De 16-jarige Nikita Zolotorjov uit de Wit-Russische stad Gomel werd tot 5 jaar en een maand veroordeeld voor een incident tijdens de protesten op 10 augustus 2020. Hij zou volgens justitie samen met twee anderen een molotovcocktail voor de voeten van een eenheid soldaten hebben gegooid. Op 23 april bleef dit oordeel in hoger beroep ongewijzigd. Bovendien spande de staat een tweede rechtszaak aan tegen Nikita wegens bedreiging van een penitentiair medewerker. Tijdens de duur van het onderzoek blijft de tiener verder in eenzame opsluiting in gevangenis nummer 3 in Gomel. Hij lijdt aan epileptische aanvallen. Ik sprak op 24 april met Nikita’s vader, Michail.

Op zoek naar een computer

Hoe verliep de arrestatie van Nikita?
‘Op 11 augustus om 4:30 ’s morgens viel de politie ons huis binnen. Ze vroegen naar mijn zoon, ik zei dat hij er niet was. Ze dreigden het hele huis op zijn kop te zetten, de vloer open te breken, maar toen ze hem niet direct vonden, gingen ze toch weer onverrichterzake weg. Ik belde Nikita die buiten was met zijn vrienden, een kleine 100 meter verder van ons huis. Ik vroeg hem: “Wat heb je uitgevoerd, wat is er aan de hand, er was hier net politie die je zoekt.” Hij zei dat hij van niets wist. Ik vroeg hem me eerlijk te vertellen wat er gebeurd was, zodat ik hem zou kunnen beschermen. “Papa, er is niets aan de hand, ik heb niets gedaan,” zei Nikita.’

Maar na het telefoontje kwam hij naar huis?
‘Ja, hij kwam naar huis en zei nog eens dat er niets gebeurd was. Hij at wat en ging weer naar buiten. Het was een warme nacht en de jeugd zit daar tijdens de zomervakantie wel vaker tot in de vroege ochtenduren. Om een uur of zes kwam de politie nog eens, deze keer met een doorzoekingsbevel. “Maak de buren maar wakker, die gaan getuigen,” zeiden ze. Ik zei: “Nee, doe het zelf maar.”‘

‘De buren kwamen, dat zijn normale mensen, geen aanhangers van Loekasjenko. De agenten zochten kennelijk een computer, ze namen een protocol op. Later bedacht ik, dat ze vreemd genoeg geen enkel belang stelden in de jerrycan benzine die in de tuin stond. Tien minuten nadat ze waren vertrokken, kwam Nikita. Ik zeg: “Moeten we bang zijn? De politie was er al weer…” “Nee, er is niets gebeurd, ik ga nu slapen,” zei hij.’

Mishandeling van minderjarige

En toen kwam de politie nog eens?
‘Om zeven uur ging ik naar mijn werk. Om 10:30 belde de buurman van tegenover, om me te vertellen dat Nikita en Vladislav, mijn oudste zoon, hij is 18, werden afgevoerd door de politie. Ik belde direct mijn vrouw, omdat ik op dat moment niet in Gomel was. Ze werd even later gebeld door een agent die zei dat ze ’s middags langs moest komen om aanwezig te zijn bij een ondervraging van haar jongste zoon. Volgens de wet moet bij de ondervraging van een minderjarige een van de ouders aanwezig zijn, zo werd haar verteld. Ze ging ernaartoe en wachtte drie uur voor het bureau.’

En waarom ging ze niet eerder naar binnen?
‘Ze lieten helemaal niemand toe. Er waren op dat moment wel vijfhonderd man ordetroepen aanwezig. Het hele politiebureau zat vol. Ze bereidden zich voor op de verdere protesten. Mijn vrouw moest tot 17:30 wachten. Al die tijd werd Nikita kennelijk in de mangel genomen, zonder dat er ook maar iemand bij was. Vladislav vertelde me later dat hij op de gang zat en hoorde dat zijn broer het uitschreeuwde van de pijn. Op een gegeven moment werd Nikita naar een andere ruimte gebracht. Toen hij door de gang werd gesleurd, had hij geen T-shirt meer aan en zat zijn hele bovenlijf onder de striemen en rode plekken.’

