Onlangs las ik op de Russische liberale nieuwssite Novaja Gazeta een opmerkelijk verhaal. Het ging erom dat een drinkwaterbedrijf dat in Oekraïne is gevestigd, 90% van haar voorraad aan huishoudens in de niet-erkende Volksrepubliek Loegansk levert. Directe handel met het ‘tijdelijk bezette gebied’ valt volgens de Oekraïense justitie onder steun aan het terrorisme. Daarom wordt de betaling voor het geleverde water maandelijks in contanten meegegeven aan de missie van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). De internationale waarnemers zouden volgens het artikel iedere maand een sporttas met geld van separatistische zijde over een brug dwars door het front naar Oekraïne dragen. Aldaar zouden ze het aan de boekhouder van het drinkwaterbedrijf overhandigen. Een opmerkelijk verhaal, dat zeker. Om te verifiëren.

Ministerie voor Re-integratie

Personen en bedrijven werden met naam genoemd. Aldus besloot ik te bellen met het waterleidingbedrijf ‘Popasnjanski’ in de oblast Loegansk aan Oekraïense zijde. Tot mijn verwondering werd ik vrij vlot verbonden met de directeur van het bedrijf. Ik vroeg hem of het waar is dat 90% van het drinkwater daadwerkelijk naar de zelfbenoemde Volksrepubliek gaat. En of de betaling inderdaad verloopt zoals in het artikel beschreven. De directeur zei me daarop: ‘Begrijpt u me goed. Ik weet niet wie u bent, maar het verhaal in Novaja Gazeta klopt niet. Wij leveren inderdaad drinkwater aan huishoudens in de bezette gebieden, maar de betaling gaat via een bedrijf in Oekraïne, niet via de OVSE. Dat zou belachelijk zijn. Neemt u contact op met ons ministerie voor Re-integratie. Die kunnen u meer vertellen.’

Ik diende een officiële aanvraag in bij het Ministerie voor Re-integratie, een van de tientallen ministeries die Oekraïne inmiddels rijk is. Mijn aanvraag stelde ik in het Russisch met het verzoek ook in die taal te antwoorden. Ik ben het Oekraïens immers helaas niet machtig. Natuurlijk kreeg ik, zoals altijd, een antwoord in het Oekraïens. Het meeste viel wel te begrijpen. Toch besloot ik nog eens na te vragen bij een journalist die mij eens geholpen had contact te leggen met een frontvrijwilligster voor een interview. Wellicht dat het verhaal ook voor hem interessant zou zijn. Zo geschiedde het. Hierbij werd ik terloops ingewijd in de in Oekraïense kringen heersende mening over de Russische taalkwestie. Die geldt als een van de hoofdredenen voor de oorlog in het zuidoosten van het land.

Russische taalkwestie

De in 1964 in Odessa geboren journalist Oleg Koedrin werkt in Riga voor het Oekraïense persagentschap ukrinform. Op mijn vraag waarom Oekraïense overheidsorganen nooit in het Russisch communiceren, antwoordde Koedrin: ’Het Oekraïens is altijd al door de Russen verdrongen. Het is niet meer dan normaal dat er nu een bevoorrechte positie is gecreëerd die in ieder geval door onze overheid streng wordt nageleefd. Oekraïens is de staatstaal. Het is toegestaan Russisch te spreken, maar de officiële taal van de overheid is het Oekraïens. En dat is ook goed zo.’

‘De Russische taal is het wapen van de agressor in de strijd tegen onze Oekraïne. Russisch is ook mijn moedertaal, maar ik ben het er 100% mee eens dat onze overheid uitsluitend in het Oekraïens communiceert. Het Russisch wordt uitsluitend gebruikt om andere landen te onderdrukken. Kijk naar Wit-Rusland. Niemand praat daar nog Wit-Russisch, alleen Russisch, daarom zitten ze daar met die dictatuur die een vast bestanddeel is van de zogenaamde “Russische Wereld” die door de Russische geheime dienst FSB wordt verbreid in Oost-Europa.’

Minderhedentalen

In de grondwet van Oekraïne is inderdaad verankerd dat het Oekraïens de enige officiële staatstaal is. Daarnaast volgden in de loop der jaren een hele rij van oekazes die de positie van zogenaamde minderhedentalen regelt. Tot deze talen behoort in de eerste plaats het Russisch. Die kent een grote meerderheid aan moedertaalsprekers in het zuidoosten van het land en op de Krim. In 2012 werd onder president Viktor Janoekovitsj, die zelf uit het zuidoosten stamt, een wet aangenomen die de positie van ‘minderhedentalen’ in regio’s regelde wanneer deze talen door meer dan 10% van de inwoners worden gebruikt. De positie van de betreffende ‘regiotaal’ werd door deze wet aanzienlijk versterkt. De taal werd van nu af, naast de staatstaal, officieel gebruikt door de plaatselijke overheid. Ook was het Russisch op scholen niet langer keuzevak, maar werd de taal verplicht onderwezen.

