Italië is vannacht in lockdown gegaan. Om de verdere verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, neemt de Italiaanse regering van Giuseppe Conte nooit geziene maatregelen voor een lidstaat van de Europese Unie. Op het moment dat ik dit schrijf, worden de regio Lombardije en 14 andere provincies quasi afgesloten voor de buitenwereld. Verplaatsingen in de getroffen regio’s zijn slechts toegelaten mits een uitdrukkelijke motivatie. Scholen en universiteiten sluiten tot midden maart en misschien langer. Alle openbare en private sportmanifestaties zijn afgelast. Pubs en discotheken, musea en discotheken moeten sluiten. Honderdduizenden mensen zitten thuis.

Met 5833 besmettingen en 233 doden is Italië het zwaarst getroffen land van Europa. Over de politieke verantwoordelijkheid daarvoor zullen in de nabije toekomst nog verhitte debatten gevoerd worden, maar iedereen beseft dat het gelet op de noodtoestand niet kies zou zijn daar vandaag al over te beginnen. De vraag is wel of ook andere getroffen landen binnen Europa een drastische toename van het aantal besmettingen zullen kennen en tot gelijkaardige maatregelen als Rome zullen moeten overgaan.

Fase 3

In Frankrijk vinden op zondag 15 en 22 maart in het hele land de gemeenteraadsverkiezingen plaats. Alles wijst erop — wees erop — dat die op een fikse afstraffing voor de partij La République en Marche (LREM) van president Emmanuel Macron, zullen — zouden — uitdraaien, maar de krant Le Monde van dit weekend vraagt zich af of die verkiezingen wel kunnen doorgaan, mocht de situatie de komende dagen verergeren. Frankrijk zit in fase 2 qua aantal besmettingen, maar experts zeggen dat dit in de loop van de komende week naar fase 3 zal evolueren, een situatie waarbij het virus zich over het hele land verspreid heeft.

Juridisch zijn er alvast verschillende opties om deze verkiezingen via legale weg uit te stellen, ook al is daar voorlopig officiëel geen sprake van en blijft de regering erbij dat ze er niet aan denkt de stembusgang met enkele weken of maanden te verplaatsen. Nogmaals, ik schrijf deze regels op zondagochtend 8 maart. De situatie evolueert zo snel dat er over enkele uren misschien een ander geluid te horen valt.

Grondige aanpak van de crisis

Frankrijk pakt de crisis veel beter aan dan Italië dat tot nog toe deed. De regering van Edouard Philippe en Emmanuel Macron staan op de barricaden, volgen het advies van de meeste gerenommeerde virologen van farmareuzen Sanofi en BioMérieux en doen er alles aan om de coronacrisis in te dijken. In de aanpak van de crisis valt hen niets te verwijten en politieke polemiek over de in Frankrijk genomen maatregelen is er vooralsnog niet. Wanneer uitstel van de verkiezingen de volgende uren nodig blijkt, heeft dat niets te maken met de voorspelde electorale afgang van LREM.

Ondervraagd door Le Monde, antwoorden grondwetspecialisten dat de regering over verschillende juridische middelen beschikt om de gemeenteraadsverkiezingen van volgende zondag indien nodig uit te stellen, maar dan moet het wel snel gaan. De bekende constitutionalist Olivier Duhamel zegt dat de regering dat met een gewone wet kan doen als er een ‘motif d’intérêt général’ bestaat. Een verdere massale verspreiding van het virus is zo’n motief. Maar vermits er tijd nodig is om zo’n wet te stemmen in Kamer en Senaat en te publiceren in het Staatsblad, moet de regering nu wel snel een beslissing daarover nemen.

Noodtoestand

Volgens grondwetspecialist Jean-Philippe Derosier, hoogleraar publiek recht aan de Universiteit van Rouen, kan de minister van Volksgezondheid, indien een nationale wet zich niet opdringt of niet meer op tijd gestemd kan worden, ook een besluit nemen om de verkiezingen enkel uit te stellen in de zwaarst getroffen regio’s of steden en de prefecten van die regio’s dan met de taak belasten om een latere datum vast te leggen zodat de burgers daar alsnog hun democratische rechten kunnen uitoefenen. Maar wat met het grondwettelijke gelijkheidsbeginsel dan?

Er bestaat nog een derde optie, zegt Bruno Daugeron, professor aan de Universiteit van Paris-Descartes, en dat is gebruik maken van de wet van 1955 betreffende de noodtoestand. Die kan uitgeroepen worden ‘op een moment dat een gebeurtenis, door haar uitzonderlijk ernstig karakter, gevaar inhoudt voor de nationale veiligheid’. Deze wet dateert van de Algerijnse Oorlog, en was een antwoord op de terreur van de Algerijnse onafhankelijkheidstrijders van het FLN (Front de Libération Nationale) en werd enkele jaren geleden weer van onder het stof gehaald na de islamistische aanslagen in Parijs en Nice.

Historisch lage opkomst?

De vraag of een en ander opportuun zal zijn, is voer voor discussie en misschien is het wijselijk die discussie over te laten aan specialisten. Ik volgde gisteren enkele debatten op de Franse nieuwszenders BFM TV en LCI en meen te begrijpen dat er een algehele consensus bestaat dat paniek niet nodig is en dat er goede hoop bestaat dat, zoals in China nu al het geval is, het aantal besmettingen, na een piek over enkele weken zal beginnen afnemen. Experten vrezen wel dat er meer KMO’s zullen sterven dan mensen. De regering maakt zich sterk dat de eerste ronde van gemeenteraadsverkiezingen volgende week gewoon doorgaat en roept de Fransen op om gewoon te gaan stemmen.

Maar of dat zal gebeuren, is natuurlijk een andere vraag. Zowat alle journalisten en politologen houden er rekening mee dat de gemeenteraadsverkiezingen door het coronavirus een historisch lage opkomst zullen kennen, en dan is he natuurlijk de vraag welke partij daar het meest van zal profiteren en welke partij het slachtoffer van zo’n lage opkomst zal worden. Aangenomen wordt dat vooral oudere kiezers, die mee risico lopen om ziek te worden als ze besmet raken, thuis zullen blijven.

Oudere kiezers zijn veelal traditionele kiezers, met een patrimonium. Kiezers die rechts stemmen. Voor de zieltogende Les Républicains en voor het Rassemblement National van Marine Le Pen. Mochten deze kiezers in groten getale thuis blijven volgende zondag, zou La République en Marche op een aantal plaatsen de meubelen kunnen redden. Maar dit is een hypothese die we morgen misschien al moeten herbekijken.

Olivier Duhamel

Uitstel van de verkiezingen in Frankrijk?