Naar intensive care

En wanneer mocht uw vrouw bij Nikita?
‘Zij werd dus om 17:30 toegelaten. Toen mocht er ook een advocaat bij, eentje van de staat. Tijdens het verhoor werd Nikita onwel en verloor het bewustzijn. Er werd een ambulance geroepen. Nikita werd erin gedragen en samen met mijn vrouw en twee agenten naar de intensive care gereden. In de ambulance kreeg hij een zuurstofmasker op en kwam weer bij. De ambulancedokter vroeg aan Nikita wat er gebeurd was. Hij zei dat de agenten hem hadden geslagen.’

‘Ik kwam ’s avonds weer aan in Gomel en spoedde mij naar het ziekenhuis. Maar de twee agenten die bij hem op wacht stonden, lieten ons niet bij hem. Mijn vrouw had me alles verteld en ik riep een dokter en zei dat ze mijn zoon moesten onderzoeken en schriftelijk vastleggen dat hij was geslagen. Die dokter zei me dat daarvoor de specialist ontbrak en hij niet zou weten hoe zoiets wordt gedaan. Ik belde met het nummer voor noodgevallen, maar niemand wilde naar de intensive care komen. Ze hadden kennelijk hun instructies. Daarna werd ik door de politie het ziekenhuis uitgezet. De volgende dag ging ik naar de onderzoekscommissie en met veel moeite lukte het me een klacht in te dienen tegen de politie.’

Geen bezoek

En wat was daarop de reactie?
‘Die was averechts van mijn eigenlijke bedoeling. Nikita vertelde me later dat de volgende morgen onbekenden arriveerden op de intensive care. Ze bekeken hem, zeiden dat er niets aan de hand was, deden hem handboeien om. Toen werd hij afgevoerd naar de gevangenis. In de tussentijd kreeg ik een telefoontje van een vrouwelijke rechercheur die me vertelde dat Nikita op het moment geen bezoek mocht ontvangen, omdat hij absolute rust nodig had. Zo werd ik dus voor de gek gehouden en was elke kans verkeken om zijn verwondingen officieel te laten vastleggen. Hij zat daarop een week lang alleen in de cel, er werd niemand bij hem toegelaten.’

En na een week begonnen de verhoren?
‘Ja, ze wilden dat hij spijt betuigde. Ze zeiden je moet schuld bekennen, dan laten we je gaan. Maar hij zweeg en liet alleen zijn middelvinger zien. Onze advocaat had gezegd dat hij het recht had te weigeren een verklaring af te leggen. Daar maakte Nikita gebruik van.’

Zogenaamde ooggetuigen

Waren er getuigen, waarop baseerde de rechter zijn veroordeling?
‘Dat is een interessant geval. Volgens de soldaten waren er ’s avonds toen het al donker was drie jongens die hen een fles voor de voeten wierpen die kapot viel. Direct daarna zouden de jongens zijn weggerend. Na die week dat Nikita alleen in de cel had gezeten, mocht ik eindelijk bij hem om schone kleren te brengen. Hij had zich compleet omgekleed, zelfs andere schoenen aan.’

‘Daarna was er een identificatie door de zogenaamde ooggetuigen die zeiden dat ze de jongen aan zijn kleding herkenden, terwijl het stikdonker was en hij dus andere kleren aanhad dan op de bewuste avond. Ik keek naar de advocaat en die begreep ook direct wat er gaande was. Tijdens het hoger beroep gaven de soldaten toe dat ze hem helemaal niet hadden herkend. Getuigen die onder ede stonden, hadden dus gelogen. Desondanks veranderde dat niets aan de veroordeling.’

