Hoewel er in het Waalse regeerakkoord van 2019 al sprake van is, praat Wallonië pas na de overstromingen van vorig jaar concreet over een Bouwmeester. ‘De Bouwmeester kan ons helpen bij klimaatadaptatie, bij betere beleidsbeslissingen en om onze identiteiten in de verf te zetten. De overheid moet het goede voorbeeld geven’, zegt Veronica Cremasco, Waals parlementslid voor Ecolo.

Vesdervallei

Nu de onderzoekscommissie van na de overstromingen aan aanbevelingen werkt, denkt Wallonië na over waar het (steden)bouwkundig naartoe wil. Enkele dingen komen daarbij samen: de Waalse regering heeft de gerenommeerde Italiaanse stedenbouwkundige Paola Vigano aangesteld om een Masterplan voor de Vesdervallei op te stellen. Dat plan moet de heropbouw in goede banen leiden. Daarnaast ontstaat door die geplande heropbouw na de overstromingen van afgelopen zomer, het politieke momentum om de Waalse regeringspartij MR tot actie te dwingen omtrent de ‘Bouwmeester’.

In het regeerakkoord dat PS, Ecolo en de liberalen in 2019 gesloten hebben, wordt het idee immers al vermeld: Wallonië heeft in navolging van Vlaanderen en Brussel een Bouwmeester nodig. Maar dat idee was lange tijd op weg om naar de Griekse kalender verwezen te worden. In de wandelgangen weerklinkt dat vooral de MR het idee niet genegen was. Tot de overstromingen, dus.

Verouderd patrimonium

Vooral PS en Ecolo zien toekomst in de Waalse Bouwmeester. Beide partijen hebben klimaatambities en vinden dat de Waalse overheid het voortouw moet nemen door zelf een flink deel van het overheidspatrimonium aan te passen aan het veranderende klimaat, het te renoveren, en zo het goede voorbeeld te geven.

‘Ons overheidspatrimonium is vaak verouderd en energieverslindend. We kunnen de mensen geen verhaal voorhouden van aanpassing als we dat zelf niet doen’, zo zegt Veronica Cremasco, Waals parlementslid voor Ecolo, en een van de grootste pleitbezorger van een Waalse Bouwmeester, aan Doorbraak.

‘Het klopt dat het idee van een Bouwmeester momentum vindt door de overstromingen, maar dat is niet de hoofdreden waarom Wallonië volgens mij een Bouwmeester nodig heeft. Ik zie vooral een dubbele functie: we moeten ten eerste dus zelf het goede voorbeeld geven wat betreft de klimaatdoelstellingen. En ten tweede staat een Bouwmeester ons toe een betere visie op onze identiteit en ons landschap te formuleren.’

Calatrava

‘In Wallonië is veel plaats, maar weinig mooie architectuur waar een visie of identiteit van uit gaat’, zegt Cremasco. ‘In Vlaanderen is het omgekeerd: jullie hebben mooie architectuur die meer en meer een visie uitstraalt, maar weinig ruimte en het verleden van een rommelige ruimtelijke ordening. Onder invloed van een Bouwmeester zijn jullie over die dingen diepgaander gaan nadenken. In Wallonië mag een spektakelarchitect als Santiago Calatrava een modern station ontwerpen in Luik, en hetzelfde nog eens vlotjes overdoen in Mons. Dat is makkelijk, maar zet de identiteit van onze steden niet in de verf.’

‘Voor de kleinere Waalse steden bestaat dan ook nog eens het probleem dat onze aanbestedingen officieel altijd de goedkoopste aanbiedingen moeten weerhouden bij een architecturale aanbesteding voor overheidspatrimonium. In Vlaanderen wordt er meer naar de kwaliteit van het ontwerp gekeken. Daar moeten wij ook naar streven, terwijl we rekening houden met onze eigen identiteiten en ambities.’

Stad en platteland

Voor Cremasco moet het onderscheid tussen stad en platteland in Wallonië duidelijker in de verf gezet worden, om niet dezelfde fout als Vlaanderen te maken. ‘Niet iedereen moet in een appartement wonen, zeker niet op het platteland. Maar er is wel vraag naar wonen in de stad. Een Bouwmeester kan sommige zieltogende steden nieuw leven in blazen. Ik denk daarbij aan Verviers, in de door de overstromingen fel getroffen Vesdervallei. Voor de overstromingen al had Verviers ernstige sociaaleconomische problemen. Het stadscentrum was onderkomen, de winkels trokken weg. En wat doet het bestuur? Een winkelcentrum bouwen, nota bene op een plaats waar er ernstig overstromingsgevaar blijkt te zijn. Een Bouwmeester kan, zeker nadat het Masterplan voor de Vesdervallei klaar is, wegen op de situatie en leiden tot een beter beleid.’

Eens in de 200 jaar

Het Waals Ecolo-parlementslid is ook lid van de onderzoekscommissie over de overstromingen. Cremasco: ‘Persoonlijk denk ik dat de overstromingen ons overkomen zijn: het was een samenloop van klimatologische omstandigheden die zich eens in de 200 jaar voordoen. De verantwoordelijkheid afschuiven op het bestuur van de stuwdam in Eupen, is te gemakkelijk. Omdat men een soortgelijke situatie niet kende, heeft men het stuwmeer laten vollopen, niet verwachtend dat het zo zou blijven regenen.’

‘Over de Ourthe- en Hoëgnevallei (een zijrivier van de Vesder, red.) spreekt niemand, maar ook daar is er ernstige materiële schade door overstromingen die niet werden veroorzaakt door slecht beheer van stuwmeren’, vervolgt Cremasco. ‘Het probleem was complex. In Luik heeft men trouwens wel een goede inschatting gemaakt, en een sluizen- en waterwerkencomplex opgeofferd om het water zo snel mogelijk te evacueren.’

‘Ik denk dat het beter is lessen te trekken en te voorkomen dat zoiets nog eens gebeurt. Voor de overstromingen lagen mensen niet wakker van catastrofes. Nu hebben we allemaal geleerd dat we voorbereid moeten zijn, en moeten we onze levens en onze manier van bouwen daaraan aanpassen.’

Cremasco, die zelf ingenieur-architecte is, moest als inwoner van Luik overigens zelf geëvacueerd worden tijdens de overstromingen.

Miljarden investeren

Morgen donderdag 24 februari organiseert de krant Le Soir samen met de Franse gemeenschap een colloquium over de Waalse Bouwmeester. Alle Waalse en Franstalige gemeenschapsministers zullen daar aanwezig zijn. Een dubbel probleem doemt op: dat het momentum toch gemist wordt, gekoppeld aan het feit dat de Waalse regering alvast tot 2024 aangekondigd heeft jaarlijks 150 miljoen euro te zullen besparen, onder een financiële situatie die slechter wordt. De schade voor de heropbouw na de overstromingen loopt al in de miljarden. Het collectieve trauma van een flink deel van de Waalse bevolking, is daarenboven niet in geld te vatten.

Of dit trauma in deze omstandigheden zal leiden tot een Bouwmeester met macht en zeggenschap, is dus nog maar de vraag. ‘Ik geloof erin, maar lange tijd lag niemand ervan wakker, van die bouwmeester. Er is nog veel werk aan de winkel’, besluit Cremasco.

Paola Vigano

Wallonië wil het drooghouden met een Bouwmeester