Op 22 december formuleerde het Nederlandse Openbaar Ministerie (OM) zijn eis tegen de vier verdachten van het neerhalen van vlucht MH17 op 17 juli 2014. Bij deze vliegtuigramp kwamen boven oorlogsgebied in Oost-Oekraïne alle 298 inzittenden om het leven. Na uitgebreid onderzoek door het internationale Joint Investigation Team (JIT) stelt het OM, op basis van de hiërarchie van de toenmalige separatische militaire structuur, vier personen verantwoordelijk. Het betreft de drie Russen Igor Girkin, Sergej Dubinskiy en Oleg Pulatov en de Oekraïense staatsburger Leonid Kharchenko.

Tijd winnen

Na het horen van familieleden van slachtoffers in september van dit jaar — een gedeelte dat vooral het menselijk leed ontstaan door de catastrofe een stem gaf — passeerden eind december nog eens alle bewijzen de revue. Op basis van beeldmateriaal, tapgesprekken en getuigenverklaringen besloot het OM tegen alle vier verdachten een levenslange gevangenisstraf te eisen.

In maart 2022 zal de verdediging van Oleg Pulatov het woord mogen voeren. Deze verdachte verleent als enige medewerking aan het proces en wordt vertegenwoordigd door een Moskouse topadvocaat en het Nederlandse kantoor Sjöcrona – Van Stigt. Zijn medewerking, veilig vanuit de Russische hoofdstad, lijkt er echter vooral uit te bestaan de anonimiteit van afzonderlijke getuige S45 op te willen heffen en zo veel mogelijk tijd te winnen door het onophoudelijk indienen van aanvragen.

Geen gemanipuleerd bewijsmateriaal

Ondanks veelvuldige kritiek, vooral vanuit Rusland, kon niemand ook maar een aanwijzing ervoor vinden dat de belastende conversaties, foto’s en video’s gemanipuleerd waren. Een kleine greep uit de bewijzen bevestigt dat de verdachten in meerdere of mindere mate betrokken waren bij het neerhalen van de Boeing én dat de Buk-raket vanaf separatistisch gebied werd afgevuurd. Zo zei Igor Girkin in een verklaring aan de Russische autoriteiten in februari 2015 dat hij op 17 juli 2014 ongeveer tien minuten na het neerschieten van vlucht MH17 het bericht kreeg dat ‘de luchtverdediging’ een vliegtuig had neergeschoten.

Diezelfde dag is er, behalve het passagiersvliegtuig van Malaysia Airlines, geen enkele vlucht neergehaald. Ook zijn toen nergens wrakstukken van een ander toestel gevonden.

Oleg Pulatov, op zijn beurt, bevestigde in een van zijn vele aanvragen aan het OM dat hij in de zomer van 2014 inderdaad een bepaald telefoonnummer had gebruikt. In een van de gesprekken via dit nummer belt een zekere Korejets (Koreaan) op 16 juli 2014 vanuit Stepanovka vlakbij Snizjne, vanwaar de Buk-raket werd afgeschoten. Pulatov beveelt hem iets verder te rijden en het luchtruim nauwlettend in het oog te houden ‘om te kijken of daar niet een of andere klootzak rondvliegt’. Korejets bevestigt dat zijn mannen op de uitkijk zullen staan voor vliegtuigen. Dubinskiy bevestigde in een gesprek in september 2014 dat er in juli een ‘mooi stuk speelgoed in de Volksrepubliek rondreed’.

Vaststellen van de waarheid

Eveneens was met de indrukwekkende stortvloed aan analyses van gesprekken en beeldmateriaal bewezen dat de Buk-raket afkomstig was van een eenheid van het Russische leger in Koersk. Het OM ziet zijn taak echter in een breder perspectief dan alleen het vervolgen van de vier verdachten. Ik citeer het requisitoir van 20 december:

‘Vaststelling van de werkelijke gang van zaken dient ook een breder belang. Zoals wij op de eerste zittingsdag zeiden, kan het vaststellen van de waarheid in deze zaak ook bijdragen aan het voorkomen van nieuw geweld in de toekomst. Immers, een wereld die geen moeite doet om die waarheid te achterhalen en de schuldigen te straffen als honderden onschuldige burgers worden vermoord, verklaart zijn burgers vogelvrij. Ook daarom moeten waarheid en leugen worden onderscheiden en daders worden bestraft. Voor die taak staan wij in deze rechtszaal.’

Vrijwilligers en geen reguliere militairen

Mooie woorden die in schril contrast staan tot de werkelijkheid. Het OM volgt immers de leugenachtige beweringen van Girkin en de Russische overheid dat de verdachten geen reguliere militairen waren die in het conflict in Oekraïne optraden voor een staat:

‘Zowel de overheid van de Russische Federatie als de verdachten, hebben altijd ontkend dat de Volksrepubliek Donetsk deelnam aan het gewapend conflict in Oost-Oekraïne namens de Russische Federatie. De Russische overheid stelt keer op keer dat de separatische strijders geen aansturing kregen vanuit de Russische Federatie. De verdachten hebben steeds verklaard dat zij vrijwillig deelnamen aan de strijd in Oost-Oekraïne. […] Alleen al dankzij het ontbreken van een voor anderen kenbare gezagsrelatie komt verdachten geen beroep toe op combattantenimmuniteit. Alleen reguliere en als zodanig herkenbare militairen die vechten onder verantwoordelijkheid van een staat, genieten immers immuniteit voor het plegen van dodelijk oorlogsgeweld.’