Eenzame opsluiting

Waarom denkt u dat ze juist Nikita hadden gearresteerd? Was hij vroeger al eens met politie in aanraking geweest?
‘Op de plek waar het voorval zou hebben plaatsgevonden, werd een 28-jarige man gearresteerd, een zekere Leonid Kovaljov. Hij had een mobiele telefoon bij zich waarvan ze de laatste gesprekken zijn nagegaan. Daar was het nummer van Nikita bij, omdat de neef van die Kovaljov samen met Nikita ergens buiten zat en de telefoon van die neef het niet deed.’

‘Mijn Nikita en die Kovaljov kenden elkaar überhaupt niet. Nikita was meegelopen met de demonstratie, hij was weggerend voor de ordetroepen. Maar dat is geen misdrijf. In de hele zaak bestaat geen enkel bewijs voor deelname van Nikita aan het incident, op opnames die als zogenaamd bewijs dienden, was hij nergens te zien. Er is alleen duidelijk te zien dat heel iemand anders een fles werpt.’

Zat hij eerst in voorlopig arrest dat steeds werd verlengd?
‘Hij zat eerst 10 dagen in voorlopige hechtenis. Toen was er nog een gesprek met een medewerker van het Openbaar Ministerie waarin hem nog eens werd voorgesteld schuld te bekennen. Nikita weigerde en daarop volgde direct de veroordeling tot vijf jaar en een maand. Sindsdien zit hij in eenzame opsluiting in het huis van bewaring nummer 3 in Gomel.’

Voortdurende mishandeling

En daar werd hij wederom mishandeld?
‘Ik zat naast mijn zoon toen hij geïdentificeerd zou moeten worden door die ooggetuigen. Hij zei tegen me: “Papa, wanneer houden ze eindelijk op me te slaan?” Kunt u zich voorstellen wat ik toen voelde? Aan de andere kant van hem stond één van de bewakers, zo’n enorme kerel met een vette tronie. Nikita wees naar hem en zei: “Dat is een van hen die me elke dag slaat.” En die figuur staat daar gewoon brutaal te grijnzen.’

Heeft u op vrijdag tijdens het hoger beroep met hem kunnen praten?
‘Nee, ik heb hem twee weken geleden voor het laatst gesproken. Tijdens zijn verhoor over de nieuwe zaak voor bedreiging van een bewaker. Hij zit in eenzame opsluiting. Hij mag geen boeken of kranten ontvangen. Hij heeft natuurlijk geen televisie, geen radio. Ik heb onlangs een brief van hem gekregen. Hij schreef: “Papa, ik word langzamerhand gek hier.” In de Sovjettijd was dit de ergste vorm van foltering om iemand helemaal alleen te laten zitten, in complete isolatie.’

Wordt hij nu na het hoger beroep naar een strafkamp gestuurd?
‘De eerste veroordeling is gisteren definitief geworden. Onze advocaat vertelde me dat er nu dus nog een rechtszaak tegen hem is aangespannen wegens bedreiging van een bewaker. Daar komt een nieuw onderzoek voor. Zolang dat onderzoek loopt, moet hij in de gevangenis blijven en gaat hij nog niet naar een kamp. Het is compleet absurd. Hij is 16, weegt hoogstens 50 kg en dan zou hij die bewakers hebben bedreigd?’

Een gewone jongen

Kunt u mij vertellen of Nikita nog naar school ging? Waar hield hij zich mee bezig?
‘Ja, hij heeft de negende klas afgemaakt. Het was zomer. Wat deed hij? Hij ging zwemmen. Hij heeft een skateboard en zo’n speciale fiets waarop hij trucs leerde. Gewoon dingen die jongens van die leeftijd doen. Ik had een computer en printer gekocht voor hem. Hij wilde iets in de IT gaan doen, dat heb ik natuurlijk ondersteund.’

