11 mei, twintig jaar De (nieuwe) Roma in Borgerhout. Dat vraagt om een verjaardagsfeest. Heel lovenswaardig. Al blijven de ambities van de mensen achter de Roma nog altijd niet helemaal overeen te stemmen met de multiculturele realiteit.

De Roma, een prachtig art-deco-monument uit 1928 met toen tweeduizend zitjes. Eerst een toonaangevende cinema, afgewisseld met cabaret, gaat hij in 1952 deel uitmaken van het Rex Concern van Georges Heylen dat liefst dertig zalen uitbaatte.

Van vetpot naar ‘Borgerokko’

Vanaf de jaren zestig lijdt het bioscoopbezoek onder de opkomst van de tv. Tot overmaat van ramp botst de eigenzinnige Heylen met de grote filmdistributeurs en vergast de Antwerpenaren op goedkopere B-films die hem wel veel geld opbrengen, maar zijn faam ook ondermijnen. Zijn concern krijgt daardoor gaandeweg af te rekenen met stevige concurrenten, waar het met zijn verouderde infrastructuur niet tegenop kan.

De Roma wordt meer en meer verhuurd aan concertpromotoren. Maar de concertmarkt is dan nog niet de vetpot die ze vandaag is, en ook hiervoor is de infrastructuur verouderd. In 1982 gaat de zaal roemloos dicht. In diezelfde periode trekken beter gesitueerde Borgerhoutenaren naar de buitenwijken en stromen gastarbeiders in het vacuüm. De buurt verloedert en de Antwerpenaren die achterblijven voelen zich in de steek gelaten – de voedingsbodem voor het Vlaams Blok is geschapen, de deelgemeente krijgt de weinig flatterende bijnaam ‘Borgerokko’.

De Roma wordt twintig jaar lang een puinhoop. Dan wordt hij erkend als monument, en mag dus niet meer afgebroken worden. Een groep kunstenaars, gegroepeerd in theatercollectief Rataplan, werpt zich op om de zaal te restaureren. ‘Verstandige mensen’ schudden het hoofd, de schepen van cultuur Eric Antonis schat dat er zeker 500 miljoen frank (12,5 miljoen euro) nodig zal zijn.

Een feest van oudstrijders

Paul Schyvens, die de ‘stiel’ geleerd had bij het organiseren van het Sfinks Festival in Boechout, opteerde resoluut voor het mobiliseren van vrijwilligers. Tot ieders verbazing lukte dat – en mede daardoor kwamen overheidsmiddelen vrij. Naarmate de zaal in orde geraakt, beginnen de optredens, vandaag 160 concerten per jaar, naast nevenactiviteiten om zoveel mogelijk mensen te betrekken. Het bestuur is er trots op dat alle Antwerpse lijsttrekkers al aan bod zijn gekomen, behalve die van het Vlaams Belang, nog steeds de hoofdvijand. Iedereen verenigen, maar toch niet iedereen.

Dat alles werd dus gevierd op 11 mei door de ‘harde kern’ supporters, die ook een prachtig uitgegeven, rijk geïllustreerd boek mee naar huis kregen, waarbij me toch een aantal dingen opvielen: het officiële discours luidt dat dit om een feest gaat van de multiculturaliteit, maar als je rondkijkt in de zaal dan zie je haast uitsluitend ‘witte’ mensen, oudstrijders van de glorieuze jaren zestig en zeventig. Je moet echt zoeken om gekleurde snoetjes te zien.

Dat geldt ook voor het boek, waar de belangrijkste vrijwilligers een open doekje krijgen: allemaal ‘witten’. Een beetje hetzelfde beeld als je in Brussel ziet bij de KVS, met dit verschil dat er daar meer echte ‘zwarten’ zijn, die al eens uit hun kot komen. Het blijft gemakkelijker de multiculturaliteit als aspiratie te belijden, dan ze als realiteit te presenteren in een milieu waar het mohammedanisme zijn schaduw vooruit gooit.

Al hoeven we zeker niet negatief te zijn, het lijkt er op of de loutere aanwezigheid van De Roma de Turnhoutse Steenweg als het ware ‘gepacificeerd’ heeft. Tijdens de EK-rellen, bleef Borgerhout relatief rustig, terwijl de Lemonnier- en Anspachlaan in Brussel in vuur en vlam stonden, of Marokko nu won of verloor. Invloed van de Roma?

Meisjes brengen muntthee

Toch blijft die behoefte bestaan om de werkelijkheid mooier voor te stellen dan ze is. De legende wordt in stand gehouden dat de gepolariseerde bevolkingsgroepen ‘telkens weer tegen elkaar uitgespeeld en opgezet worden’ (p. 209). Maar als Rataplan nog voor de overname van De Roma met FEEST op het Krugerplein ernaar streeft ‘alle bevolkingsgroepen te verenigen in een sfeer van vermaak, muziek en gezelligheid’, dan botsen de organisatoren op het bittere feit dat sommigen gewoon niet willen verenigd worden.

‘Aangenaam waren de meisjes die een bekertje hete muntthee aanboden. Vervelender waren de vele jongens op zoek naar kattenkwaad en erger. Soms maakten zij de sfeer grimmig,’ omdat zij ‘meer plezier vonden in het uitdagen van de organisatie’. Paul Schyvens sprak van ‘ontwaken met een kater’. Toch bleef het geloof in de maakbaarheid van Borgerhout bestaan, multiculturaliteit is immers een religie en De Roma werd haar tempel. Een leuk kleurmeisje, Joyce Loir, werd aangeworven om met Spreken is Goud (SIG) de dialoog aan de gang te houden, maar het valt toch weer op dat zij een ‘Belgische’ naam heeft. Het zijn toch weer Vlamingen die initiatieven moeten nemen om nieuwkomers te betrekken. ‘Half Borgerhout komt hier over de vloer. We moeten al die mensen een stem geven, luisteren naar wat hen bezighoudt’, heet het. Dat is blijkbaar nog steeds het probleem: half Borgerhout. Het blijft nog altijd wachten op de andere helft.

Samensteller van het boek, Robert Kaerts: ‘De getinte broeders en zusters hebben niet zoveel met De Nieuwe Snaar, maar bereiken we wel via debatten, films, boekvoorstellingen, gericht cultureel aanbod. Niet alleen Marokkanen, maar de grote diversiteit die in Antwerpen leeft en werkt. En geen aanbod voor zomaar enkele tientallen, maar steeds meer voor honderden. Niet Mohammed met de pet, persé, maar een steeds groter wordende groep geschoolde jonge (midden) klasse die heel erg duidelijk is over hun rol, hun ambities, hun verwachtingen, hun engagement en hun kijk op samenleven. Vergelijkbaar met hoe dit werkt bij de witte (oud)strijders. En als we daaraan kunnen bijdragen zijn we goed bezig. Daarin wordt zwaar geïnvesteerd, in menselijk kapitaal en programmatie.’

‘Bekakte blanken’

Ondertussen zingt de zaal enthousiast mee met het duo Raymond van het Groenewoud en Jan Decleir, die een ‘bekeerde’ James Brown-imitatie brengen, ‘Liefde voor muziek’. De ‘zwarte apen’ zijn vervangen door ‘gekleurde medemensen’ maar de ‘bekakte blanken’ zijn nog altijd blank en bekakt en niet ‘wit’. Ja, Rome werd ook niet op één dag gebouwd.

Paul Schyvens

De Roma werd niet op één dag gebouwd