Freddy Mortier (UGent) is ethicus, voorzitter van de vrijzinnige koepelorganisatie deMens.nu én voorstander van seksuele opvoeding zoals omschreven in de EVRAS-gids die niet alleen Franstalig België, maar ook Vlaanderen op stelten zet. Voor Mortier is het uitgangspunt duidelijk: kinderen en jongeren zitten ook met vragen in een wereld waarin ‘hetero’ niet meer dé norm is. ‘Door over homoseksualiteit te praten kweek je toch ook geen homo’s?’

EVRAS (Education à la Vie Relationelle, Affective et Sexuelle; Relaties, genegenheid en seksuele opvoeding, red.) is de naam van het instituut dat in Franstalig België lessen seksuele opvoeding organiseert op school. Een nieuwe gids en een vernieuwd lessenpakket van dit instituut zorgen voor onrust. Niet alleen bezuiden de taalgrens. Ook in Vlaanderen trekken ouders grote ogen als ze zien wat verenigingen die instaan voor seksuele opvoeding zoals Sensoa jongeren als informatie meegeven.

Er zijn vele invalshoeken in dit debat. Voor de ene is de nieuwe manier van opvoeden te veel beïnvloed door genderideologie, de doctrine die stelt dat er eigenlijk geen biologische verschillen tussen man en vrouw bestaan, of althans dat die grondig kunnen verschillen van hoe een mens zich seksueel voelt. Velen denken dat zulke dingen aan minderjarigen aanleren, hen verwart en zelfs laat geloven dat ze in het verkeerde lichaam zijn geboren.

Voor anderen is de nieuwe manier van seksuele opvoeding organiseren niet meer dan een aanpassing aan de evolutie in de samenleving. Zonder dat kinderen een of andere richting worden uitgeduwd. Dat is het geval bij Freddy Mortier. De bekende Gentse moraalwetenschapper is ook een veel gehoorde progressieve stem in het euthanasie- en abortusdebat.

Freddy Mortier: ‘EVRAS is gewoon een lessenpakket seksuele opvoeding van niet meer dan vier uur per schooljaar. Daar hoort een uitgebreide gids bij, waarover de controverse eigenlijk gaat. Heel dat pakket is voorzichtig tot stand gekomen na veel overleg met jongeren én experts. Mocht men evenveel zorg opbrengen om bijvoorbeeld wiskunde op school te geven, het zou prachtig zijn!’

‘Ik lees van een gewaardeerde filosofe als Griet Vandermassen dat ze EVRAS “niet neutraal” vindt. Dat is merkwaardig. Natuurlijk is EVRAS niet neutraal. Onderwijs is niet neutraal. Als filosofe zou Vandermassen moeten weten dat elk opvoeden richtinggevend is. ‘Ik vind dat je moet kijken naar de algemene doelstellingen van dat EVRAS-programma: respect, verantwoordelijkheid tegenover anderen, gelijkheid van verschillende soorten seksuele relaties, stereotypen tegengaan. Dat zijn jongerenrechten. Akkoord, men breidt het klassieke pakket nu nog uit met nieuwe begrippen zoals wederzijdse toestemming. En men leert jongeren dat relaties ook voor hen belangrijk kunnen zijn, en dat ze daar vragen over mogen stellen. Maar is dat allemaal zo erg?’

‘Ze leren ook omgaan met sociale media. Want ze worden toch blootgesteld aan dingen die ze misschien niet kunnen plaatsen. Dingen waarbij de intenties van de verspreider en de inhoud twijfelachtig kunnen zijn. Maar ook daar: wat is het probleem?’

Twee tegenargumenten zijn volgens ons echt fundamenteel: leeftijd enerzijds, en genderideologie anderzijds. Die twee komen in de EVRAS-gids samen wanneer men er in leest dat kinderen vanaf 5 jaar leren ‘hun eigen genderidentiteit consolideren’. Dringt men daar geen wereldbeeld op aan kinderen die daar nog niet over kunnen oordelen?

‘Identiteiten opdringen aan mensen lukt niet zo gemakkelijk als men denkt. Ook niet aan kinderen. EVRAS en eigenlijk elke seksuele opvoeding gaat ervan uit dat vragen over seksuele identiteit allereerst van het kind zelf komen. Het is niet de bedoeling om daar zelf over te beginnen. Dat staat ook duidelijk in de gids.’

