Tsai Ing-Wen is opnieuw verkozen als president van Taiwan. Een streep door de rekening van China, die maar wat graag de ‘afvallige provincie’ terug onder de vleugels van het vasteland wil krijgen. Goedschiks of kwaadschiks. Deel twee van Lukas De Vos’ beschouwing over de gevolgen van de recente Taiwanese verkiezingen. (Lees hier deel één.)

Voldongen feiten

De duivelse methode om het zakenleven als nuttige idioten los te weken van de Taiwanese DDP blijkt na tien jaar mislukt: de aangelokte Taiwanese investeerders (Taiwans BBP ligt drie keer hoger dan dat van China), die rekenden op verdere ontspanning en geleidelijke verzoening, zijn na de gebeurtenissen in Hongkong gekapseisd. Kapitaalstromen worden opnieuw overgeheveld naar het thuisland.

Ergst van al is natuurlijk de volstrekte negatie van de afspraken die met het VK gemaakt waren in de Basic Law over de halve eeuw eigen systeem, eigen rechtspraak en eigen parlement die Hongkong waren toegezegd. Dat Xi Jinping nog niet militair heeft ingegrepen in Hongkong na zes maanden straatprotesten, onrust en volledige desavouering van de elitaire dominantie van Pekinggetrouwen, heeft alles te maken met zijn internationale status.

Illusies moet Taiwan zich niet maken, ook al heeft het, in tegenstelling tot Hongkong, een echte democratie. Nog amper 2 % van alle Taiwanezen wil een onvoorwaardelijke hereniging met het vasteland, 82 % wijst ongezouten elke Chinese inmenging af. Peking daarentegen wil uitsluitend voldongen feiten, en een volledige machtsovername.

Afschrikking voor/van China

Alleen wringt dat met het afschrikkingseffect dat staatsgeweld zou meebrengen voor de internationale politieke en handelsrelaties. En dus verlies van belangrijke energiebronnen, afzetmarkten, onderzoeksresultaten. China ligt al slecht bij Europa vanwege zijn ongebreideld protectionisme, de verplichte investering, samenwerking en technologie-overdracht in China zelf, zijn vervalste mededinging en zijn lak aan marktregels en patenten.

Politiek ligt China even slecht bij zijn grootste buur, India, waarmee al enkele grensoorlogen zijn uitgevochten, en bij een deel van de moslimwereld. De VS blazen warm en (eerder) koud, zij kijken met argusogen naar de doorbraak die China in de Stille Oceaanzone tracht te forceren. De machtsontplooiing van het Rode Leger in de Zuid-Chinese Zee heeft ook de staten van Zuid-Oost-Azië tot groot wantrouwen aangezet. Alleen Rusland wedt nog op twee paarden tegelijk. Er zijn nog net gezamenlijke militaire vlootoefeningen gehouden.

Tsai groter dan DDP

Waarschijnlijker is dan een ‘war by proxy’. Oorlog met de handschoen, waarbij de tenoren hun handen in onschuld wassen, zoals Turkije, Iran, Rusland en de VS in Syrië doen. Laat ze elders krijgertje spelen, in Korea bij voorbeeld, of in de Hoorn van Afrika. Intussen is het voorspel met de digitale oorlogvoering al ingezet. Toch valt het op dat Tsai’s boodschap – ‘Laat hier niet gebeuren wat zich in Hongkong afspeelt.’ – de juiste snaar heeft geraakt.

Dat verklaart ook het verschil tussen het succes van de DDP bij de presidentsverkiezingen, en de minder opvallende uitslag voor het éénkamerparlement van 113 afgevaardigden. Onderzoek bij universiteitsstudenten heeft uitgewezen dat 85 % achter Tsai’s stellingname staat, maar dat het vertrouwen in de DDP op een lager pitje suddert. De democraten verloren 7 zetels, maar behouden een absolute meerderheid. De KMT won er drie bij, maar het verschil tussen 61 en 38 zetels blijft hoog. Dat heeft voor een deel te maken met het kiessysteem: 73 zetels worden toegekend volgens het Brits systeem, first past the post.

Het is opvallend dat de DDP in het volkrijke gebied rond de hoofdstad en in Kaohsiung (waar de KMT eind 2018 grote vooruitgang maakte) nu de anderen wegveegt – behalve in Taipei zelf waar de onafhankelijke stadsburgemeester stand hield en zich sinds vorig jaar heeft gevoegd bij de Taiwanese Volkspartij (TPP), die 5 zetels won. De veertig resterende zetels worden opgedeeld volgens het evenredig systeem van partijsterkte (34) en een vaste vertegenwoordiging van de oorspronkelijke, inheemse bevolking (6).

Economische vooruitgang dringt niet door

De mindere prestatie van de DDP heeft voorts te maken met de niet altijd doordachte politiek die Tsai in eigen land heeft gevoerd. Ze is er niet in geslaagd de goeie economische resultaten te laten doorsijpelen tot bij de man in de straat. De lonen bewogen nauwelijks. De huizen blijven peperduur. Haar communicatie daarover laat te wensen over.

