De informele EU-top over de ‘Westelijke Balkan’ van 5 en 6 oktober in het Sloveense Brdo pri Kranju ging niet zozeer over de toetreding tot de Europese Unie van Albanië, Servië of Kosovo, maar over de verankering van een aantal voormalige communistische landen in het Europees project.

De uitbreiding van de EU stond helemaal niet op de agenda. Integendeel de toetreding werd na achttien jaar onderhandelen op de lange baan geschoven. De EU strooide wel kwistig met wachtgeld om China buiten te houden.

Geopolitieke inzet

De Franse president Emmanuel Macron probeerde de EU-top krampachtig te kapen omwille van de afgesprongen Franse onderzeebotenorder in Australië. Macron ijvert al maanden voor een EU-leger en poogde anti-Amerikaanse sentimenten te koppelen aan de gesprekken. Een demarche die door de Nederlandse waarnemend premier Mark Rutte maar matig werd gewaardeerd.

Alexander De Croo liet zich moeiteloos voor de Franse kar spannen en orakelde dat ‘Europa’ zijn eigen weg moet gaan waar onze belangen niet sporen met de Amerikaanse. Op woensdag bij aankomst bleek De Croo zelfs de agenda niet te kennen en kletste maar wat raak tegen tv-journalisten die de agenda evenmin kenden.

Rutte daarentegen kapte het tv-journaille af door te zeggen, ‘dat was gisteren, vandaag gaat het over de Westelijke Balkan.’ Kortom, de informele top had wel degelijk een geopolitieke inzet die ruimer bleek dan de strategische agenda 2019‑2024 van de EU voor de Westelijke Balkan.

Spelletje der machtsblokken

De Sloveens premier Janez Janša (als tijdelijk roterend voorzitter van de EU) en Charles Michel als voorzitter van de Europese Raad hoopten in het kasteel van Brdo alvast de loyauteit van zes uitgenodigde kandidaatlidstaten te kopen.

Tegelijk beweerde de Hongaarse Eurocommissaris voor Nabuurschap en Uitbreiding, Olivér Várhelyi, op 5 oktober dat de zorgen over de rechtsstaat en mensenrechten in de kandidaatlidstaten helemaal niet problematisch zijn. Várhelyi steunde ook openlijk de toetreding van Servië. De Servische president Aleksandar Vučić is een medestander van de Hongaarse premier Viktor Orbán.

Ondertussen lekte een e-mail uit van waarnemend hoofd van het Directoraat-Generaal Nabuurschap en Uitbreiding Maciej Popowski, waarin deze laatste Várhelyi beschuldigde de uitbreiding met Servië tot een prioriteit te maken terwijl dit zou moeten afhangen van noodzakelijke hervormingen in het land die volgens hem uitblijven.

Als oud-kabinetschef van de voormalige Poolse premier Jerzy Buzek wordt Popowski tot de christendemocratische familie gerekend die Orbáns partij enkele maanden geleden buitenknikkerde. Op Twitter volgde woensdag een aanval op Várhelyi.

In de loop van woensdagvoormiddag bracht de Griekse krant Kathimerini uit dat Griekenland de toetreding van Servië steunt. De Zweedse socialistische buitenlandminister Ann Linde, die momenteel ook voorzitter is van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en in die functie Albanië bezocht, betuigde dan weer haar steun voor de toetreding van Albanië. Niet toevallig heeft Albanië een socialistische regering en zo draaide alles ook rond de grote machtsblokken in het Europees Parlement.

De strijd om Servië

De Europese Commissie blijft wel voorstander van de snelle uitbreiding naar het Zuidoosten en strooit al jaren kwistig met geld. Dusver wisten enkel de katholieke landen Slovenië en Kroatië toe te treden tot de EU. Daarmee zijn deze twee stabiele landen de enige voormalige deelstaten van Joegoslavië die lid werden.

Frankrijk dat nota bene de kant van Servië koos in de ex-Joegoslavische burgeroorlogen in de jaren 1990 stelde ooit zijn veto bij de toetreding. Sinds 2019 lag Bulgarije dan weer dwars omwille van culturele en taaldisputen rond Noord-Macedonië.

Voor veel landen was de kater van de slecht voorbereide toetreding van Roemenië en Bulgarije in 2007 nog niet verteerd en in veel hoofdsteden was dan ook weinig animo voor uitbreiding.

De Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz is naast Orbán momenteel de enige die de vraag voor snelle toetreding door Slovenië (gastheer en tijdelijke voorzitter van de Europese Raad) steunt. Volgens hem vormen eerlijke vooruitzichten op een spoedige toetreding de enige hefboom om economische en democratische veranderingen te bewerkstelligen.