‘Er zijn jonge kinderen die met vragen zitten over gender. Jongens die zich meer meisje voelen, bijvoorbeeld. Het is toch een goede zaak dat daar potentieel aandacht aan wordt besteed? Er zijn jonge mensen die een geslachtsverandering hebben ondergaan en een verkeerde keuze hebben gemaakt. Transitiespijt bestaat. Maar daar tegenover staat het lijden van al die jongeren met genderdysforie (in een verkeerd lichaam geboren worden, red.) die daar hun leven lang mee zouden sukkelen als ze niet worden geholpen. Het is leed tegenover leed. Als medici dan de keuze maken om mensen te helpen, dan is die keuze verdedigbaar. Niets doen is niet altijd een optie.’

Is dat allemaal zo eenvoudig vast te stellen?

‘Ik ga daar niet licht over. Het is een ernstig probleem dat je met geslachtstransitie moet beginnen wanneer kinderen nog jong zijn. Dat is per definitie moeilijk, want op die leeftijd is vaak niet duidelijk vast te stellen wat een kind echt denkt, en wat overdrijving is. Maar als bio-ethicus kan ik niet anders dan zeggen dat de teams die genderdysforie vaststellen en begeleiden in België, zo zorgvuldig mogelijk te werk gaan. Het probleem wordt bij ons niet overdreven.’

‘Waar ik het moeilijk mee heb, is met de hardnekkige overtuiging dat erover praten nu plots al betekent dat je iemand in een richting duwt. Door over homoseksualiteit te praten kweek je toch ook geen homo’s?’

Maar is er dan van ideologische inmenging geen sprake?

‘Griet Vandermassen en conservatieve critici stellen ook hun eigen ideologie tegenover de genderideologie: die van het biologisme. Die ideologie zegt dat seksualiteit en identiteit alleen maar biologische aspecten kunnen zijn. Het is de gedachte dat er zoiets bestaat als natuurlijke en niet-natuurlijke seksualiteit. De Rooms-Katholieke Kerk maakte daar “zonden tegen de natuur” van; sodomie, masturberen, orale seks,… Dat waren allemaal afwijkingen van de zogenaamde biologische waarheid: je seksorganen dienen alleen om je voort te planten.’

‘Daaruit kan niet anders volgen dan dat heteroseksualiteit de norm moét zijn, seks alleen maar genitaal gericht is, én liefst ook monogaam. Alles wat daarbuiten valt, dat wordt dan als abnormaal, pervers en verboden gezien. Wat dat allemaal aan schuldgevoelens en miserie heeft opgeleverd, dat kunnen we ons nu maar moeilijk inbeelden. Net omdat we er gelukkig vanaf zijn gestapt.’

‘Homoseksualiteit is een natuurlijk gegeven. Ook bij dieren. Bij de Oude Grieken bestond het heteroseksuele huwelijk om de dierlijke lusten van de mens te kanaliseren en de voortplanting te garanderen. Mannenliefde was een vorm van hogere cultuur. Echte liefde. Hoe verder je van de natuur afstond als mens, hoe beter, vond men toen.’

‘Vandaag zitten we in een tijdperk dat seksualiteit als een vorm van individualisme en zelfrealisatie ziet. Van wat mensen écht belangrijk vinden. En ja, dat is anders dan honderd jaar geleden. We zien algemeen genomen relaties niet meer als opoffering, als noodzakelijk voor de samenleving. Dat kan grondig verkeerd aflopen en is niet noodzakelijkerwijs een bron van geluk. Maar we vergeten dat het tegendeel voor flink wat miserie heeft gezorgd. Ik denk dan dat de huidige situatie beter is.’

Homoseksualiteit bestaat, en, zoals u zegt, al lang. Maar de Oude Grieken hieven de norm die het heteroseksuele huwelijk was niet op. Ze tolereerden homoseksualiteit, en cultiveerden het misschien soms, maar de biologische norm mocht wel een norm blijven. Voor homoseksuelen valt een normvervaging te verantwoorden. Maar transseksualiteit betreft maar een zeer klein percentage van de bevolking. Moeten daarvoor de algemene normen veranderen?

‘De norm is voor mij niet de heteroseksualiteit. Als je dan de kleine percentages die daarvan afwijken alleen maar tolereert, dan sluit je die mensen uit. Iedereen moet de fundamentele vrijheid hebben om te kiezen wat hij of zij doet met het lichaam.’

‘Het individuele streven naar genot dat niemand anders schaadt, moet gelijk zijn. Dat is pluralisme als norm. Je verhindert daarmee hetero’s niet om op hun manier hun seksualiteit te beleven. Daarom moet heteronormativiteit niet meer centraal worden gesteld. De norm die we vandaag hanteren is de gelijkheid.’