De omschakeling van een industriële samenleving naar een digitale diensteneconomie is geen exclusieve voor de DDP, ook Han en Soong staan daar achter. Toch heeft Tsai twee plannen in gang gezet, het ‘5+2 Industrieel Vernieuwingsplan’ en ‘DIGI+’. Zij bakent daarmee de velden af waarin Taiwan uitmuntendheid moet verwerven, en liefst snel ook: robotica, een eigen Silicon Valley, groene energie (op dit ogenblik steunt die nog op 39 % aardgas, evenveel op kolen, 11 % op kerncentrales – de vierde die bijna was afgebouwd is nu zo goed als afgeschreven – en amper 5 % op hernieuwbare energiebronnen), biomedica, defensie en ruimtevaart, verstandige landbouw en kringloopeconomie.

Tsai heeft wel beloftes ingelost, ook als ze niet populair waren: naast een vrijetijdsregeling voor arbeiders en de verhoging van het minimumloon, heeft ze gehakt in de ambtenarenpensioenen (wat Han opnieuw wou herzien). Ze werkt nu voort aan een langetermijnplan voor ziekenzorg. Alleen Soong had oog voor sociale woningbouw, verhoogde schoolplicht, een nieuwe staatsraad voor inwijkelingen, en, opvallend, de legalisering van euthanasie. Wellicht hield hij zijn eigen politieke dood voor ogen.

Groene accenten

Het viel trouwens op dat in de programma’s van de drie presidentskandidaten weinig variatie zat, behalve in het vlak van energiewinning voor huishoudelijk gebruik. Tsai ging het verst. Ze wil af van kernenergie tegen 2025 – in een land met veel aardbevingen en cyclonen is dat geen onverstandige optie, Fukushima indachtig. In datzelfde jaar moet de groene energie al tot 20 % zijn opgetrokken.

Han zette daar tegenover dat kernenergie en groene energie samen de helft van alle stroom moeten leveren in 2035. Tegelijk wou hij een betere bescherming van bedreigde diersoorten. Soong hield het midden: nog een tijdelijke voortzetting van de kerncentrales, en heffing van een energietaks voor grootverbruikers bij de industrie.

China-politiek

Waar ze wel botsten was over de verhouding met China, en dat heeft de doorslag gegeven. Tsai wil openlijk af van ‘Eén land, twee systemen’ (Hongkong heeft het failliet bewezen) en van de zogenaamde consensus uit 1992 (Xi Jinping heeft een apodictische interpretatie opgelegd, en dat kan niet).

Han verwerpt ook het eerste idee, maar houdt vast aan de afspraken van 1992. Hij wil niet weten van onafhankelijkheid, en wil de verhoudingen depolitiseren. Economie moet voorgaan – maar dat heeft Hongkong al uitgeprobeerd, tevergeefs. Soong denkt meer aan een soort nieuw Bandoeng – weg van de grootmachten, spreiding van de banden met andere landen. Hij wil een volksraadpleging over elke wijziging van de Cross-Strait politiek, maar hamert op een eigen defensietechnologie. Het debat over de toekomstige status moet in de koelkast worden gezet.

Winst of verlies

Maar wie heeft er nu eigenlijk gewonnen? Ogenschijnlijk de democratie. Maar het gezichtsverlies dat Xi Jinping heeft geleden met de botte afwijzing van zijn herenigingsplannen opent de deur voor minder redelijkheid. Dat blijkt aan beide kanten van de Straat van Taiwan. De Volksrepubliek wil een politieke macht op de internationale scène die overeenstemt met haar demografische en economische ontwikkeling (hopelijk blijft India bij zijn democratisch stelsel, want het gaat weldra een grotere bevolking hebben dan China).

Taiwan wil niet langer weten van samensmelting, in welke vorm dan ook. De oude generatie van nationalisten en Chinagebonden ondernemers sterft stilaan uit, de jongeren hebben niets anders gekend dan democratie en vrijheid van meningsuiting, pers, politieke voorkeur, en engagement (ook economisch).

Het grote gevaar ligt in een wet tegen afscheiding die Peking in 2015 uitvaardigde. Chinese opiniepeilingen geven aan dat 89% van de vasteland-Chinezen een hereniging wil, desnoods met de wapens. Ook Xi Jinping heeft daarop al gezinspeeld. Het is dan gokken of de Amerikanen Taiwan ter hulp schieten of niet. Twee kernmachten in een rechtstreeks conflict, dat kan alleen maar dood en vernietiging zaaien.

Het zou bovendien een wereldwijde financieel-economische (en allicht ook politieke) crisis uitlokken. De Amerikaanse pers fronst inmiddels de wenkbrauwen. ‘To avert conflict’, schrijft Oriana Skylar Mastro in de Los Angeles Times, ‘Washington needs to place its full attention on the Indo-Pacific strategy now. If the United States continues to direct its focus on conflicts elsewhere, armed reunification will become an even more attractive option to Beijing. The repercussions will be felt in that region for generations’. En niet alleen daar.

Oriana Skylar Mastro

Eén China of twee?