Karikatuur van Igor Girkin-Stelkov door Sergej Zacharov

Eens een FSB-er, altijd een FSB-er

Igor Girkin kan onmogelijk als onbetaalde vrijwilliger zomaar even uit puur enthousiasme en vaderlandsliefde naar Oost-Oekraïne zijn gekomen. Deze officier van de Russische geheime dienst FSB, die samen met zijn strijdmakker Sergej Dubinskiy zijn sporen verdiende in de Tsjetsjeense oorlog, werd overduidelijk als verbindingsman met het Kremlin de oorlog ingestuurd. Hij arriveerde in Slovjansk waar hij in april-mei 2014 onmiddellijk de leiding van de lokale separatisten overnam.

Girkin werd ‘opperbevelhebber van de strijdkrachten van Donetsk’. Op 4 juli 2014 ontkwam hij op onverklaarbare wijze na omsingeling van het stadje door de Oekraïense strijdkrachten met een groot aantal strijders, voertuigen en materieel via Kramatorsk naar Donetsk. Met zijn komst naar de stad kregen de separatisten niet alleen een grote morele, maar ook een enorme militaire ondersteuning. Een ondersteuning die, net als het dichten van de gaten in het budget van de failliete Krim, haar geldelijke steun rechtstreeks vanuit het Russische pensioenfonds ontving.

Sergej Sjojgoe ontbreekt

Omdat het OM slechts personen en geen staten kan vervolgen, vroeg ik persvoorlichter Brechtje van de Moosdijk waarom Sergej Sjojgoe niet voorkomt op de lijst van verdachten. Sjojgoe was als toenmalige (en huidige) Russische minister van Defensie immers de eindverantwoordelijke voor het ter beschikking stellen van de Buk-raketinstallaties van de legereenheid in Koersk. Als het OM president Poetin officieel de schuld niet in de schoenen wil of kan schuiven, zou het in ieder geval voor zijn minister een uitzondering mogen maken.

De ketting naar het Russische ministerie van Defensie in het hoofdkwartier in Moskou is weliswaar iets langer. Maar de gesprekken tussen de mannen in het veld bij Snizjne tot aan Girkin op de nevenvestiging in Donetsk heeft het OM alvast. Het nietszeggende antwoord vanuit Den Haag luidde: ‘Deze rechtszaak gaat over de schuld of onschuld van vier verdachten. Het OM heeft sinds maart 2020 op diverse zittingen verteld waarom zij worden vervolgd en anderen niet.’

Toch nog schuld bij Rusland gelegd

Dat de verantwoordelijken voor de ramp uiteindelijk via andere wegen toch in het Kremlin worden gezocht, blijkt uit de statenklacht die Nederland op 10 juli 2020 heeft ingediend bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mensen (EHRM) tegen de Russische Federatie voor zijn aandeel bij het neerhalen van vlucht MH17. Het Europese Hof bundelde deze statenklacht van Nederland met twee klachten van Oekraïne tegen de Russische Federatie. De hoorzitting over deze klacht is gepland voor 26 januari 2022.

Wat hiervan het praktisch nut mag zijn, is mij een raadsel. De Russische overheid heeft in de loop der jaren een groot aantal veroordelingen, besluiten en verboden van deze instantie voor mensenrechten mogen ontvangen. Van het ongeldig verklaren van de rechtszaak tegen Michail Chodorkovsky en de eis tot onmiddellijke vrijlating voor Aleksej Navalny tot het uitleveringsverbod van een Wit-Russische bokskampioen.

Voor de betrokkenen heeft het EHRM hiermee niets tastbaars tot stand kunnen brengen. De geadviseerde schadevergoeding van 30 000 tot 40 000 euro per nabestaande per slachtoffer, die de Nederlandse overheid aan de familieleden zal voorschieten en die ze moet verhalen op de vier verdachten, is waarschijnlijk de enige schamele troost die blijft.

Gnomen in het Kremlin

Igor Girkin gaf inmiddels zijn commentaar op de eis uit Nederland. De 51-jarige ‘vrijwilliger’ die zich voor het oog van de wereld inmiddels zeer negatief over zijn opdrachtgevers uitlaat, schreef op zijn Telegram-kanaal:

‘Ik ben tevreden over de hoge mate waarin het Openbaar Ministerie in Nederland mijn verdiensten ter bescherming van Rusland en het Russische volk in Oekraïne op waarde weet te schatten, door voor mij en mijn kameraden een levenslange gevangenisstraf te eisen voor een misdaad die we niet hebben begaan. In tegenstelling tot de gnomen in het Kremlin hoeven hun Hollandse partners de haat tegen de vrijwilligers van de Russische Lente (naam voor de protesten die leidden tot de afscheiding van de Volksrepublieken in Oost-Oekraïne, nvda) niet onder stoelen of banken te steken. De “beloning” voor hun vijanden eisen ze tenminste rechtdoorzee en eerlijk.’

De Nederlandse rechtbank zal op zijn vroegst in de herfst van 2022 haar oordeel uitspreken over Girkin en de andere drie verdachten.

Lees ook het boek ‘Donbas — Verscheurd tussen Oekraïne en Rusland’– natuurlijk verkrijgbaar bij Doorbraak boeken

Oleg Pulatov

Nederland eist levenslang voor verdachten neerhalen MH17