De Europese ontwikkelingsbank EBWO (EBRD) heeft Rusland en Wit-Rusland, wat betreft financiering en expertise, met onmiddellijke ingang geschorst. Tegelijk begint er reeds een programma om de Oekraïense economie te helpen (desnoods na verhuis van de bedrijven) en om de buurlanden extra steun te geven. De internationale symboolwaarde van deze beslissing kan moeilijk onderschat worden.

De Europese ontwikkelingsbank Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling EBWO (European Bank for Reconstruction and Development EBRD) sluit per onmiddellijk de Russische Federatie en Wit-Rusland uit van haar werking. Dat wil zeggen dat projecten geen geld meer krijgen. De raad van bestuur van de bank besloot dit maandag nadat de oorlogsmisdaden in Oekraïne bekend werden.

Hulp voor ex-communistische landen

De EBWO of EBRD (ook wel BERD genoemd naar het Franse acroniem) werd opgericht na de val van het communisme in 1989. De toenmalige Franse president François Mitterrand bedacht de bank en wist de Britse premier Margaret Thatcher warm te maken voor zijn plan. Thatcher verdween kort nadien (eind 1990) van het toneel. De initiatief nemende aandeelhouders in 1990 waren de Verenigde Staten, de twaalf landen van de Europese Economische Gemeenschap en Japan.

Bij de oprichting maakten naast de twaalf EEG-lidstaten en veel andere lidstaten van de OESO, zoals Zuid-Korea, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland, ook de voormalige Warschaupactlanden en de voormalige Sovjetrepublieken deel uit van het veertigtal deelnemende landen. Later volgden Mexico, Marokko en zelfs het neutrale Zwitserland en het communistische China.

De eerste secretaris-generaal was de Franse intellectueel en vertrouweling van de Franse president Mitterrand: Jacques Attali. De zetel bevond zich zowel in Parijs als in Londen (de hoofdzetel). De bedoeling was voormalige communistische landen een financier te geven voor ontwikkeling en wederopbouw. De oprichting was een ware evenwichtsoefening tussen Fransen en Britten met als gemeenschappelijk doel communistische landen te helpen bij de overgang naar het kapitalisme.

EBRD De ingekapselde kerncentrale bij Tsjernobyl.: Een van de eerste projecten die de EBRD financierde was de sanering en veiligstelling van de in 1986 ontplofte kerncentrale van Tsjernobyl in Oekraïne. Ondertussen zijn reeds 6000 projecten voor een bedrag van 1500 miljard euro opgestart.

Meer ideologie

De EBRD heeft op het aandeelhouderschap van de Europese Investeringsbank (EIB) na — die zelf een neveninstelling van de Europese Unie is — niets te maken met de Europese Unie. De EU-lidstaten zijn onafhankelijk aandeelhouder of deelnemer. De EBRD mengt zich zelden in politieke of diplomatieke conflicten. Waar de EU een geopolitieke rol wil spelen, was dit nooit de bedoeling van de EBRD. Dat is logisch, gezien het aandeelhouderschap van Zwitserland en China. De EBRD telt 71 landen als lid/aandeelhouder, plus de EU en de EIB.

In de jaren na 1990 bleek de ontwikkelingsbank succesvol. Door leningen of participaties in kapitaal (in principe infrastructuur, telecommunicatie of energiebedrijven) bleek de overgang naar de vrije markteconomie dankzij de EBRD extra wind in de zeilen te krijgen.

De afgelopen decennia namen het aantal landen die begunstigde konden worden, toe. Ook het beleid veranderde aanzienlijk van het (her)introduceren van het kapitalisme en de vrije markteconomie naar het investeren of lenen aan bedrijven of overheden die de nieuwe ideologische stokpaardjes van de deelnemende rijkere landen — zoals duurzaamheid, ecologie of klimaatverandering — van stal halen. Dagelijks stuurt de persdienst van de EBRD zo’n half dozijn of meer persberichten over gefinancierde projecten of bedrijven in het voormalige Oostblok, Centraal-Azië of zelfs de Gazastrook en steevast bulken die van duurzaamheid, hernieuwbare energie en klimaatdoelstellingen.

‘De waarden ondermijnen’

Het toch wel uitzonderlijke besluit van maandag betekent dat geen nieuwe projecten uit Rusland of Wit-Rusland nog behandeld worden. Technische samenwerking en financiering zijn uitgesloten. De EBRD krijgt ook het recht om elke uitbetaling van lopende projecten op te schorten.

Eerder meldde de EBRD al de sluiting van de veldkantoren in Moskou en in Minsk.

Voormalig directeur-generaal van de Franse schatkist (Agence France Trésor) en huidig voorzitter van de EBRD Odile Renaud-Basso zei: ‘Het is droevig dat het zover moest komen na jaren van samenwerking met beide landen. De Russische oorlog tegen Oekraïne laat ons niettemin geen keuze dan onze veroordeling met meer dan enkel woorden te tonen. Ook daden zijn noodzakelijk zodat de twee landen geen twijfel moeten hebben dat ze de waarden die belangrijk zijn voor onze instelling en de gehele internationale gemeenschap ondermijnen’.

Omvangrijk steunpakket aan Oekraïne

De EBRD verlegt haar focus nu naar het leveren van een Resilience and Livelihoods Support Package for Ukraine ter waarde van twee miljard euro bestemd voor Oekraïne en de landen in de regio die getroffen zijn door de vluchtelingencrisis. De maatregelen moeten zowel bedrijven als gemeenschappen helpen. Een deel van de financiering is bestemd om de liquiditeit van Oekraïense bedrijven snel te ondersteunen. Daarnaast behoren handelskredieten, hulp bij het verhuizen en achtergestelde leningen tot het instrumentarium. Zodra de omstandigheden het toelaten zal de EBRD inzetten op de wederopbouw van Oekraïne.

Het feit dat de Europese ontwikkelingsbank, die zo’n belangrijke rol speelde in de postcommunistische opkuis van Tsjernobyl en tal van vuile industrie, nu zo’n signaal geeft is zeer belangrijk. Temeer omdat aandeelhouders zoals China en het neutrale Zwitserland dit keer niet op de rem gingen staan.

Odile Renaud-Basso

Europese ontwikkelingsbank schorst Rusland en Wit-Rusland