Voor het tweede jaar op rij dreigt een Vlaamse regeringscrisis rond de Septemberverklaring. Wat is die Septemberverklaring? Waarom dreigt een politieke crisis mocht de Verklaring te laat zijn? Is het een politiek ritueel en dus vooral politique politicienne? Of is er meer aan de hand?

Een State of the Union is van oorsprong Amerikaans. Bij het begin van het parlementaire jaar geeft de regeringsleider een speech. Die krijgt uiteraard veel media-aandacht. Zo’n aanlokkelijk mediamoment kreeg uiteraard ook navolging in België. Sinds 1993 legt ook de Vlaamse regering een Septemberverklaring af.

Vanaf 1996 staat deze speech zelfs in het reglement van het Vlaams Parlement. Een echte institutionele of wettelijke functie heeft dat dus niet.

Stand van zaken

Wat houdt die ‘reglementaire’ Septemberverklaring juist in? Het is een verklaring van de Vlaamse Regering over ‘de algemene maatschappelijke situatie in Vlaanderen, over de krachtlijnen van haar beleid en de begroting’.

Olivier Van Raemdonck, woordvoerder van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA), legt het uit: ‘Na de persconferentie volgend op de Septemberverklaring deelt de regering het bekende “Centenboekje” uit met de begrotingscijfers, maar over de begroting zelf wordt pas in december gestemd in het Vlaamse Parlement’.

Toch wordt er ook na de Septemberverklaring gestemd. Over het vertrouwen in de regering. En dus is dit een erg belangrijk politiek moment. Sinds februari 2015 is die stemming in het reglement verplicht.

Evenwichtsoefening tussen regering en parlement

Maar er bestaan over dat vaste ritueel een paar misverstanden. Dat de Septemberverklaring per se moet op de vierde maandag van september, klopt eigenlijk niet. Artikel 83 van het reglement zegt dat de dag vastligt, ‘tenzij het Uitgebreid Bureau tot een ander tijdstip beslist’.

Verder is het dus juist: de Septemberverklaring en de timing ervan zijn politiek belangrijk geworden. Grondwetspecialist Jan Ghysels is het daar helemaal mee eens. ‘Het is oorspronkelijk een louter politiek gebeuren ingesteld door de meerderheid om zichzelf nog meer in de schijnwerpers te plaatsen. Het niet tijdig houden van die Septemberverklaring betekent eigenlijk niets, maar zorgt politiek voor groot gezichtsverlies. Als het om één of andere reden tot een stemming komt en een meerderheidspartij zou tegenstemmen, dan valt de regering in principe. Alleen kan de Vlaamse regering niet vallen.’

Wat dan? Veronderstel dat die regering valt omdat de christendemocraten het stikstofdossier niet goedkeuren: wat dan? Volgens Ghysels zou dan bijvoorbeeld oppositiepartij Vooruit de CD&V kunnen vervangen, en dus kan die partij met ministers in functie naar de Vlaamse verkiezingen gaan. Er hangt in dat geval voor de CD&V wel degelijk een politieke prijs aan.

Dat is net nieuw. De Septemberverklaring is van een ritueel uitgegroeid tot een gevaarlijk moment. Na de blokkering over het kindergeld door de CD&V in 2022 klonk het al dat voortaan elke Septemberverklaring tot een Vlaamse regeringscrisis zou kunnen leiden. Dat klopt.

Maar het belet niet dat CD&V-voorzitter Sammy Madhi de Septemberverklaring gebruikt om concessies af te dwingen over kinderopvang. Want anders dan op het federale niveau is CD&V op Vlaams niveau nodig voor de meerderheid. En in het krimpscenario waartegen de christendemocraten tegen wind in moeten zeilen, is profilering als gezinspartij nooit te versmaden.

Olivier Van Raamdonck

De Septemberverklaring: van promopraatje tot politieke valkuil