Blanco stemmen worden vandaag volledig genegeerd tijdens het verdelen van de parlementaire zetels, terwijl blanco of ongeldig stemmen een politiek gemotiveerde keuze kan zijn. In dat geval verdient deze stem evenwaardig behandeld te worden. Bewust kiezen om voor niets of niemand te kiezen, moet daarom ook een geldige keuze kunnen zijn.

In 2019 stemden 17% van de Belgische kiezers blanco, ongeldig of helemaal niet. Samen met de 3% stemmen die de kiesdrempel niet haalden, zijn dat 20% van de kiesgerechtigden, zonder vertegenwoordiging in het parlement. 20%, dat zijn 30 parlementaire zetels: politieke slagkracht en financiële middelen, vandaag verdeeld over de partijen die al een zetel binnenhaalden, maar die deze kiezers niet wilden steunen. Het is een vorm van het onrechtvaardige mattheuseffect dat speelt: hij die al heeft, zal gegeven worden.

Lastige keuze

Mensen die geloven in de democratie maar niet in de huidige politieke partijen, staan op die manier voor een lastige keuze, want het is óf deelnemen aan de democratie door een expliciete keuze te maken voor een partij, óf zich afkeren van het proces (door blanco of ongeldig te stemmen, of thuis te blijven), genegeerd worden en zo indirect alsnog alle politieke partijen steunen. Wellicht zijn er ook daarom veel thuisblijvers op de dag van de verkiezingen (12% (!) in 2019 – en dat met opkomstplicht). Ze weten dat blanco stemmen geen zin heeft omdat het compleet genegeerd wordt. Sommigen kiezen er dan voor om hun ongenoegen te uiten door een zogenaamde proteststem uit te brengen, maar dat is dan op een partij en voor een programma waar ze au fond niet achter staan.

Ik weet nog goed hoe ik als student in de politieke wetenschappen alle debatten afschuimde, en op een gegeven moment iemand voor mij hoorde vertellen op een kandidaat te zullen stemmen ‘omwille van z’n mooie ogen’. Ik viel bijna van mijn stoel. Een vriend die sociologie studeerde vertelde me dan weer dat hij blanco zou stemmen, omdat hij niet geloofde in het huidige partijpolitieke systeem. Zijn keuze was wél politiek gemotiveerd, maar zou in tegenstelling tot de stem voor de mooie ogen, niet vertaald worden tot in het parlement. Dat is voor mij niet logisch.

Om die reden engageer ik me voor Partij BLANCO, en zal ik bij de komende federale verkiezingen de lijst trekken in West-Vlaanderen. We willen één fundamentele optie toevoegen op het stembiljet, namelijk de mogelijkheid om voor een lege zetel te kiezen. Zo’n keuze is even valabel als om het even welke andere keuze, voor om het even welke reden, en moet dan als een geldige stem beschouwd worden in de zetelverdeling. Want wat ons betreft mogen die stemmen uit ongenoegen, protest, antipolitiek, apolitiek, ontgoocheling, frustratie, en noem maar op… wél gekanaliseerd worden tot in het parlement. Het is een legitieme manier om ook dat maatschappelijk sentiment weer te geven. Het moet de dames en heren politici aanmoedigen om het beter te doen, en het toont hen letterlijk dat er nog een heleboel kiezers bestaan die ze nog kunnen overtuigen. Het roept bovendien ook een halt toe aan de huidige politieke zelfbediening van zetels.

‘Antipolitieker’

Het is trouwens geen gloednieuw idee. N-VA lanceerde een gelijkaardig voorstel in haar 20 voorstellen voor meer geloofwaardigheid en kwaliteit in 2009, Kristof Calvo van Groen pleit ervoor in zijn boek van 2015, en ex-Vivant/LDD’er Paul Schietekat riep ertoe op in 2016. Maar het idee omzetten in de praktijk is duidelijk nog niet bovenaan de politieke agenda geraakt.

Mensen denken nogal snel dat ik dan ‘de antipolitieker’ ben. Maar niets is minder waar. Mijn engagement vertrekt vanuit een liefde voor politiek en politieke systemen. Voor mij is het meewerken aan modernisering en verdere democratisering. Rik Torfs en Dyab Abou Jahjah verwoordden het mooi in hun opiniestuk (De Morgen, 1 juni 2023): “Het is zaak om het huidige systeem van particratie eens flink door elkaar te schudden. Dit systeem veroorzaakt een politiek schaakspel waarbij besluitvorming vooral wordt gedreven door tactiek, macht, geld en de jacht op felbegeerde politieke functies. In zo’n wereldje krijgen partijvoorzitters buitensporig veel macht, terwijl volksvertegenwoordigers eerder als marionetten van de partij fungeren”.

Volgens mij zijn heel wat burgers niet per se antipolitiek, ze zijn nog steeds begaan met beleid, hun bestuur, etc. maar ze stellen zich vragen bij het systeem, ze kunnen zich niet langer vinden in de huidige partijpolitiek, ze zijn de moddergevechten beu of ze hebben het gevoel dat hun stem toch geen enkel verschil maakt. Uiteraard zullen ook andere maatschappelijke trends en factoren bijdragen tot antipolitieke gevoelens, maar daar moet men volgens mij de hoofdoorzaak niet zoeken. Jonathan Holslag sloeg eerder dit jaar de nagel op de kop (De Morgen, 13 januari 2024): ‘Dat de bevolking afstootverschijnselen vertoont, ligt niet aan de democratie, maar aan het misbruik van de democratie. Deze kaste van beroepspolitici die de politiek mismeestert en dan een potje gaat jammeren over antipolitiek, die kaste mandaatmaniakken, die moet weg’.

Kanaliseren

In ieder geval is de vraag wat met dat soort gevoelens moet gebeuren. Wij vinden dat die gekanaliseerd mogen worden tot in het parlement, als dat ook de bedoeling is van de kiezer. En dat is allesbehalve antipolitiek. Dat is werken aan politieke vernieuwing en verdere vernieuwing aanwakkeren. Want wat is het alternatief? Dat we de kiezers die zich niet (meer) in het huidige politieke aanbod kunnen herkennen blijven negeren? Dat mensen uit frustratie dan maar op de extremen moeten stemmen? Dat die mensen dan afhaken en gewoon thuisblijven op de dag van de verkiezingen?

Tot slot, en voor de duidelijkheid: we zijn niet de partij die actief wil oproepen om op schenen te stampen, te protesteren, of wat dan ook. Het enige wat we willen is een nieuw alternatief in het leven roepen.

Paul Schietekat

Kiezen voor niets of niemand is ook een keuze