In februari 2014, na het vertrek van Janoekovitsj, poogden de nieuwe machthebbers in Kiev de wet direct te annuleren. Dit speelde een voor Oekraïne buitengewoon ongunstige rol bij het ‘referendum’ en de overgang van de Krim in Russische handen. In oktober 2014 toen de gemoederen wegen de Russisch-Oekraïense oorlog op een kookpunt waren, gooide president Petro Porosjenko nog eens olie op het vuur. Tijdens een toespraak in het door Oekraïense moedertaalsprekers gedomineerde Lviv zei hij: ‘De tweede taal die op scholen en universiteiten verplicht zou moeten zijn, is het Engels. Niet het Russisch. Naast lustratie (het zuiveren van het overheidsapparaat van staatsdienaren uit de Sovjettijd, nvda) zou een goede beheersing van het Engels een absolute vereiste voor Oekraïense ambtenaren moeten zijn.’ Uiteindelijk werd de wet over de regiotalen in 2018 als niet in overeenstemming met de grondwet compleet afgeschaft.

Taal van de agressor

Oleg Koedrin: ‘In Letland waar ik woon, zijn ze veel verder dan wij met het Engels. Ze zitten ook al in de NAVO en de EU. Hier kan iedereen, vooral de jongere generatie, perfect Engels. Ze communiceren met allerlei Europese instanties en buitenlandse pers uitsluitend in die taal. Ook zijn ze ten opzichte van behoud van de eigen taal altijd veel koppiger geweest. Dat zal komen omdat het geen Slavische taal is. Het Lets is nooit zo verdrongen als het Oekraïens in eigen land. Momenteel staan ze in Letland ook niet onder directe bedreiging van Rusland, terwijl wij ons in oorlog bevinden.’

Op mijn vraag of het niet kortzichtig is het Russisch als wereldtaal eenvoudig over boord te zetten, antwoordt de Oekraïense journalist: ‘Heb je gehoord van de zogenaamde “Rossotroednitsjestvo” (‘Ruslands samenwerking’, agentschap voor ontwikkeling van internationale humanitaire samenwerking tussen de GOS- en andere staten, nvda)? Dat is een organisatie geleid door FSB-officieren die wereldwijd prijsvragen en wedstrijden rondom de Russische taal en cultuur organiseert. Als hoofdprijs bij een tekenwedstrijd voor scholieren over bijvoorbeeld ruimtevaart, wordt een reis naar Artek uitgeloofd (een voormalig pioniers- en tegenwoordig jeugdkamp op de Krim. De kinderen van de Syrische president al-Assad verbleven hier in 2017, nvda). Dat zegt toch genoeg. Het Engels is een wereldtaal. Het Russisch is het wapen van de agressor. Zo eenvoudig is dat.’

Volksrepubliek of bezet gebied?

Dat het wellicht verstandig zou zijn geweest de inwoners in de tegenwoordige Volksrepublieken het recht te geven in hun moedertaal te communiceren, niet alleen thuis, maar ook met de overheid, schiet bij Koedrin in het verkeerde keelgat: ‘Ten eerste: Het begrip Volksrepublieken is fout! Het is een door Rusland bezet gebied, niets anders…. De russificatie in de voormalige Sovjetrepublieken is heel doelbewust uitgevoerd. In Letland kregen scholieren die Lets spraken een bord met het woord “ezel” erop omgehangen.’ Of dat ten tijde van de Sovjet-Unie was, wilde ik weten. ‘Nee, dat was al in de tsarentijd.’

Omdat het document van het Ministerie van Re-integratie geen informatie bevatte over de wijze van betaling voor het drinkwater aan de huishoudens in de Volksrepubliek Loegansk besloot ik een aanvraag te sturen aan de OVSE-missie in Kiev. Inmiddels wacht ik alweer een maand op antwoord. De dames geven vooralsnog niet thuis. Wellicht zijn ze op vakantie. Of onderweg met een sporttas vol met geld van het ‘tijdelijk bezette gebied’ naar de boekhouding van drinkwaterbedrijf ‘Popasnjanski’, natuurlijk.

Oleg Koedrin

De Russische taal als bron van alle kwaad?