Na zijn vergiftiging in augustus van het vorig jaar, de daaropvolgende behandeling in Duitsland en de recente speurtocht naar de daders, was de hamvraag: komt Aleksej Navalny terug naar Rusland en zo ja, wanneer? Toen hij aankondigde dat hij op 17 januari — gisteren dus — zou terugkomen, meldde hij ook de precieze aankomsttijd: 19:20, Moskou, luchthaven Vnoekovo, vluchtnummer DP 936.

Terug naar Moskou

In een Facebookgroep van het FBK, het Fonds voor Corruptiebestrijding, werd opgeroepen de oppositieleider op zondagavond hartelijk welkom te heten op het internationale vliegveld in Moskou. ‘Op 17 januari om 19:20 landt het vliegtuig met Aleksej Navalny die op bevel van Vladimir Poetin werd vergiftigd door medewerkers van de geheime dienst FSB. Enkele maanden was hij gedwongen zich in Duitsland te laten behandelen en een rehabilitatietraject te doorlopen. Nu keert hij terug naar het vaderland! Poetin is buiten zichzelf van woede en probeert alles te bedenken om Aleksej te laten arresteren. Alleen van ons hangt af of hij dat kan doen of niet. Kom naar vliegveld Vnoekovo en heet Aleksej van harte welkom!’

Betaalde zangkoren en oproerpolitie

De autoriteiten wachtten niet lang met een tegenzet. Grote delen van het vliegveld werden afgezet. Bijeenkomsten werden enkele dagen tevoren al verboden. Naast een georganiseerd clownesk ontvangstcomité met zangkoren voor het popsterretje Olga Boesova en door de overheid betaalde activisten, stonden enorme groepen oproerpolitie rondom en binnen het luchthavengebouw, bereid de voorstanders van Navalny het hoofd te bieden. In de loop van de avond werden, volgens ambtelijke bronnen, 53 personen gearresteerd, waaronder Ljoebov Sobol en een aantal andere medewerkers van het FBK.

Uitgeweken en gearresteerd

Uiteindelijk week het vliegtuig met Aleksej Navalny, zijn vrouw Julia, woordvoerder Kira Jarmysj en advocaat Olga Michajlova aan boord uit naar het eveneens Moskouse vliegveld Sjeremetjevo. Om ‘technische redenen’ zou een landing op Vnoekovo niet mogelijk zijn geweest. Nadat het vliegtuig dus uiteindelijk niet op de geplande eindbestemming was geland, twitterde het officiële kanaal van de luchthaven: ‘In 1941 hebben we de vliegtuigen uit Duitsland “warm onthaald”. In 2021 onthalen we ze op dezelfde wijze.’

Om 21:00 Moskouse tijd werd Aleksej Navalny tijdens de paspoortcontrole gearresteerd door politiemedewerkers. Een reden voor zijn arrest werd niet gegeven. Hij werd weggevoerd in vooralsnog onbekende richting.

Wat er verder met Navalny gaat gebeuren is nog onduidelijk. De Russische autoriteiten hebben zich in ieder geval met grof geschut gewapend voor de thuiskomst van de ‘Berlijnse patiënt’. Een groot aantal nieuwe rechtszaken werden gefabriceerd en herontdekt sinds de mislukte vergiftiging en zijn onverwachte vertrek naar de Duitse hoofdstad.

De zaak Yves Rocher

Als reden voor zijn arrestatie zal naar alle waarschijnlijkheid zijn voorwaardelijke straf in de zaak Yves Rocher Vostok van december 2014 moeten dienen. Samen met zijn broer Oleg werd hij ervan beschuldigd een bedrag van bijna een half miljoen euro van het cosmeticabedrijf te hebben verduisterd. Hiervoor moest Oleg een kampstraf van 3,5 jaar uitzitten, terwijl zijn beroemde broer een voorwaardelijke veroordeling voor dezelfde tijdsduur kreeg. Op 27 december 2020 had Aleksej Navalny zich niet gemeld voor een oproep van een medewerker van de penitentiaire dienst die ‘spontaan’ wilde controleren of deze zich aan de voorwaarden van zijn voorwaardelijke straf hield. Aangezien Navalny hieraan geen gehoor kon geven — hij was in Berlijn na zijn vergiftiging —, werd hij op 29 december op de nationale opsporingslijst geplaatst.

Al in 2017 verklaarde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat in de zaak Yves Rocher Vostok geen eerlijk proces was gevoerd tegen de oppositieleider. Het Europees Hof veroordeelde de Russische staat tot € 80 000 schadeloosstelling aan de beklaagde en noemde de zaak politiek gemotiveerd. De directie van het Franse cosmeticabedrijf weigerde ook onder grote druk van het Russische Openbare Ministerie tot het einde toe een aanklacht in te dienen tegen de broers Navalny.

Donaties verbrast tijdens vakantie

Vlak na publicatie van het onderzoek over de vergiftiging door medewerkers van de geheime dienst op 14 december 2020 heropende het Federaal Onderzoekscomité een zaak over verdonkeremaning van donaties aan het FBK. Aleksej Navalny bleek ‘samen met derden’ meer dan € 4 miljoen aan donaties voor het FBK persoonlijk te hebben gebruikt voor ‘goederen en vakanties in het buitenland’. Hierop staat volgens de Russische wet tot tien jaar gevangenisstraf. Ljoebov Sobol zei hierover: ‘De zaak is aangespannen om Navalny bang te maken en niet te laten terugkeren naar Rusland, omdat zijn voorwaardelijke veroordeling voor Yves Rocher eind december komt te vervallen.’

Cateringservice gekocht door ‘kok’ Poetin

En natuurlijk is daar nog de zaak tegen de maaltijdenservice ‘Moskouse scholier’, die volgens een onderzoek van het FBK onder leiding van Ljoebov Sobol voor leveringen van bedorven levensmiddelen aan kleuterscholen en basisonderwijs in de hoofdstad verantwoordelijk was. Tenminste een tiental kinderen liepen door derderangs producten met afgelopen houdbaarheidsdatum dysenterie en voedselvergiftiging op. Jurist Ljoebov Sobol spande in opdracht van enkele ouders een zaak aan tegen het cateringbedrijf en won.

Op vreemde wijze werden Sobol en Navalny daarna echter wegens smaad veroordeeld tot het betalen van een schadeloosstelling van een kleine miljoen euro aan het cateringbedrijf. Jevgenij Prigozjin, vertrouweling van de Russische president, met de bijnaam ‘kok van Poetin’ kocht na de veroordeling de ‘Moskouse Scholier’. Hierdoor werd de zakenman, ex-gedetineerde en crimineel, degene aan wie het FBK zoveel tijd besteedt in onderzoeken over corruptie, direct ook de grootste schuldeiser van het fonds.

Toekomst voor grootste rivaal

Bovengenoemde processen en veroordelingen bieden mogelijkheden te over voor Poetin om zijn sterkste rivaal voor langere tijd achter tralies te laten verdwijnen. Navalny toonde zich echter optimistisch en leek ook de op handen zijnde arrestatie als een politicus van formaat op te nemen. Vlak voor het betreden van de paspoortcontrole zei hij tegen een correspondent van radiozender Echo Moskvy: ‘Ik ben heel gelukkig weer terug te zijn. Dit is voor mij de mooiste dag van de afgelopen vijf maanden. Hier is mijn thuis, ik ben nergens bang voor en roep jullie allemaal op ook nergens bang voor te zijn.’

Olga Michajlova

Navalny gearresteerd: ‘Ik ben nergens bang voor’