Vrijdag 24 juli overleed Jan Verroken. Verroken werd bekend als CVP-politicus die bepalend was voor het afbakenen van de taalgrens. Hij liet ten tijde van Leuven Vlaams de Regering Vanden Boeynants-I vallen door zijn interpellatie in de Kamer. In 1978 was hij een verwoed tegenstander van het Egmontpact.

Minder bekend is dat hij zijn belangrijkste politieke concurrent vond in de toen jonge Herman De Croo (Minister van Staat, Open Vld). We hadden een boeiend gesprek met de liberale ouderdomsdeken om samen terug te blikken op de figuur Jan Verroken.

Verroken tegen De Croo

De Croo steekt meteen van wal. ‘Ik was de eerste maal kandidaat in 1965 (voor de Kamer, nvda) en toen was Jan Verroken in het kleine arrondissement Oudenaarde — slechts drie verkozenen — de Paus van de streek. Jan was een zeer verstandig politicus, een beetje eigenzinnig, ook. Hij was één van de weinige full-time politici. Hij had een weekblad, De Ronsenaar, waar hij elke week in schreef. Hij had geen ander beroep dan politicus en publicist, wat in die tijd uitzonderlijk was. Je had misschien zo nog wel een paar socialisten, maar bij de CVP en de liberalen had iedereen ook een beroep en was men slechts gedeeltelijk politicus.’

‘Oudenaarde, dat was Verroken tegen De Croo, niet CVP tegen PVV. Soms hadden wij twee verkozenen op drie, soms had hij er twee en wij één. Af en toe kwam daar eens een socialist of iemand van de Volksunie tussen, maar de twee pilaren waren Jan en ik. Ik was de man van het dienstbetoon. Ik had 24 sociale zitdagen per maand. Dat betekent 24 cafés, soms vier keer hetzelfde. Dat komt neer op twee volle weekends per week dat je ter beschikking staat van de mensen. Dat heeft me een sterke basis bezorgd. Hij was de pen, hij had geen zitdag, was niet te zien op barbecues of feesten. Hij had een talent om te schrijven en om de zaken grondig te kennen.’

Apparentering

De Croo en Verroken stonden diametraal tegenover elkaar. ‘We hadden een antinomische houding tegenover elkaar. We waren geen vrienden. Ik weet nog dat ik als jonge studentenleider eens een meeting met Jan Verroken in Brakel ben komen — niet storen — maar onderbreken. Toen hij niet meer kon antwoorden, was dat prachtig: “Goede mensen, laat ons bidden, het is avond” en dat was gedaan…’

‘Ik was de concurrent en het gevaar. De CVP kwam van 55 procent en zakte naar minder dan dertig en later nog lager. Ik groeide naar 38 procent. Hij vond mij gevaarlijk, ideologisch maar surtout politiek. En hij had gelijk: ik heb de CVP hier min of meer gereduceerd tot een kwart of tot een vijfde. Zonder kwaadwilligheid, hé, de markt is open… Maar hij moest me overal afblokken. Je had toen nog het systeem van apparentering en Jan vreesde dat de CVP bij ons in die apparenteringsmolen terecht zou komen. Terecht, overigens. Later is zijn opvolger, Paul Tant uit Kruishoutem, zo niet meer verkozen geraakt.’

Verrokiaans tegen Decrooaans

‘Wij waren totaal tegengestelde karakters. Ik ben een wereldburger en Vlaming. Ik ben altijd verkozen geweest door Vlamingen en door niemand anders. Maar ik was een internationalist die veel op de baan was, van Afrika tot Amerika. Hij was een super-regionalist, en dat op een correcte maar hardnekkige wijze. Het is iemand wiens naam je niet mag vergeten in de parlementaire annalen en in de politiek van die periode. Hij is een belangrijke speler geweest in een periode waarin de eerste afbakeningen van de taalgrens en de faciliteiten werden gerealiseerd in een unitaire staat met unitaire partijen. Denk aan Vloesbergen, aan Ronse, de Voerstreek… Hij had zich daarin vastgebeten. Hij was Vlaming en lichtjes flamingant.’

