Norbert Bolz was tot vorig jaar professor aan de Technische Universtiteit van Berlijn. In zijn boeken en geschriften klaagt hij aan dat vele journalisten niet langer willen informeren, enkel nog beleren. Het Duits heeft daar natuurlijk een woord voor: Gesinnungsjournalismus. Politiek correcte berichtgeving dus, en in het slechtste geval wordt dat een soort hersenspoeling.
Hier kan u hem horen in een rede voor de Wissensmanufaktur, en ik transcribeer en vertaal na 46’20”:

Nu, het discours van de politieke correctheid analyseren, dat hebben intussen al velen gedaan, en hoe dit werkt is eigenlijk wel duidelijk. Ik zal het heel in het kort nog eens samenvatten in drie trefwoorden. Ten eerste moralisme, ten tweede spraakhygiëne, en ten derde lazaretpoëzie.

Moralisme heb ik u meen ik al uitgelegd: ieder probleem terugbrengen tot moraal, hetgeen elke discussie over dat probleem onmogelijk maakt, niet? Zodra je iets met moraal belaadt, met een moreel waardeoordeel, splijt je de wereld in tweeën, in Goed en Kwaad, en dan kan men ook niet meer argumenteren of met tegenargumenten aankomen.
Spraakhygiëne, dat is wat eigenlijk het grappige deel van de politieke correctheid zou moeten zijn, als het niet tegelijk ook zo treurig was. Dat zijn dus die oneindig talrijke spraakvoorschriften* die men uitvaardigt, en hierover kan ik u enkel vertellen: als u eens de Universiteit bezoekt, zult u zich doodlachen, of net tot in het oneindige tranen vergieten.
Wat wellicht nog niet goed belicht werd bij de politieke correctheid, is dat wat men ‘lazaretpoëzie’ noemt. Helaas is dat geen uitdrukking van mij, maar van …Goethe. Mooi, toch? Lazaretpoëzie is: je hebt een bepaald thema – weet ik veel, de ongelijkheid in Duitsland, onrecht in Duitsland – en dan komt een of andere talkshow met een of andere zestigjarige vrouw aan, die nog altijd poetswerk moet verrichten. En die mag dan uit haar leven vertellen. En wie dáár dan tegen is, tegen het politieke programma dat erin verweven zit, is gewoon een genadeloos, onmenselijk sujet. Toch? Of ze hebben het ergens, wat zal ik zeggen … over catastrofale toestanden in Syrië of Jemen. Als ze hun politieke boodschap bij dit thema willen doordrukken, hoeven zij maar enkele lijdende, wenende kinderen te tonen. Wie dan om het even welke afwijkende mening bijtreedt is een onmens. Ja toch? Dat is het, wat Goethe ‘lazaretpoëzie’ noemt.**

Als de klassieke massamedia er iets willen toe bijdragen dat we ons weer in een geest van liberaliteit kunnen terugvinden, dan kunnen zij hun nieuws en hun berichten beter van regeringsgetrouwe mededelingen en hun volksopvoedende ijver bevrijden. Zij moeten een uitweg vinden uit het doodlopende steegje van de politieke correctheid en hun verbaal exorcisme.
________
* Dat besluit bij De Morgen destijds –en bij het Gentse stadsbestuur– om het woord ‘allochtoon’ uit hun geschriften te bannen, vond ik best wel grappig, maar ik weet niet of ze hun eigen consignes nog volgen.
** Op woensdag 24 september 1827 noteerde Eckermann deze woorden van Goethe: Die Poeten schreiben alle, als wären sie krank und die ganze Welt ein Lazareth. Alle sprechen sie von dem Leiden und dem Jammer der Erde und von den Freuden des Jenseits. Das ist ein wahrer Mißbrauch der Poesie (…) Ich habe ein gutes Wort gefunden, fuhr Goethe fort, um diese Herren zu ärgern. Ich will ihre Poesie die Lazareth-Poesie nennen. De poëten schrijven allemaal als waren zij ziek en heel de wereld een lazaret. Allemaal hebben ze het over het aardse lijden en de vreugden van het hiernamaals. Dat is waarlijk misbruik maken van de poëzie. (…) Ik heb een goede uitdrukking gevonden, ging Goethe verder, om deze heren te irriteren. Ik zal hun poëzie lazaretpoëzie noemen.
En al gaat het hierboven over misbruiken in de journalistiek, niet in de poëzie, toch nog dit: ook Heine vond dat veel werk van zijn collega’s beter beoordeeld kon worden door een dokter dan door een literair criticus. Maar, voegt hij eraan toe: Of is misschien de poëzie een ziekte van de mens, zoals de parel eigenlijk alleen de ziektekiem is waaraan het arme oesterdier lijdt? Oder ist die Poesie vielleicht eine Krankheit des Menschen, wie die Perle eigentlich nur der Krankheitsstoff ist, woran das arme Austertier leidet? (Die romantische Schule, 1835).

(audio hier)

Diesen Diskurs der politischen Korrektheit eben zu analysieren, das haben mittlerweile viele gemacht und im Grunde ist auch klar wie er funktioniert. Ich will es nur in aller Kürze nochmal auf drei Stichworte bringen. Einmal Moralismus, zum Zweiten Sprachhygiene, und drittens Lazarettpoesie.
Moralismus, das hatte ich Ihnen glaube ich schon entwickelt: die Moralisierung jedes Problems, was jede Diskussion dieses Problems unmöglich macht. Ja? Sobald sie etwas mit Moral besetzen, mit moralischer Bewertung, spalten sie die Welt in Gut und Böse und dann kann man auch nicht mehr argumentieren oder Gegenargumente entwickeln.
Sprachhygiene, das ist der, ja, eigentlich wäre es der lustige Teil der politischen Korrektheit, wenn es nicht gleichzeitig so traurig wäre. Das sind eben die unendlich vielen Sprachvorschriften die es gibt, und auch da kann ich ihnen nur sagen: wenn sie mal die Uni besuchen, würden sie sich totlachen, oder eben Tränen vergießen bis ins Unendliche.
Was vielleicht noch nicht richtig beleuchtet worden ist, an der politischen Korrektheit, ist das was man Lazarettpoesie nennt. Das ist leider kein Ausdruck von mir, sondern von …Goethe! Gut, oder? Lazarettpoesie das ist: sie haben irgend ein Thema – was weiß ich, Ungleichheit in Deutschland, Ungerechtigkeit in Deutschland – dann bringt irgendeine Talkshow irgendeine sechzigjährige Frau die immer noch putzen muss. Und die darf dann aus ihrem Leben erzählen. Und wer dann dagegen ist, gegen das politische Programm das damit verknüpft ist, ist einfach ein gnadenloser, unmenschlicher Typ. Ja? Oder sie haben irgendetwas, was weiß ich …katastrophale Situationen in Syrien oder Jemen. Wenn Sie ihre politische Botschaft zu diesem Thema durchsetzen wollen, müssen Sie nur Bilder leidender, weinender Kinder zeigen. Wer dann irgendeine abweichende Meinung vertritt ist ein Unmensch. Ja? Das ist das was Goethe Lazarettpoesie genannt hat.
Wenn die klassischen Massenmedien etwas dazu beitragen wollen dass wir wieder zu einem Geist der Liberalität zurückfinden, dann sollten sie ihre Nachrichten und Berichte von regierungsnahen Meinungen und volkspädagogischen Interessen befreien. Sie müssen einen Weg heraus aus der Sackgasse der politischen Korrektheit und ihrer Verbalexorzismen finden.

Norbert Bolz

Wat is lazaretpoëzie?

Duits leent zich uitstekend voor preciseringen