Vorig jaar deed Bert Anciaux met één van zijn gewaagde voorstellen Vlaanderen nog even naar adem happen. In een poging om het identiteitsdebat in een bepaalde richting te duwen, haalde de gewezen partijvoorzitter van de Volksunie in een interview de omstreden Schaarbeekse lokkettenkwestie van Roger Nols (FDF en PRL) van stal. In het utopisch universum van de gewezen Vlaamse minister van Cultuur kunnen allochtonen aan de Brusselse lokketten in het Arabisch worden bediend. Volgens de gewezen Spiritist wordt het Engels het best als officiële voertaal in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ingevoerd. Het was één van zijn laatste stuiptrekkingen om politiek relevant te blijven.

Vlaamse strijd is sociale strijd

In het boek Over generaties — dat hij samen met vader Vic en dochter Britt schreef — beseft hij zijn dwaling: ‘Ik bleef maar doorgaan en keek niet meer achterom. Dat was fout. Op den duur stond ik zo ongeveer alleen, terwijl ik dacht dat er nog honderdduizenden mensen achter mij liepen.’

Over generaties brengt het relaas van drie generaties Anciaux over politiek, engagement, en wat Bert betreft, vooral over zichzelf. De familie Anciaux heeft ontegensprekelijk haar stempel kunnen drukken op zowat vijftig jaar politiek. Wat hen bindt, is hun sociaal engagement, hun zorgzaamheid en ook hun Vlaamsgezindheid.

Zeker Vic en ook Bert zijn uitgesproken Vlaamsgezind. In hun boek getuigen beide Brusselaars over de vele vernederingen die ze als Vlaming moesten slikken. Zo stuurde het Francofone stadsbestuur een vuilkar in plaats van een bus om de plaatselijke Chiro van Berts kinderen naar hun kamp te voeren. Het woonzorgcentrum De Overbron — waar Bert Anciaux nu directeur van is — moest tien jaar op een bouwvergunning van de stad wachten. ‘Al die tijd waren er betogingen en petities vanuit het FDF tegen de ‘apartheidspolitiek’ van dat Vlaamse rusthuis. De duizend ééntalig Franstalige rusthuizen in Brussel waren wél de vanzelfsprekendheid zelve natuurlijk.’

De Vlaamse strijd in Brussel was in vele gevallen ook een sociale strijd. Toen Vic Anciaux in 1957 huisarts werd, werd hij geconfronteerd met de onwil van de Franstaligen om ook maar één woord Nederlands te spreken. ‘Als ik een Nederlandstalige Patiënt doorverwees naar een ziekenhuis in Brussel, was de kans groot dat die zou terechtkomen bij een dokter die zelfs na zeven-en-meer jaren studie geen woord Nederlands sprak. Dus vergezelde ik mijn patiënten, om hen te helpen en mijn collega’s duidelijk te maken wat hen mankeerde. Daar borrelde mijn Vlaams-nationale reflex weer op, tegen die Franstalige pretentie.’

Vlaams-nationalisme

‘Anciaux’ was steeds een klinkende naam in het Vlaams-nationalisme. Vic was tussen 1965 en 1995 volksvertegenwoordiger voor de Volksunie en werd later voorzitter van die partij (1979-1986). Zowel in de federale als in de Brusselse regering schopte hij het tot staatssecretaris.

Bert werd op dertigjarige leeftijd gemeenteraadslid voor de Volksunie in de stad Brussel. Later werd hij schepen. De aanvankelijk populaire Brusselaar werd net als zijn vader in een woelige periode voorzitter van de Volksunie (1992). In 1998 werd hij alliantievoorzitter van VU&ID. In de opeenvolgende paarse regeringen maakte Bert tussen 1999 tot 2009 deel uit van de opeenvolgende Vlaamse regeringen en even ook de federale regering, waar hij vooral als minister van Cultuur en Stedelijk Beleid actief was. Intussen richtte hij nog Spirit op. In 2003 trad hij tot het sp.a-kartel van Steve Stevaert toe. In hetzelfde jaar behaalden de socialisten de grootste verkiezingsoverwinning van de afgelopen decennia.

Het parallelle universum van Bert

Britt — de dochter van Bert — heeft politieke interesses en is maatschappelijk geëngageerd, maar wil zich niet aan één partij binden. De clan-Anciaux omschrijft zichzelf als progressief en heel sociaalvoelend, maar in tegenstelling tot haar vader, is Britt niet blind voor de negatieve kanten van de interculturele samenleving. Britt stoort zich aan de smerige stad die Brussel is. Ze ergert zich aan het seksuele geweld en ‘het gevoel van onveiligheid dat hiermee gecreëerd wordt.’ ‘We moeten trouwens stellen dat er op dit vlak een kloof bestaat tussen de verschillende culturen… Maar anderzijds ben ik razend over hoe jonge vrouwen behandeld worden in Brussel. Respect voor de eigenheid is geen vrijgeleide om te doen wat je wilt.’

