Het Europees Parlement davert al een week op zijn grondvesten door een ongezien corruptieschandaal, maar of al die verontwaardiging ook veel gaat veranderen? Olivier Hoedeman is niet overtuigd. Als researcher en campagneverantwoordelijke voor de Europese lobbywaakhond Corporate Europe Observatory schudt hij al 25 jaar aan de boom. ‘Meer transparantie en strengere regelgeving maken het gewoon ook lastiger om politieke deals af te sluiten.’

U ijvert al decennialang voor meer openheid en tegen beïnvloeding van buitenaf bij de Europese instellingen. Kan dit corruptieschandaal echt een keerpunt kan zijn? Of is het binnenkort opnieuw business as usual?

Olivier Hoedeman: ‘Quasi het voltallige Europees Parlement sprak zich deze week uit voor een resolutie die de ethische regels stevig wil aanscherpen. Op zich is dat uiteraard bemoedigend. Mocht die strengere regelgeving er vandaag al geweest zijn, dan was het risico op een schandaal zoals we dat nu zien ongetwijfeld een stuk kleiner geweest. Maar uit ervaring weet ik intussen dat er een soort van patroon bestaat: na het uitbarsten van een schandaal volgt de kamerbrede verontwaardiging, waarna de media-aandacht stilaan wegebt en ook de bezwaren op tafel komen. “Zijn die strenge regels niet te hinderlijk voor het dagelijkse werk van de parlementsleden?” Als er dan toch iets verandert, dan zit die regelgeving meestal vol gaten. De meerderheid van de parlementsleden is tot vandaag niet echt geïnteresseerd in meer transparantie, daar moeten we niet flauw over doen.’

Waarom zijn politici daar niet in geïnteresseerd, denkt u?

‘Enerzijds is het een kwestie van pure gemakzucht. Anderzijds is er vaak ook sprake van principiële, ideologische bezwaren. Dat speelt bijvoorbeeld heel sterk bij centrumrechts in Duitsland: zij vinden dat politici vrij moeten zijn in hun doen en laten. Ook een beperking van het recht om lobbyisten te ontmoeten – of totale transparantie daarover – beschouwen zij als een inperking van die vrijheid.’

Misschien valt daar ook iets voor te zeggen? Technisch niet voldoende geïnformeerde beslissingsmakers worden geïnformeerd door techneuten. Als die politici ook voldoende goed betaald worden om hun onafhankelijkheid te garanderen, dan kunnen ze daarna in alle vrijheid een beslissing nemen, op basis van relevante achtergrondkennis?

‘Daar zit zeker een grond van waarheid in en op zich vind ik het ook geen probleem dat politici lobbyisten ontmoeten. Alleen is de input van lobbyisten in het dagelijkse werk van bijvoorbeeld Europarlementariërs heel groot. Zij hangen gewoon té sterk af van de deskundigheid van die lobbyisten. En we moeten ook niet naïef zijn: lobbyisten brengen niet zomaar neutale technische informatie over, ze hebben een uitgesproken agenda. Parlementsleden zouden voor technische dossiers dan ook toegang moeten hebben tot neutrale technische informatie. Met het oog daarop werd het onderzoeks- en documentatiecentrum van het Europees Parlement overigens ook al uitgebreid, een beetje naar het model van de Duitse Bundestag. Daar beschikken ze over een enorm uitgebreid informatiedepartement. Dat is in mijn ogen al een deel van de oplossing: we moeten de afhankelijkheid van de input van lobbyisten verminderen.’

Er zijn natuurlijk ook groene lobbyisten, en ook allerlei ngo’s spelen hun rol: wanneer er vanop vele ideologische fronten gelobbyd wordt, dan is het toch aan de politicus om daar zelf een gezonde synthese uit te puren?

‘Dat klopt in theorie, maar wat lobbying op het Europese niveau toch ietwat bijzonder maakt, is dat er niet echt een Europese publieke opinie bestaat. Die zou een belangrijke rol kunnen en moeten spelen in de besluitvorming, zodat directe beïnvloeding vanuit één welbepaalde hoek niet langer mogelijk is. Dat Europees publiek debat ontbreekt evenwel grotendeels. Dat is meteen ook de reden waarom lobbyisten vooral op Europees niveau zoveel impact hebben. In de nationale politieke besluitvorming zitten de media de politici veel dichter op de huid. Daardoor komen politici die zich schuldig maken aan belangenconflicten daar vaak minder makkelijk mee weg, al zou ik het democratisch gehalte van besluitvorming in de lidstaten ook zeker niet willen idealiseren.’

Dat gebrek aan echte politieke debat over wat Europa beslist, speelt natuurlijk ook veel breder. Voor heel wat politici is Europa ook de ideale bliksemafleider: voor beslissingen die moeilijk liggen bij de burger schuiven ze de hete aardappel met veel plezier door naar de EU.

‘Absoluut. Er is een groot gebrek aan verantwoording door de nationale regeringen voor wat ze op Europees niveau beslissen. In enkele EU-lidstaten – onder meer in Denemarken en nu ook in Nederland – is die nationale controle een stuk groter, maar door de band genomen moeten politici zich nationaal te weinig verantwoorden voor wat ze pakweg in de Europese Raad beslissen. Dat is ook een van onze prioriteiten: de transparantie van de Europese besluitvorming én de parlementaire controle daarop moet veel groter worden. Maar we stellen vast dat de politieke wil op dat vlak behoorlijk beperkt is.’