In de officiële media wordt de indruk gewekt dat Nikita een moeilijk opvoedbare jongen is die op 13-jarige leeftijd al speciaal naar Minsk zou zijn gereisd om winkels te beroven. Wat is daarvan waar?
‘Dat verhaal over Minsk is enorm opgeblazen en uiteindelijk niet waar. Hij was een paar dagen op bezoek bij een oom in Minsk. Ik heb hem zelf naar de trein gebracht. Daar was hij samen met een andere jongen in een sportwinkel. Die jongen zou iets hebben gestolen. Daarbij hadden ze de winkel nog niet verlaten. De bewaking had de politie erbij gehaald, maar het sloeg allemaal nergens op. Ik heb veel van die verhalen gelezen, er wordt zoveel vuiligheid over hem geschreven op het moment.’

‘Geloof niet alles wat onze kranten schrijven. Oké, hij is geen studiebol. Hij is niet op zijn mondje gevallen. Hij is een keertje door de politie thuisgebracht, omdat hij ’s nachts buiten was. Maar dat kan nooit een reden zijn om hem nu onschuldig te veroordelen. Hij is een normale knaap met lef. Ze hebben hem zonder enige reden in de gevangenis gestopt.’

Epilepsie

Mag u hem binnenkort bezoeken?
‘Op dinsdag mogen we hem bezoeken. Dat is dan het tweede bezoek sinds bijna negen maanden. Hij vroeg me een wekker met melodieën mee te nemen. Radio en televisie mogen immers niet. Dan heeft hij in ieder geval iets om naar te luisteren.’

Wat doen u en uw vrouw voor de kost?
‘Ik ben technieker voor telecommunicatie en internet. Mijn vrouw werkte bij “Polespechat”, dat is een grote uitgeverij hier in de stad. Nadat Nikita was veroordeeld, werd ze direct ontslagen. De directeur daar is een gepensioneerde militair en grote vriend van het regime Loekasjenko. De aanwijzing voor haar ontslag kwam helemaal van boven.’

Wanneer kreeg Nikita zijn eerste epileptische aanval en in hoeverre heeft dat invloed op zijn ontwikkeling gehad?
‘Een jaar of acht geleden. Het is een heel serieuze ziekte, het begon met absences. Zonder de nodige medicijnen kan zelfs de persoonlijkheid veranderen. Wij zijn bij alle mogelijke artsen geweest. Maar niemand die een oplossing heeft. We werden van de een naar de ander gestuurd. Hij werd steeds weer weggestuurd. Op een gegeven moment heeft hij vanwege zijn ziekte ook een tijdlang thuis moeten leren. Als hij zijn medicijnen op tijd krijgt, is er niets aan de hand. Zijn ontwikkeling is goed. Hij is een jongen die bij de pinken is.’

Het is een hel

Krijgen jullie ondersteuning van mensenrechtenorganisaties?
‘Ja, gelukkig wel. Bij ons is het geval van Nikita ondertussen vrij bekend. De journalist en vroegere politica Olga Karatsj die ondertussen in Litouwen woont, heeft veel publiciteit gegeven aan de zaak rond Nikita. Ik heb ook met Svetlana Tichanovskaja (enige presidentskandidaat van de oppositie die na de verkiezingsuitslag eveneens naar Litouwen is gevlucht, nvda) kunnen spreken. Nikita is onderhand tot politiek gevangene verklaard. Als de macht hier eindelijk in andere handen overgaat, zal met hem ook alles goed komen.’

Wat heeft zijn veroordeling en gevangenschap met uzelf en de rest van uw gezin gedaan?
‘Ik ben voortdurend op mijn hoede. Als er iemand voor de deur staat of opbelt, zijn we steeds op het ergste voorbereid. Ik probeer zelf zo voorzichtig mogelijk te zijn. Als ze mij arresteren, wie zal Nikita dan helpen? Mijn vrouw huilt en huilt alleen maar. Die ellendelingen drinken het bloed van ons kind. Het is een hel hier.’

En Nikita’s broer, Vladislav. Is hij inmiddels weer op vrije voeten?
‘Ja, hij werd op de dag van arrestatie weer vrijgelaten.’

Olga Karatsj

Nikita Zolotorjov: ‘Papa, wanneer houden ze eindelijk op me te slaan?’