De verkiezingen zijn voorbij. Ze leverden enkele verrassende resultaten op. Bijvoorbeeld de vaststelling dat er in Antwerpen (22%) meer communisten zijn dan in Brussel (21%). Wie had dat gedacht? In Gent, altijd geroemd voor zijn progressieve denkbeelden, ontkiemt het communisme dan weer moeizamer. De PVDA haalt er minder dan dertien procent. Ondertussen zijn de communisten in twee Vlaamse gemeenten, Vilvoorde en Machelen, de grootste partij. De invloed van het sociologisch uitdijende Brussel.

Dagbladen berichten al jaren bezorgd over wat zou kunnen gebeuren wanneer eenvoudige dorpelingen plotseling een Vlaams Belanger als schepen of burgemeester krijgen. Ondertussen is dat nergens gebeurd, zelfs niet in Ninove.

Communisten

Maar nu Wallonië blauw is geworden, duikt in het rode Vlaanderen een heel andere vraag op. Zijn na de gemeenteraadsverkiezingen coalities met de communisten mogelijk? Ze bestaan al, ik weet het. In Zelzate. In het district Borgerhout. Maar kunnen ze ook in onze almaar roder kleurende grote steden? Overigens een legitieme vraag. Als zowel Vlaams Belang als PVDA sterk scoren en toch buitenspel staan, heeft de kiezer geen keuze meer. Uiteindelijk besturen alle andere partijen mee. Hoe kleiner hun gezamenlijk stemmenaantal, hoe groter in verhouding hun macht, zolang ze samen nog 51 procent van de stemmen halen.

Enkel een intellectueel kan zichzelf wijsmaken dat de vrijheid moet verdwijnen om haar te beschermen

In het najaar wordt de vraag niet of het Vlaams Belang mee mag besturen, wel of de PVDA die kans krijgt. Het antwoord zal wellicht positief zijn, mede omdat de intellectuele en culturele bovenlaag traditioneel dergelijke coalities volstrekt ongevaarlijk acht. Want communisten stelen dan wel van de rijken, wier eigendom diefstal is, maar doden hen niet. Zo denken onze denkers, ten onrechte. Autoritair gedachtegoed leidt altijd tot ontsporingen, of het nu van links of van rechts komt. Het eindigt met het ontmenselijken van de vijand. Dat mechanisme is onvermijdelijk bij lieden gedreven door een hoger doel, een doel te hoog om menselijk te blijven.

Mensen met weinig principes zijn minder gevaarlijk dan mensen die er te veel hebben.

Neem nu Jean-Paul Sartre. Een lelijke man die erin slaagde veel vrouwen te verleiden. Dat neem ik hem niet kwalijk, integendeel, het is een boodschap van hoop. Maar voor de blindheid waarmee hij bloeddorstige communistische regimes bleef steunen in naam van de vrijheid, bestaan geen excuses. Enkel een intellectueel kan zichzelf wijsmaken dat de vrijheid moet verdwijnen om haar te beschermen. Of dat mensen doden nodig is om de mensheid het leven te schenken. Dergelijke dingen zul je een elektricien nooit horen beweren. Bovendien zorgt die voor verlichting.

Nazisme

Weinigen bezongen de vrijheid zo prachtig als de communistische dichter Paul Éluard (1895-1952). Hij schreef zijn beroemde ‘Liberté’ in 1942, toen hij in de buurt van Vézelay streed tegen het nazisme. Het gedicht werd clandestien gedrukt en door Britse vliegtuigen in vele duizenden exemplaren verspreid over het Franse grondgebied. Wie het las, voelde even een moment van strijdbaar geluk. Een zinderende ode aan de vrijheid was het, met een bezwerende cadans: ‘Sur mes cahiers d’écolier/ Sur mon pupitre et les arbres/ Sur le sable sur la neige/ J’écris ton nom’. Zo dendert het gedicht verder tot het bedwelmende slot: ‘Et par le pouvoir d’un mot/ Je recommence ma vie/ Je suis né pour te connaître/ Pour te nommer/ Dan volgt een witte versregel, de stilte voor de storm, waarna enkel het ene, ultieme, bevrijdende woord weerklinkt: ‘Liberté’. Een mooiere tekst die opkomt voor de vrijheid, is nauwelijks denkbaar.

En toen ging het verder. Het nazisme werd verslagen. De vrienden van de vrijheid hadden gewonnen. Onder hen een hoogstpersoonlijke vriend van Paul Éluard, de Tsjechoslovaakse historicus en schrijver Závis Kalandra. Deze verzetsstrijder had tijdens de oorlog in de kampen van Ravensbrück en Sachsenhausen vastgezeten. In 1950, werd hij door het nieuwe stalinistische regime in Praag onder leiding van Klement Gottwald, veroordeeld als vijand van het regime en opgehangen.

Er zijn geen twee vrijheden, een linkse en een rechtse. Er is er maar één

Paul Éluard vond het jammer dat zijn vriend moest sterven. Maar hij begreep dat het niet anders kon, voor de goede zaak, en koos de zijde van het stalinistische regime. Pijnlijk hoe hij zich gedwongen voelde zichzelf te beliegen.

Ik las dit verhaal voor het eerst in 1981, toen ik student was in Straatsburg. Het heeft mij nooit meer losgelaten. Paul Éluard bezong de vrijheid prachtig, wat niet verhinderde dat hij haar later bestreed. Er zijn geen twee vrijheden, een linkse en een rechtse. Er is er maar één.

Als ik Filip Dewinter ‘de islam’ hoor afkraken, proef ik daarin kiemen van onvrijheid. Als Raoul Hedebouw voor een volle zaal ‘tax the rich’ scandeert, heb ik precies hetzelfde gevoel.

Mensen kunnen zo hard het gelijk aan hun kant hebben dat ze gevaarlijk worden.

Paul Éluard

Weldra eindelijk verkiezingen