In tegenstelling tot Bert is Britt niet blind voor de problemen die een multiculturele samenleving met zich meebrengt. Intussen is Bert een steeds fanatiek verdediger van de islam geworden. In de Senaat legde hij ooit een voorstel neer dat islamofobie strafbaar zou maken. Bert Anciaux wou daarmee de discriminatie en het racisme waarvan allochtonen steeds weer het slachtoffer zijn, aanpakken. Volgens Luckas Vander Taelen werd in de resolutie de basis gelegd voor een wet op godslastering. Wie over de islam zou durven beweren ‘seksistisch, gewelddadig of irrationeel’ te zijn, zou volgens Bert vervolgd kunnen worden. Intussen bleef hij beweren dat de islam niets met terrorisme te maken heeft, wat hij als ‘verschrikkelijk en ronduit fout’ omschreef. Daarmee bewees de flamboyante Brusselaar dat hij meestal in een parallel universum vertoeft.

Zijn uitgesproken zucht naar liefde

De geschiedenis van de Volksunie passeert andermaal de revue: het Egmontpact, de crises binnen de Volksunie, de opkomst van het Vlaams Belang en de N-VA… Vic benadrukt andermaal zijn afkeer voor separatisme en confederalisme. Maar als voorzitter kon hij enkel maar vaststellen dat zijn achterban communautair radicaliseerde en dat de partij intussen een affiche had gemaakt met de slogan: ‘Zelfbestuur’. Ook het feit dat de Volksunie heel vooruitstrevend en de eerste milieupartij was, komt prominent ter sprake. In de jaren zeventig verspreidde de Volksunie stickers met ‘Geen Kerncentrales – Geen Doel IV’.

In het boek wordt eveneens een stuk van de familiale geschiedenis verteld en hoe de kinderen van Vic in verschillende politieke partijen actief werden. In de tweede helft van de jaren negentig was Bert Anciaux met voorsprong de populairste politicus. Zijn narcistische reflex zorgde ervoor dat hij te veel met zichzelf bezig was en niet meer zorgzaam omging met zijn achterban, ‘omdat ik te graag in de schijnwerpers stond. Ik vertoefde te graag in de kringen van de macht’. Dit schrijft Bert toe aan zijn eenzame internaatjaren in Hoogstraten en aan de pijnlijke en zelfs vernederende ervaringen die hem te beurt vielen. Hij vond zichzelf ‘te kwetsbaar, te naïef, te goedgelovig’. ‘Ik had ook een ziekelijke behoefte om graag gezien te worden. Altijd weer opnieuw. Ik nam zaken voor waar aan die dat niet waren.’

Ongezien exhibitionisme

Bert voert in het boek een vorm van exhibitionisme op die in de politiek maar zelden gezien is. Daarna volgt een jeremiade over vrienden die hij verraden heeft en mensen waar het nooit mee goed is gekomen. Ook zijn vriendschap met Steve Stevaert wordt onder de loep genomen. Bert koesterde ‘een blind geloof’ in Stevaert, maar kwam er jaren later pas achter dat hij werd misbruikt. ‘Steve was ook een machtsmens. En ja, al wist ik dat hij mij ook wel gebruikte, ik had nooit de moed om die band te verbreken.’

Enfin. Over generaties is een boek van de clan Anciaux over de clan Anciaux, met heel veel Bert, wat minder Vic en een snuifje Britt. Ondanks de emotionele zelfkastijding van Bert, bevat het boek amper kritische reflecties over het meanderende parcours van de clan Anciaux en het falen van de politieke projecten zoals de Volksunie, VU&ID 21, Spirit… Ook zwijgt Bert over zijn weergaloze stommiteiten en zijn pijnlijke uitschuivers.

Het Vlaams-Marokkaans Culturenhuis

In 2006 ondertekenden Bert — toenmalig Vlaams minister van Cultuur — en de Marokkaanse Minister Cherkouni de oprichtingsconventie van het Vlaams-Marokkaanse cultuurhuis. Zonder medeweten van de toenmalige regeringspartners (VLD, CD&V en N-VA) tekende Bert een peperduur huurcontract. Het variététheater La Gaîté moest het belang van Daarkom — het Vlaams-Marokkaans Culturenhuis — in Brussel benadrukken. De vernietigende adviezen van Begroting en de Inspectie van Financiën legde Bert gewoon naast zich neer.

Pas in september 2011 werd een openingsreceptie georganiseerd. Het Vlaams-Marokkaans Culturenhuis kwam nooit van de grond en verzeilde van de ene crisis in de andere. Er was geen vaste directeur, geen programma en al zeker geen duidelijk profiel. De peperdure renovatiewerken hadden intussen niet kunnen voorkomen dat het gebouw van houtwormen vergeven was. Een zoveelste crisismanager moest puinruimen. Intussen liep de factuur op tot €6 miljoen. Met de Marokkaanse overheid werd een fiftyfifty financiering afgesproken. De afspraak werd niet nageleefd en de Marokkanen betaalden slechts €1 miljoen. De naïeve integratiedroom van Bert werd een ware nachtmerrie. Veel activiteiten werden er in Daarom niet georganiseerd. In 2016 gingen de deuren van het mislukte project onverbiddelijk dicht. In het boek wordt daar met geen woord over gerept.

In Gullivers Reizen van Jonathan Swift komt de reiziger aan op het vliegende eiland Laputa, een lusthof van overbodige en nutteloze wetenschap. Geleerden zoeken naar het ultieme godsbewijs en bouwmeesters ontwerpen huizen van het dak naar de grond. De eilandbewoners hebben elk contact met de realiteit verloren en leven in een zelf gecreëerd reservaat van pseudoproblemen en complete verzinsels. Bert zou een ereburger in Laputa kunnen zijn.

Nouzha Cherkouni

Over generaties: de clan Anciaux over de clan Anciaux