Dinsdagavond 9 november besteedde het NPO-duidingsprogramma Nieuwsuur aandacht aan de leegloop bij de partij Forum voor Democratie van Thierry Baudet. De uitzending vindt u hier (tegen het einde van de aflevering) en een uitgeschreven versie van de reportage hier. Strekking: ooit wilde Forum Nederland veranderen, nu lijkt ophef veroorzaken een doel op zich. Het ene moment waarschuwt Baudet voor een ‘globalistische machtsgreep’, het volgende roept hij de achterban op zich terug te trekken in een digitaal Forumland. Vraag: vrijwel al ons internetverbruik verloopt via sites en platforms van Silicon Valley. Vereist afkeer van ‘globalisme’ niet eerder een analoge levensstijl?

In De Telegraaf van 11 november stond dat een medewerker van de Tweede Kamerfractie veroordeeld is wegens geweld na drugsgebruik. Geen reden voor ontslag. Vroeger noemde Baudet zich een conservatief denker. Conservatieven bepleiten doorgaans matigheid. Niet te veel en niet te weinig. Even nadenken voor je iets doet. Impulsbeheersing in plaats van genotzucht. Blijkbaar valt drugsgebruik daar tegenwoordig mee te rijmen. Vraag: voldoet Baudet aan het conservatieve ideaal van zelfbeheersing?

Afsplitsingen

Forum voor Democratie deed in 2017 voor het eerst mee aan de verkiezingen en haalde gelijk twee zetels in de Tweede Kamer. Twee jaar later werd Forum bij de provinciale verkiezingen de grootste in alle provincies. De Eerste Kamer wordt indirect gekozen: door de provinciale mandatarissen. Daardoor was Forum gelijk groot in de senaat.

Diezelfde avond hield Baudet zijn ‘Uil van Minerva’-rede (ook te bekijken). Feitelijk beperkte die ene toespraak blijvend de invloed van Forum. Vanaf toen bestond ook bij rechtse kiezers twijfel. Sprong Baudet in het gat op rechts dat VVD (rechts-liberaal) en CDA (christendemocratisch) open hadden gelaten door naar het midden te gaan? Of was hij toch extreemrechts?

Het leidde tot drie afsplitsingen. De eerste ontstond toen medeoprichter Henk Otten een maand later Baudet in de media tot de orde probeerde te roepen. Deze breuk wordt beschreven in het boek van Chris Aalberts over Forum voor Democratie. Otten ging verder als Groep Otten (GO). De tweede vond een jaar terug plaats. Nog geen paar weken nadat Baudet vol trots de eerste tien Kamerkandidaten presenteerde, maakte hij in een restaurant ruzie met hen. Het eindresultaat was dat een aantal daarvan met een eigen lijst deelnamen aan de Kamerverkiezingen, JA21. Zij haalden drie zetels, Forum acht. Afgelopen mei scheidden drie Forum-Kamerleden zich af, na een vergelijking tussen de coronamaatregelen en de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog. Die laatsten noemen zich inmiddels Belang van Nederland (BVNL).

Verschil met Forum?

De drie splitsingen kampen met een aantal problemen. Een praktisch probleem is de vraag of er nu niet te veel partijen zijn die in dezelfde vijver vissen. En inhoudelijk: waarin verschillen ze van elkaar en van Forum? En principieel: Baudet was al omstreden toen hij in 2015 in een Amsterdamse kelder een denktank oprichtte. Zelfs als hij in de loop der jaren geradicaliseerd is, had in een eerder stadium betwijfeld kunnen worden of het handig was met hem in zee te gaan.

Alle ex-Forum-politici verenigen binnen één partij lijkt onhaalbaar. In Aalberts’ boek komt Otten, de organisator achter de schermen, niet sympathiek over. Verklaart waarom menigeen aanvankelijk bij Baudet bleef. Lastiger is het voor Wybren van Haga en zijn BVNL. Het was een van hen, Olaf Ephraïm, die als bestuurslid van Forum koos voor een ledenraadpleging. Daardoor bleef Baudet partijleider in plaats van opzijgezet te worden. Aalberts wijst op het politicologische begrip ‘padafhankelijkheid’. Iedereen zat ooit bij Forum. Bij drie conflicten kozen sommigen voor blijven en anderen voor gaan. Niemand wil het eerdere ongelijk toegeven.