‘Waarschijnlijk heeft de francofone bourgeoisie van Ronse die hij goed kende, hem op de zenuwen gewerkt. Ik denk dat hij in het begin nog leraar is geweest op het college van Ronse, en dat moet hem geen deugd gedaan hebben. Nu, dat is meer psychologie en sociologie dan politiek. Ik mag me daar niet aan wagen, ik mis daarvoor de capaciteiten. Maar daar bleef iets van over, iets antibourgeois, hij had daar toch een paar complexen over. Maar hij was verstandig en eigenzinnig. Hij was Verrokiaans, zoals De Croo Decrooaans is.’

De Croo dankzij Verroken

De Croo meent dat hij zijn succes deels te danken heeft aan Verroken. ‘Wat zeer eigenaardig is, is dat hij me heeft verplicht om één van de meest aanwezige politici van de Kamer te zijn. Hij was voltijds zeer actief in het Parlement. Elke donderdag was er een late avondzitting — dat kent men nu niet meer — en hij ging pas weg voor de laatste trein naar Oudenaarde. Als ik durfde de debatten een half uur te vroeg te verlaten, stond dat de zaterdag daarop in zijn gazet.’

‘Dus ik ben nolens volens — ik was hoogleraar, advocaat, ik had veel te doen — bijna zedelijk verplicht geweest uitzonderlijk veel aanwezig te zijn in de Kamer. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik regelmatig tussenkwam en als jonge politicus werd opgemerkt. Dat is een van de goede voordelen die Jan mij aangedaan heeft. Ik was een vlijtig parlementair door hem, wat ik anders niet zou geweest zijn. Misschien ben ik daardoor ook minister geworden in 1974.’

Jan Verroken bleef 34 jaar ononderbroken parlementair actief, maar De Croo oversteeg de leermeester. ‘Ik ben nu al 51 jaar en vijf maand parlementair, zonder één dag te missen! Dat is zeventien jaar langer dan het mooie en lange mandaat van Jan! Ik ben ook de enige die alle zes bestelaanpassende grondwetsherzieningen mee heeft behandeld. Jan was dit niet vergeten toen ik hem aan de kust kwam feliciteren met zijn 100ste verjaardag!’

Hoogtepunt

De Croo herinnert zich nog de roemruchte interpellatie van Verroken. ‘Jan was bijzonder sterk in binnenlandse zaken. Herinner u de taalgrens die hij heeft helpen maken. Hij had een zeer grote kennis van de taalproblemen, ook rond Leuven Vlaams. Ik was aanwezig tijdens zijn interpellatie over Leuven, waarvan hij steeds zei dat het niet de bedoeling was om de regering te laten vallen. Dat is waarschijnlijk juist. Verrokens hoogtepunt — maar dat is eigenlijk niet rechtvaardig, hij had ook andere talenten — is die interpellatie geweest waarmee hij de regering heeft doen vallen.’

De man van de fusies

Wat De Croo duidelijk minder kan appreciëren is Verrokens handigheid bij het hanteren van het fusie-instrument. ‘Hij was zeer sterk in de fusies van de gemeenten. De eerste fusie van Oudenaarde werd onder zijn impuls gemaakt. In die tijd waren de fusies — dat is wellicht niet veel veranderd — allemaal politiek. Dus werd er een fusie gemaakt van Brakel, maar zonder de twee belangrijke liberale gemeenten Parike en Everbeek. Ik verloor de eerste fusieverkiezing van Brakel dankzij mijn goede collega Jan Verroken. Ik moet u zeggen, in 1974 was ik minister: Ik heb toen een tweede fusie van Brakel doorgevoerd met de twee liberale gemeenten erbij en toen verloor de CVP haar volstrekte meerderheid… Jan was een schrander man.’

‘Ik denk dat Jan Verroken een eigenzinnig, zeer politiek gemotiveerd man was. Ik denk weer maar eens aan de fusies: De gemeente Mater, met van oudsher de CVP-burgemeesters van de brouwerij Roman, werd vier maanden voor de verkiezingen bij Oudenaarde gevoegd omdat er gevreesd werd daar een liberale polis te krijgen. Dat is niet normaal, en dat was Jan. Hij was een tacticus, veel handiger dan dat mensen vermoedden dat hij was. Hij zag er een beetje onbehouwen uit, kwam wat moeilijk uit zijn woorden… Hij was een man die altijd lang uitlegde hoe het in mekaar zat. Je moest Verroken aandachtig beluisteren als hij sprak. Ik had dan de stoutigheid om hem te zeggen: “Jan, als ik de vertaling lees, begrijp ik je beter” (lacht).’

