486 voor het eerst is beschreven maar vermoedelijk al veel eerder heeft toegeslagen. De ziekte werd tot de infectieziekten gerekend en voerde in enkele dagen tot de dood.’

Wat was het probleem van Jan van Eyck, hun jongste broer, om het schilderij te voltooien? Hij was toch ‘van stiel’?

‘Jan Van Eyck was in dienst van de hertog van Bourgondië. In die opdracht heeft hij schilderijen moeten maken, maar meer nog allerlei opdrachten uitvoeren zoals wapenschilden afbeelden op muren, feesten organiseren, de uitspattingen van de hertog en zijn entourage coördineren, waar hij allemaal zeker niet mee gelukkig was. Hij had dus méér dan zijn bezigheid.’

‘Het onvoltooide Lam Gods was voor hem de gelegenheid om aan een en ander te ontsnappen en zijn kunnen ten volle te ontplooien tot wat zijn magnum opus moest worden. Dus een kunstwerk waarvan hij meende dat het de reden was waarom hij op aarde mocht zijn en waarbij hij de goddelijk gegeven talenten mocht hanteren. Ik denk niet dat de hertog ermee kon lachen toen hij Het Lam Gods heeft aanschouwd en het kon vergelijken met de werken die in zijn opdracht moesten uitgevoerd worden.’

Vanwaar de bewering dat Margaretha als maagd is gestorven? Is dat mogelijk ingegeven door de voorstelling van Margaretha als de maagd Maria op het Portret van kanunnik van der Paele — of omgekeerd?

‘Het is in de eerste plaats Marcus van Vaernewijck geweest die dat in zijn Den Spieghel der Nederlandscher audtheyt (1568) heeft vermeld. Het zou heel goed kunnen dat deze vrouw inderdaad als maagd is overleden, want het past in haar beschrijving zoals in het antwoord op vraag 1 weergegeven. Ze was daarin trouwens geen uitzondering, want de wereld van de begijnen was toen in volle ontwikkeling. Het is goed mogelijk dat dit ook voor haar had gekund, ware het niet dat zij drie broers heeft gehad die allen een project volgden dat haar zeker heeft geïnteresseerd.’

Hoezo wordt Maaseik betwist als geboorteplaats van Jan en Hubrecht van Eyck?

‘Verschillende geleerden schuiven de gemeente Aldeneik naar voor en willen dat aantonen met allerlei stambomen. Maar spijtig genoeg is er over de voorouders niets geweten. Lucas de Heere schrijft in 1559 dat Meester Jan “van Maesheyc” is geboren. Bij de inschrijving van Meester Jan als poorter te Brugge in 1432 wordt als zijn plaats van afkomst “Mazeck” genoteerd. Dat kan alleen de geboorteplaats betreffen want zijn vorige woonst was in Rijsel (Frans-Vlaanderen).’

Wat weten we over de verloren werken van Jan van Eyck?

‘Gelukkig bestaat er heel wat documentatie over de verloren werken van Meester Jan. Het is trouwens merkwaardig dat van de werken die hij voor de Bourgondische hertog heeft gemaakt, niets is overgebleven, buiten enkele beschrijvingen ervan. Een mooi overzicht is te vinden in het onvolprezen werk Van Eyck van mevrouw Elisabeth Dhaenens, die voor mij een belangrijke bron van inspiratie en gegevens is geweest.’

Wie heeft de twee panelen van Het Lam Gods gestolen?

‘Dat is uitvoerig beschreven door politiecommissaris Karel Mortier en Noël Kerckhaert in hun boek Dossier Lam Gods (1994). Deze cold case staat nog altijd open bij de gerechtelijke diensten en daarom is het delicaat om namen te noemen vermits er nog altijd familieleden van de dader in leven zijn.’

Wie heeft het ene gestolen paneel, Sint Jan de Doper, teruggegeven aan Sint-Baafs?

‘Het teruggegeven paneel kan natuurlijk alleen de door man gedaan zijn die het gestolen heeft. Hiervoor verwijs ik naar mijn antwoord op vraag 7… In het eerdergenoemde boek Dossier Lam Gods is goed beschreven hoe lamentabel de politiediensten destijds zijn te werk gegaan en de hele zaak verklungeld hebben. Dat kunnen ze nog altijd rechtzetten door het paneel terug te vinden.’

En waar bevindt het paneel De Rechtvaardige Rechters zich nu?…

‘Zoals in mijn boek Miscellania de Jan Van Eyck uiteengezet komt voor mij als plaats in aanmerking de Sint-Baafskerk te Brugge.’

Miscellania de Jan Van Eyck van Raymond Corremans is verkrijgbaar in onze webwinkel.

Noël Kerckhaert

Wat we nog niet wisten over ‘Het Lam Gods’