De dag dat de Turkse president Erdoğan zich profileerde als vredesstichter tussen Rusland en Oekraïne, legden de Europese ministers van Buitenlandse Zaken van 46 landen een bommetje onder zijn troon. Turkije dreigt een internationale paria te worden wegens het vervolgen van de Turkse activist Osman Kavala die Armenen, Koerden en Turken wou laten samenwerken.

Inbreukprocedure tegen Turkije

De ministers van Buitenlandse Zaken van de Raad van Europa (niet te verwarren met de Raad van de Europese Unie) besloten afgelopen woensdag een inbreukprocedure te starten tegen Turkije. De reden daarvoor is dat de regering van president Recep Tayyip Erdoğan weigert het arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) uit 2019 te implementeren en dus Osman Kavala vrij te laten.

De Turkse ondernemer en activist werd in 2017 opgepakt en opgesloten. Na vrijspraak in 2020 verdween hij opnieuw in de Turkse cel omwille van vermeende betrokkenheid bij de mislukte staatsgreep in 2016. Kavala was bestuurslid van de Turkse tak van de Open Society Foundations van de omstreden speculant George Soros. Sedertdien zit Kavala als een politiek gevangene opgesloten zonder proces of veroordeling.

Zo’n inbreukprocedure is een zeer zelden toegepaste maatregel. Het illustreert hoezeer de leden van de Ministerraad van de Raad van Europa zich zorgen maken over de zaak van de Turkse zakenman en activist. De Raad van Europa (COE) is een intergouvernementele organisatie waarvan 47 Europese landen, inclusief Turkije, lid zijn. Hij is vooral bekend van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) uit 1950 en het Europees Hof van de Rechten van de Mens (EHRM).

Tussentijdse resolutie

In een tussentijdse resolutie verwees de ministerraad de zaak door naar het EHRM op basis van artikel 46 van het EVRM. Dit artikel handelt over de bindende kracht en tenuitvoerlegging van de uitspraken van het EHRM:

‘Indien het Comité van Ministers van mening is dat een Hoge Verdragsluitende Partij weigert zich te houden aan een einduitspraak in een zaak waarbij zij partij is, kan het, na die Partij daarvan formeel in kennis te hebben gesteld en op grond van een beslissing genomen met een meerderheid van tweederden van de vertegenwoordigers die gerechtigd zijn in het Comité zitting te hebben, aan het Hof de vraag voorleggen of die Partij verzuimd heeft te voldoen aan haar verplichtingen uit hoofde van het eerste lid.’

Turkije is geen lid EU

Turkije vertikt al sedert 2021 mee te werken met het Comité van Ministers (ministerraad) van de Raad van Europa. Amnesty International vergiste zich wel fors door in een communiqué van maart 2021 te beweren dat de Europese Commissie en het Hof van Justitie van de EU (HvJEU) Turkije tot naleving kunnen dwingen. Noch de Europese Commissie, noch het HvJEU zijn betrokken partij en ze zijn al evenmin bevoegd. Het HvJEU is er namelijk voor naleving van het EU-recht in EU-lidstaten en Turkije is alsnog geen lid. Daarentegen is de Raad van Europa een compleet andere organisatie die geen deel uitmaakt van de EU-instellingen.

Die verwarring is ook bij de EU soms aanwezig. Dezelfde ministers zetelen immers zowel in Raad van de EU (bekend als de Raad voor Buitenlandse Zaken) als in het Comité van Ministers van de Raad van Europa. Met de inbreukprocedure bij het EHRM heeft de EU dus niks te maken.

Wel kan de EU de diplomatieke druk opdrijven en eventueel de royale middelen korten die Turkije ontvangt vanuit het Europees Nabuurschapsbeleid en de steun aan kandidaat-lidstaten. De verantwoordelijke eurocommissaris is de Hongaar Olivér Várhelyi. Het Instrument voor Pretoetredingssteun (IPA) deelt bijvoorbeeld 1,6 miljard euro aan Turkije uit. Tel daarbij nog de miljarden die de EU veil heeft voor het tegenhouden van illegale migranten.

Hof voor mensenrechten veronachtzaamd

Toch stuurde ook de Europese Unie een persbericht uit. Bij monde van de woordvoerdersdienst van de European External Actions Service (EEAS) gaf de Europese Commissie aan de zaak op te volgen en uit te kijken naar de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Dat EHRM verloor afgelopen jaar veel van zijn geloofwaardigheid toen bleek dat de rechters nogal activistisch zijn. En vaak hebben zij financiële en politieke banden met bepaalde ngo’s zoals de eerder genoemde Open Society Foundations. Gezien de rol van Kavala bij OSF Turkije ligt dit dus zeer gevoelig. Het EHRM riskeert doelwit te worden van antisemitische aanvallen vanuit Turkije. Hetgeen volledig buiten de kwestie staat, aangezien het geschil gaat over juridische grondrechten en het recht op een eerlijk proces voor Kavala.

De dienst van de ondervoorzitter van de Europese Commissie en vaste vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en veiligheid Josep Borrell wond er geen doekjes om: ‘Het is betreurenswaardig dat de Turkse autoriteiten steeds weigerden om het arrest van het EHRM uit te voeren. Zo’n attitude zorgt voor een verontrustend precedent en verhoogt verder de zorgen die de EU heeft met betrekking tot het Turkse rechtssysteem in haar nakomen van internationale en Europese normen. Het is ook geheel tegen de Turkse verplichtingen als lid van de Raad van Europa en als kandidaat-lid van de EU.’

Turkse tegenwerking

De conclusie is dat de Europese leiders de strapatsen van Erdoğan beu zijn. Zijn rol in Syrië, de pesterijen in de Griekse en Cypriotische territoriale wateren, de tweedracht die hij zaait binnen de NAVO, de machtsspelletjes met de EU waar hij een hybride oorlog voert via illegale migratie, de beledigingen aan het adres van regeringsleiders zoals de Franse president Macron, het geflirt met moslimextremisme en, als toetje, zijn profilering als vredesengel bij Poetin, leidden tot deze drastische inbreukprocedure waarbij Turkije zowaar uit de Raad van Europa gegooid kan worden.

Het feit dat Erdoğan vorig jaar al het vrouwenrechtenverdrag van diezelfde Raad van Europa, dat notabene in Istanboel gesloten werd, opzegde belooft niet veel goeds inzake Turkse medewerking met het EHRM.

Osman Kavala

Europees geduld met Turks regime raakt op