Wederzijdse appreciatie

‘Nadat Verroken zich terugtrok uit de CVP kwam er een toenadering tussen de concurrenten. ‘In 1988 heeft hij in Oudenaarde als uittredend burgemeester een scheurlijst getrokken en daardoor was het gedaan met de hegemonie van de CVP. Hij is toen voor de eerste maal in zijn leven in het liberaal lokaal “De Harmonie” in Oudenaarde geweest. Dat lag aan de andere kant van de markt, tegenover de Katholieke Kring. Ik had de laatste jaren van zijn carrière een vriendelijker contact met hem. Er was wederzijdse appreciatie. Ik had respect voor hem, ook voor zijn eigenzinnigheid.’

Toenadering: belang van de mensen en de streek

‘Ik deelde heel weinig van zijn filosofische, taalkundige en manoeuvre-achtige benadering, maar de laatste dertig jaar zijn we noodgedwongen dichter bij mekaar gekomen. We hebben onze divergenties en antinomieën overschreden. We zijn nooit bij elkaar thuis geweest, maar we zijn als stilaan gelouterde mensen erin geslaagd om samen zaken te doen voor de mensen en de streek. We hebben samen gevochten tegen de Pitch olie waarmee de elektriciteitscentrale van Ruien werd bevoorraad. We hebben strijd gevoerd tegen de opslag van kernafval in onze kleigrond. We hebben de A8, die van Halle door de Vlaamse Ardennen naar de E17 moest lopen, tegengehouden.’

‘Mijn betrokkenheid bij de ruiterij en mijn grondige kennis van de streek zorgden ervoor dat ik het niet over mijn hart kon krijgen dat hier een betonnen streep door getrokken werd. Let op, die lag er al bijna, die stond al opgetekend op de gewestplannen. In die strijd was hij een bondgenoot en ik ben hem daarvoor dankbaar. Ik ben geen groene jongen, en het was waarschijnlijk heel vreemd om een liberaal te zien die tegen een snelweg was die hem op een half uur naar Brussel zou brengen in plaats van anderhalf uur. Als je voor de eeuwigheid een autostrade uit de Vlaamse Ardennen kan houden, onder meer door ze dichtbij, maar in Wallonië te laten aanleggen, heb je misschien toch een beetje verdienste op zeer lange termijn. Daar waren wij objectieve en opbouwende bondgenoten.’

Duurzaamheid tegenover vluchtigheid

De Croo benadrukt de uitzonderlijkheid van Verrokens lange politieke carrière. ‘Hij is een van de weinige politici — mijzelf niet te na genomen — die toch 34 jaar in een parlement heeft gezeteld. Hij was ook burgemeester van Oudenaarde, toch een interessante stad. En hij werd in 1979 verkozen in het Europese parlement vanop de laatste plaats. Ook ik werd herhaaldelijk vanop een lijstduwersplaats rechtstreeks verkozen. Dat moet je kunnen, je moet sterk staan. Daarvoor moet je een aantal kwaliteiten hebben.’

‘De duurzaamheid van Verroken is een teken van kwaliteit en heeft toch een meerwaarde tegenover de vluchtigheid van de politiek van vandaag. Vandaag duurt een politieke carrière gemiddeld zeven jaar. Zo heb je geen continuïteit, met alle gevolgen van dien. Alexander (De Croo, nvda) heeft een regering doen vallen over BHV. Het heeft ons als liberalen geen beloning opgeleverd, maar BHV werd daarna wel opgelost. Als je nu naar alle parlementen trekt die we rijk zijn en je stelt de vraag om in tien lijnen te omschrijven wat BHV was en hoe het opgelost is, dan krijg je misschien twee juiste antwoorden op tien…’

Paul Tant

Herman De Croo: ‘Door Jan Verroken werd ik een vlijtig parlementair’

André Bourgeois’ strijd voor amnestie