Kurz is de mening toegedaan dat getalm enkel de deur zou openzetten voor China en Turkije (een groot deel van de bevolking in de zes kandidaatlidstaten zijn moslims gezien de regio ooit deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk). Iets wat geopolitieke gevolgen zou hebben voor de ganse EU.

Mobilisatie Europees geld

De top omvatte een plenaire ochtendsessie, gevolgd door een sessie met enkel de regeringsleiders. Die plenaire sessie werd ook bijgewoond door vertegenwoordigers van de Europese Investeringsbank (EIB), de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD), de Wereldbank en de door de Europese Unie gefinancierde Raad voor Regionale Samenwerking (RCC).

De EIB is een EU-orgaan dat infrastructuur in de EU moet helpen financieren. De andere instellingen zijn echter geen EU-organen, al is de RCC met haar 46 leden wel volledig betaald door de EU.

De deelname van de RCC is trouwens geen toeval. De Albanese secretaris-generaal van de RCC, Majlinda Bregu, werd aangesteld door de buitenlandministers van het South-East European Cooperation Process (SEECP) dat in 2021 en 2022 onder Grieks voorzitterschap staat.

De SEECP telt dertien leden waaronder vijf EU-lidstaten: Kroatië, Bulgarije, Slovenië, Griekenland en Roemenië. De andere lidstaten zijn Albanië, Bosnië-Herzegovina, Noord-Macedonië, Servië, Turkije, Moldova, Montenegro en Kosovo.

Netelige kwesties

Een aantal moeilijke dossiers smeulen al langer binnen de SEECP. Zo wil Roemenië de hereniging met Moldova (de voormalige Sovjetrepubliek Moldavië) dat aan het Roemeense en EU-infuus ligt sedert het oostelijke deel van het land bezet werd door Russische separatisten en de niet-erkende staat Transnistrië de facto een satellietstaat werd van Rusland.

Sedert de NAVO in 1999 de afscheiding van Kosovo van Servië militair afdwong en de VN het land bestuurden tot 2008, speelt de EU een grote rol in dat would-be-land. Op 5 oktober zag de Kosovo Force (KFOR) van de NAVO zich genoodzaakt om de grenspatrouilles op te voeren in wat bekend raakte als het nummerplatenconflict met Servië. China en Rusland erkennen Kosovo nog steeds niet waardoor het land geen lid van de VN is.

Enerzijds zocht de EU bevestiging van het Europese perspectief en verkoos het de Westelijke Balkan te wijzen op een wederzijds strategisch belang. Anderzijds streefde de EU naar de uitvoering van het economisch en investeringsplan (EIP).

Ondanks de temporisering van de toetredingsgesprekken wenste de EU te verkennen wat de mogelijkheden waren voor verdere samenwerking rond politieke en veiligheidskwesties van wederzijds belang. De versterking van de regionale samenwerking en COVID‑steun moesten dit alles wat verteerbaarder maken.

Investeringsplan van 30 miljard

De EU is de belangrijkste handelspartner van de Westelijke Balkan. Via het EIP zal zij de komende 7 jaar voor een bedrag van ongeveer 30 miljard euro steun aan de regio verstrekken. De EU zal zo onder meer 9 miljard euro aan subsidies verstrekken via tien investeringen voor vlaggenschipprojecten.

Garantiestellingen ten belope van 20 miljard euro zullen ook publieke en particuliere investeerders aantrekken. De zak geld van de EU om kandidaatlidstaten uit de invloedsfeer van China, Rusland en Turkije te houden, bedraagt dus bijna 60 miljard euro. Het lucratieve lidmaatschap van de EU wordt ondertussen wel op de lange baan geschoven.

De grootste problemen in Zuidoost-Europa blijven corruptie, eeuwenoude etnische conflicten en moeizame democratische hervormingen. De EU‑steun wordt daarom gekoppeld aan concrete vooruitgang op het gebied van de rechtstaat, sociaaleconomische hervormingen en Europese waarden, regels en normen.

Een agentschap van de Europese Commissie – en dus geen onafhankelijke bron –vatte de valkuilen van de uitbreidingsgesprekken netjes samen in een document. De conclusie is dat de top vooral draaide om de strategische betrokkenheid van de EU bij de Westelijke Balkan en dat mocht iets kosten. Of überhaupt iets bereikt werd, is een vervelende vraag. Misschien één ding: de roamingkosten voor de regio gaan verdwijnen.

Olivér Várhelyi

Onenigheid over Europese steun aan Palestina

EU koopt Balkanlanden uit Chinese invloedsfeer

EU weigert Montenegro te redden uit Chinese schuldval