Draagt dat gebrek aan transparantie volgens jullie ook bij tot de weinig positieve perceptie van ‘Europa’ bij het grote publiek?

‘Zowel het parlement als de commissie hebben de voorbije jaren wel enkele stappen in de goede richting gezet, maar haast altijd als reactie op een nieuw schandaal. Herinner u de commotie rond gewezen Commissievoorzitter Barroso, toen die in 2016 haast meteen na zijn mandaat een zeer lucratieve functie opnam bij zakenbank Goldman Sachs. Pas nadat de publieke verontwaardiging daarover al te groot werd, besloot de Europese Commissie om de regels over dat soort draaideur-benoemingen flink aan te scherpen. Recenter nog was er de commotie rond de sms-berichtjes tussen Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen en de Pfizer-topman. Dat soort schandalen ondermijnt absoluut het vertrouwen in Europa bij het brede publiek.’

Welke belang hebben politici er dan bij om dat zo te houden? Hebben zij doorgaans toch nog meer te winnen bij het in stand houden van de achterkamerpolitiek dan bij een goed imago van Europa?

‘Ik vrees effectief dat zij die afweging wel maken, hoe teleurstellend dat ook is. Meer transparantie en strengere regelgeving maken het gewoon lastiger om politieke deals af te sluiten.’

Hamvraag daarbij: kan je lobbying wel voldoende definiëren om het in regels te gieten, en kan je het dan ook nog verbieden? Mensen ontmoeten elkaar overal, ook buiten de gebouwen van het Europees Parlement?

‘We kunnen lobbywerk nooit volledig verbieden of uitsluiten, maar strengere regelgeving heeft wél een belangrijke signaalfunctie. Problematische vormen van beïnvloeding en belangenconflicten moeten – nog veel meer dan vandaag – door de parlementsleden beschouwd worden als een ernstig probleem. En wie die regels overtreedt, moet ook effectief gesanctioneerd worden, zelfs als het nog niet om echte corruptie gaat. Enkel een integer parlement kan ook aanspraak maken op het vertrouwen van de burgers. Die politieke cultuur is er vandaag nog niet, waardoor het risico reëel is dat je op termijn steeds verder afglijdt richting echte corruptie.’

Waar ligt volgens u de grens, en wat zit er in de schemerzone?

‘Betaalde reizen voor politici – zeker als die met de nodige luxe omkaderd zijn – zitten wat ons betreft al in de schemerzone richting echte corruptie. Reizen moeten vandaag in theorie wel al aangegeven worden, maar heel vaak gebeurt dit niet. Mocht dit systematisch wél zo zijn, dat zou je bijvoorbeeld ook kunnen vaststellen dat sommige parlementsleden wel héél vaak naar een bepaald land trekken. Het ontvangen van financiële steun door partijen of bevriende organisaties, wat vandaag op Europees niveau nog regelmatig gebeurt, is uiteraard duidelijk al een stap te ver.’

Laat ons dat even concreet maken. Europese toppolitici die pakweg naar het WK voetbal trekken op uitnodiging van het gastland of grote bedrijven, om daar een wedstrijd bij te wonen en tegelijk stevig in de watten te worden gelegd: dat kan dus niet in uw ogen?

‘Nee, al was het maar omdat het WK zelf ook al niet bepaald onomstreden is.’

Heeft u nooit het gevoel een gevecht tegen de bierkaai te leveren?

‘Toch wel. Het is soms ronduit deprimerend om vast te stellen hoe allerlei beloften en toezeggingen enkele maanden later al opnieuw worden teruggedraaid. Daar staat tegenover dat ik dit werk al 25 jaar doe, en dat het besef dat dergelijke vormen van beïnvloeding problematisch zijn in die periode echt wel gegroeid is. We boeken dus wel degelijk vooruitgang, al gaat het dan heel traag.’

Er wordt vaak gezegd dat het Europees Parlement een relatief tandenloze instelling is, omdat de échte beslissingen door de commissie en de raad genomen worden. Waarom doen bedrijven en dus blijkbaar ook repressieve buitenlandse regimes dan toch zoveel moeite om parlementsleden te benaderen en te beïnvloeden?

‘Het Europees Parlement heeft wel degelijk flink wat macht. Van de interne markt over nieuwe milieuwetgeving tot allerlei standaarden voor de industrie. Het klopt wel dat het Europees Parlement amper initiatiefrecht heeft, maar heel wat buitenlandse regimes beseffen maar al te goed dat resoluties of voorstellen vanuit het Europees parlement wel degelijk een grote pr-impact hebben.’

Of we dat nu willen of niet, we draaien natuurlijk mee in een internationale politieke context waarin een land als Qatar plots door iedereen het hof wordt gemaakt omwille van de gigantische LNG-reserves. Cynisch gesteld zou je kunnen zeggen dat politici die meeheulen met Qatar dat dan ook doen in het belang van de portemonnee van hun kiezers?

‘Dat is natuurlijk heel kortzichtig; de situatie waarin we nu zitten, is net ook het gevolg van een jarenlang falend energiebeleid van diezelfde EU. Wie nu andere landen met een even slechte reputatie achterna loopt – of zich er zelfs door laat omkopen – vervalt opnieuw in dezelfde fout. Ik mag dan ook hopen dat we nu echt lessen trekken uit het falen van de voorbije jaren. En dat we beseffen hoe nefast dergelijke beïnvloeding van beleidsmakers op termijn kan uitdraaien.’

Olivier Hoedeman

Olivier Hoedeman: ‘Politici moeten zich te weinig verantwoorden voor wat ze in Europa beslissen’