Tussen volwassenen, oké. Maar in het debat op de VRT van afgelopen lente tussen arts Patrik Vankrunkelsven en Martine Cools, de kinderarts van de transgenderkliniek van het Universitaire Ziekenhuis van Gent, was dat net het voornaamste argument van Vankrunkelsven: niemand weet wat puberteitsremmers echt doen met kinderen die een geslachtstransitie willen. Bovendien blijkt dat ze kinderen in een “behandelfuik” vastzetten, waardoor die sowieso niet meer terugkomen op hun oordeel om van geslacht te veranderen. Moeten we wel zo verregaand experimenteren met kinderen?

‘Ik vind dat een vreemd argument. Waarom? Omdat Vankrunkelsven zou moeten weten dat je in een medische context soms moét experimenteren. Als je niet ingrijpt, dan heeft dat niet-ingrijpen mogelijk kwalijke gevolgen. Laten betijen is schadelijk voor iemand die echt een transitie wil. Dus door in te grijpen proberen we die schade te beperken.’

‘Dat geldt in zeldzame gevallen ook voor kinderen. We moeten zeer voorzichtig zijn. Maar er valt wat voor te zeggen om kinderen zorgvuldig medisch en psychologisch te begeleiden als zij er blijk van geven in een verkeerd lichaam te zijn geboren. Dat wil niet zeggen dat elk kind dat zoiets denkt, automatisch de transitie moet maken. Helemaal niet. Maar ik vertrouw de medici die daar in België mee bezig zijn dat zij daarin goede en evenwichtige beslissingen nemen. Net daarom moet je met de grootste terughoudendheid experimenten toelaten.’

Hetzelfde geldt voor ons sociaal-culturele weefsel: conservatieven willen niet dat er op zulke schaal wordt geëxperimenteerd met vaststaande culturele normen. Moeten we niet voorzichtiger zijn met vrije seksualiteitsbeleving?

‘Sociale media zijn ook één groot sociaal experiment waarvan men niet weet wat ze met ons doen. De gevolgen zijn niet eenzijdig positief. En toch staan we sociale media toe en gaan we ermee om. Sommige mensen gaan voluntaristisch om met veranderingen, andere eerder afwachtend. Het geheel is een soort organische groei, mét bijstelling als het nodig is. Maar dat de maatschappij verandert, dat kunnen we niet tegenhouden.’

‘Bij elke beslissing die we nemen en die grote verandering teweegbrengt, moeten we altijd afwachten en evalueren. Door de komst van contraceptiva is onze omgang met seksualiteit ingrijpend veranderd. Dat is zo. Dat creëert zowel problemen als mogelijkheden. Maar we kunnen zeker zeggen dat we niet konden voorkomen dat ook dat in zekere zin een experiment was.’

Denkt u niet dat de vrijzinnigheid het pleit uiteindelijk zal verliezen? Het EVRAS-protest wordt gesteund door flink wat moslims. Zij lusten de individuele normering van seks niet zo.

‘We staan voor een clash, ja. Het zal nog veel erger worden met bepaalde verworvenheden zoals abortus en euthanasie.’

‘Door onder meer immigratie is er een nieuw toegenomen conservatieve religiositeit die de dingen opnieuw letterlijk opvat. Wat heel anders is dan hoe bijvoorbeeld een Vlaamse katholiek de Bijbel eerder metaforisch leest.’

‘Niet alleen dat. Ik was laatst nog op een wereldwijd congres van humanistische vrijzinnigen. Thema’s als euthanasie zijn ook voor vrijzinnigen uit Afrika moeilijk. Normstelsels verschillen heel erg van elkaar, en het is op dit moment niet altijd mogelijk om bepaalde Westerse concepten met andere waardekaders te verzoenen. Overheden proberen daar dan compromissen in te zoeken.’

‘Maar ik zie van mijn kant niet altijd in hoe er compromissen kunnen worden gevonden. Want ik vind een compromis niet acceptabel als het een compromis met een leugenachtig religieus uitgangspunt is. Net dan verlaten we weer een tolerant en pluralistisch wereldbeeld waarin de levensbeschouwelijke vrijheid centraal staat.’

Lees naast dit weekendinterview ook de analyse waarom in Franstalig België politici er blijk van geven de EVRAS-gids alsnog te willen herschrijven om rekening te houden met het protest.

normen

Freddy Mortier: ‘De maatschappij verandert, de seksuele opvoeding dus ook. Is dat zo erg?’