JA21

Van de drie maakt JA21 nog de meeste kans op voortbestaan na de landelijke verkiezingen van 2025. GO deed afgelopen maart niet mee aan de verkiezingen, JA21 wel. Op het moment dat zij afgelopen december vertrokken, kon niemand voorspellen of ze de Kamer zouden halen. Dit lukte, op eigen kracht. Niet, zoals BVNL, door op een lijst verkozen te raken en daarna te vertrekken met behoud van Kamerzetels.

Toegegeven, BVNL-aanvoerder Wybren van Haga had als nummer twee bijna evenveel voorkeurstemmen als lijsttrekker Baudet. Maar in 2019 roofde hij nog een VVD- zetel. Het zal hem meer moeite kosten dan JA21 om het verschil met Forum duidelijk te maken, zeker in kritiek op het coronabeleid.

JA21-Kamerlid Nicki Pouw-Verweij is niet bekend bij het brede publiek, zeker vergeleken met collega’s Joost Eerdmans en Derk Jan Eppink en het Amsterdamse gemeenteraadslid Annabel Nanninga. Inhoudelijk heeft ze een troef. Zij is de enige arts tussen 150 Kamerleden. Vraag: hoe bekend met de materie zijn Kamerleden die debatteren over volksgezondheid?

Voortbestaan?

Is dat voldoende om over 3,5 jaar herkozen te raken? Commentator Syp Wynia merkte op dat de VVD zich zorgen maakt. PVV (Geert Wilders) en Forum joegen met omstreden uitlatingen altijd ook veel rechtse kiezers weg. JA21 kan stemmen krijgen van mensen die de andere twee te extreem vinden, maar teleurgesteld zijn in de VVD (zoals het CDA ook stemmen kan verliezen aan BoerBurgerBeweging). Zelfs de veelal sceptische Aalberts dicht hun kansen toe.

Aangenomen dat de volgende Kamerverkiezingen pas in 2025, zijn er daarvoor nog drie andere: gemeenteraadsverkiezingen komende maart, Provinciale Statenverkiezingen het jaar daarop en de Europese verkiezingen in mei 2024. In theorie kan Eppink in 2024 Europees lijsttrekker worden en zijn Kamerzetel ter beschikking stellen. Bij de andere twee is dat lastiger.

Voor Provinciale Statenverkiezingen is doorgaans weinig aandacht. Nanninga zou de de lijst in Noord-Holland kunnen trekken en Eerdmans die in Zuid-Holland. Pouw-Verweij legde afgelopen april haar provinciale zetel in Utrecht neer. Zelfs al werd zij in 2023 lijsttrekker, blijven er nog negen provincies over. In 2023 zal JA21 hoogstwaarschijnlijk minder provinciale zetels overhouden. In dat geval blijft het huidige aantal van zeven senatoren niet behouden.

Gemeentelijk

Komend voorjaar doet JA21 niet mee aan de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam. Dat is begrijpelijk, want Eerdmans is raadslid voor Leefbaar Rotterdam. Hij verkiest bovendien rechtse samenwerking boven concurrentie. Nanninga trekt de lijst in Amsterdam. Behoud van de huidige twee raadszetels (op een totaal van 45) is waarschijnlijker dan winst. Van deelname in andere gemeenten, al waren het er maar twee of drie, is geen sprake.

Tot 2025 biedt JA21 nieuw talent geen kans om ervaring op te doen. In tussentijdse verkiezingen neemt het aantal mandatarissen eerder af dan toe. Zelfs modelbouwers kunnen weinig uitrichten op de kop van een punaise. Het hang dus af van de komende landelijke verkiezingen.

Terzijde:

Chris Aalberts sprak onlangs met historicus, opiniemaker en kortstondig GroenLinks-Kamerlid Zihni Özdil over Forum voor Democratie en over partijen die afgelopen maart voor het eerst in de Tweede kamer kwamen.

Olaf Ephraïm

Kan de FvD-splinter JA21 groeien?