De oervader van het populisme rust in een luxueus graf in Elsene. Hij pleegde daar zelfmoord op de tombe van zijn maîtresse. In deze Franse verkiezingen heeft generaal Georges Boulanger volgelingen.

Populistische beweging

In 1889 keerde generaal Georges Boulanger met een massa stemmen terug naar het parlement. Hij was de kern van de eerste populistische beweging bekend als het ‘boulangisme’ en de medestanders als ‘boulangisten’. De talrijke sympathisanten van Boulanger wilden in 1889 dat hij de democratie zou verdrijven door een machtsgreep. De generaal, onder meer ex-minister van Defensie, wilde dit niet en ging dineren met Marguerite de Bonnemains, zijn maîtresse. De boulangisten stroomden samen voor het restaurant en scandeerden: ‘Naar het Elysée! Naar het Elysée!’.

Georges Boulanger bewoog niet en door zijn gebrek aan doortastendheid zakte zijn populariteit. De regering verordonneerde een wet tegen geheime genootschappen waardoor de basis van de generaal verder versmalde. Geruchten circuleerden van een arrestatie en Boulanger vluchtte naar Londen en later naar Brussel. Een officiële verbanning wegens hoogverraad volgde en de eerste populist werd Brusselaar bij Bonnemains, die hem was voorafgegaan. Zij stierf in 1891 aan tuberculose. Drie maanden nadien pleegde Boulanger zelfmoord op haar tombe. Samen zijn zij begraven in een monument op het kerkhof van Elsene, een Brussels ‘Père Lachaise’.

Bretoen

Geschiedkundige Paul Van der Steen publiceert in ‘Historisch Nieuwsblad’, een fraai Nederlands maandschrift, een portret van Georges Boulanger naar aanleiding van de presidentsverkiezingen in Frankrijk. Dat is gepast gezien het opduiken van drie kandidaten met boulangistische kleuren. Dat zijn Marine le Pen, Eric Zemmour en Valérie Pécresse.

Deze grondstroming is sedert het einde van de negentiende eeuw nooit verdwenen in Frankrijk. Populisten keren zich tegen de politieke bovenlaag en tegen het establishment dat hun prioriteiten en belangen de rug toekeert. Het agenda van generaal Boulanger was: sociale hervormingen, wraak tegen Duitsland, antisemitisme en afkeer van de parlementaire democratie.

Jong, blond en daadkrachtig

In de jaren tachtig van de negentiende eeuw paradeerde hij te paard aan het hoofd van marcherende soldaten in de Franse steden. Jong, blond, bebaard, met de degen aan de zijde en daadkrachtig oogde hij. Frankrijk was in rouw door de verloren Frans-Duitse oorlog van 1870-1871.

Rond de stoere Boulanger, die zich publiek vijandig toonde tegen Duitse symbolen zoals de Duitse vlag, kristalliseerde een beweging van plebs dat baalde van het parlement dat gold als een ‘praatbarak’ en van de Derde Republiek die rot was. Volksvertegenwoordigers kochten hun kiezers om en in 1887 werd openbaar dat de schoonzoon van de president de hoogste Franse onderscheiding verpatste tegen betaling.

Wie was Boulanger?

De Bretoen uit burgerlijke kringen werd militair, vocht voor zijn vaderland in Italië, Indochina, Algerije en Tunesië en onderdrukte mee de ‘Commune van Parijs’ in 1871. Onder premier Georges Clemenceau werd Georges Boulanger minister van Defensie. De elite was beducht voor hem, want hij was jong en een volksvriend.

Paul Van der Steen: ‘Het leger gold als een gedegen conservatief bolwerk. Maar in de persoon van de nieuwe minister dreigde ook daar het plebs het over te nemen. Boulanger pleitte voor algemene dienstplicht en wilde zelfs geen vrijstelling voor priesterstudenten. Tijdens een mijnwerkersstaking koos hij niet voor een harde opstelling. In plaats daarvan zei hij dat zijn soldaten hun rantsoenen met de stakers moesten delen’.

Afkeer van democratie

Rond Boulanger groeide een beweging die een samenhangende leer ontbeerde maar afkeer had van democratie, bureaucratie en corruptie en daarnaast anti-Duitse gevoelens, vreemdelingenhaat, antisemitisme en sociale hervormingen colporteerde. De zwierige generaal werd een ster. Naar hem genoemde zeep, likeur en kaas waren te koop. 100.000 van zijn bustes gingen over de toonbank en vijf miljoen affiches met zijn kop verschenen tijdens verkiezingen in alle hoeken en kanten van Frankrijk.

Boulanger werd parlementslid, debatteerde – eerder zwak – met de radicale regeringsleider Floquet. Dat leidde na beledigingen tot een duel dat de generaal verloor. De regering verbande daarop Boulanger als legercommandant naar Clermont-Ferrand en diens volkse vrienden blokkeerden de trein naar het garnizoen in de Gare de Lyon met de bezwering: ‘Vertrek niet! Vertrek niet!’.

In 1889 volgde de deemstering van de eerste populist na zijn voortdurende weifelachtigheid als politicus, zijn verbanning wegens landverraad en zijn dood in Brussel. Het boulangisme als nieuwsoortige politieke beweging dook kort nadien wel weer krachtig op tijdens de affaire Dreyfus in 1894. De Joods-Franse officier werd wegens spionage voor Duitsland verbannen naar het ‘Duivelseiland’. Het revanchisme en het antisemitisme van Boulanger vergiftigden de strijd om Dreyfus. Jodenhaat was het achterdoek van de juridische komedie.

Paul Van der Steen

Eerste Franse populist in België