Na het docudrama ‘Mr Bates vs The Post Office’ van de commerciële zender ITV spreekt de Britse bevolking schande over het ‘postkantoorschandaal’. Maar wat gebeurde er precies?

Op dinsdag 9 januari gaf Paula Vennells haar lintje van ‘Commander of the British Empire’ terug aan Buckingham Palace. Er was al een petitie opgestart om de regering te bewegen haar dat lintje af te pakken. Al snel telde de petitie meer dan een miljoen handtekeningen waarop de dame de eer aan zichzelf liet.

Paula Venells is een anglicaanse geestelijke, ze werd ooit zelfs getipt als bisschop van Londen, maar belangrijker is dat ze het Britse postbedrijf Post Office leidde van 2012 tot 2019. Onder haar bewind begon het bedrijf weer winst te maken en… beging het een van de grootste en meest wraakroepende blunders sinds de oprichting van de Britse posterijen in 1635.

Een kaduuk besturingssysteem

Tussen 1999 en 2015 vervolgde Post Office 732 werknemers voor fraude en diefstal. Het postbedrijf baseerde zich hiervoor op informatie dat het verwierf van het computersysteem Horizon, ontwikkeld door het Japanse bedrijf Fujitsu. De aangeklaagde postmedewerkers schreeuwden meermaals hun onschuld uit, maar verschillende onder hen kregen celstraffen, onder andere een zwangere moeder. Anderen moesten bedragen aan de Britse post betalen die hen aan de rand van het financieel bankroet brachten. Veroordeelden pleitten zelfs gewoonweg schuldig om de hel waarin ze zich bevonden te laten ophouden. Enkelen pleegden zelfmoord. De affaire ruïneerde mensenlevens.

Uiteindelijk bleek het hele probleem toe te schrijven aan een fout in het besturingssysteem Horizon. Nog voor de implementatie van het programma ontving premier Tony Blair in 1998 een memo waarin duidelijk werd gesteld dat Horizon onbetrouwbaar is. De memo prees ‘een nieuwer, goedkoper en flexibeler’ systeem aan.

De regering onderzocht de opmerkingen, maar koos toch voor Horizon. Heel wat medewerkers meldden al kort na de implementatie van Horizon systeemfouten via de officiële kanalen van de Post Office. De adjunct-postmeesters van de lokale postkantoren merkten op dat ze ’s avonds hun kassa afsloten met een bepaald bedrag en dat de volgende dag bij het opstarten geld was verdwenen. Er zat ergens een ‘bug’ in het programma. Het bedrijf had geen oren naar de meldingen. Integendeel, volgens de Post Office lag het aan de medewerkers zelf die meestal te horen kregen dat zij ‘de enigen’ waren met problemen. Het bedrijf trok ermee naar de rechtbank.

Een obstinaat postbedrijf

In 2015 bond het BBC-onderzoeksprogramma Panorama de kat de bel aan. Oud-Fujitsu-medewerker Richard Roll vertelde aan de journalisten hoe Post Office de problemen met Horizon bleef negeren en in de schoenen van onschuldige medewerkers schoof. Het bedrijf van Vennells beval onder druk uiteindelijk een extern onderzoek. Toen dat aantoonde dat de problemen inderdaad veroorzaakt werden door Horizon, zei de bedrijfsleidster het contract met het boekhoudkundig kantoor verantwoordelijk voor het onderzoek op.

Meer dan vijfhonderd oud-werknemers sloegen uiteindelijk de handen in elkaar en klaagden de houding van Post Office aan

Post Office wilde de werkelijkheid niet kennen. Het bedrijf slaagde er al die tijd perfect in om de vele adjunct-postmeesters te isoleren en hen het gevoel te geven dat ze uniek waren en dus volledig verantwoordelijk voor de fouten in hun kleine postkantoortje. Meer dan vijfhonderd oud-werknemers sloegen uiteindelijk de handen in elkaar en klaagden de houding van Post Office aan. In 2019 oordeelde het gerechtshof dat de malversaties in de boekhoudingen van de lokale postkantoren volledig toe te schrijven waren aan de softwarefouten van Horizon. De rechter noemde de houding van Post Office een voorbeeld van ‘institutionele koppigheid’.

Het postbedrijf moest een flinke schadevergoeding ophoesten. Paula Venells sprak leeg klinkende verontschuldigingen uit ten overstaan van de slachtoffers. In het parlement werd de kritiek op de CEO van Post Office luider en luider en ze diende begin 2020 haar ontslag in. Maar echt veel stof deed de zaak in de publieke opinie niet opwaaien. Het bleek vooral een thema voor onderzoeksjournalisten of individuele parlementsleden. Het schandaal hield het brede publiek niet bezig.

Dreigbrieven naar de BBC

De relatieve luwte rond de zaak werd door de commerciële zender ITV weggeblazen wanneer het met Nieuwjaar de vierdelige dramareeks ‘Mr Bates vs The Post Office’ uitzond. De miniserie focuste op adjunct-postmeester Alan Bates en diens kruistocht tegen zijn werkgever die hem vals beschuldigde van fraude. Er was een opmerkelijke cameorol weggelegd voor de conservatieve politicus Nadhim Zahawi die in 2015 als parlementair de CEO het vuur aan de schenen legde in de parlementaire onderzoekscommissie. De reeks schoof de hele zaak onder de neus van de publieke opinie.

Nu pas blijkt ‘The Post Office Scandal’ van nationaal belang te zijn. Een journalist merkte op dat het onderwerp tot voor kort als ‘te saai’ werd omschreven. ‘Hiermee scoor je als politicus niet’, hoorde je zelfs zeggen. Maar, dat is nu veranderd. De nationale en regionale regeringen in het land beginnen hals over kop te zwaaien met compensatiebeloftes en gerechtigheidstoezeggingen. Omdat het in een toegankelijk tv-format gegoten werd, schieten de machthebbers in gang. Dat levert de politieke klasse de nodige kritiek op.

Duivel in een wijwatervat

Sir Ed Davey, de vroegere minister van Posterijen die niets aanving met de klachten van de medewerkers, weert zich ondertussen als een duivel in een wijwatervat. Hij is inmiddels de partijleider van de Liberal Democrats. Hij drukte zijn spijt uit dat hij als minister ‘geen lastige vragen’ stelde toen Post Office al die rechtszaken aanspande.

Davey kaatste de bal ook enigszins terug en vroeg zich af waarom de regerende Conservatives Paula Venells een lintje toekenden in 2019. Toen was het wel duidelijk hoe de vork aan de steel zat. De roep om zijn ontslag als partijleider en de eis tot teruggave van zijn lintje klinken almaar luider. Inmiddels weet Sir Ed dat tijdens de aankomende verkiezingen een vroegere postmedewerker zich kandidaat stelt als onafhankelijke om hem uit te dagen in zijn kiesdistrict.

Eindelijk gerechtigheid?

De teruggave van Paula Venells’ lintje is alleszins een symbolische overwinning voor de slachtoffers. Is dat voldoende wanneer je ziet welke schade gewone mensen opliepen door het obstinate gedrag van het postbedrijf? Venells naamkaartje wordt wat korter, meer niet. De trauma’s van de oud-medewerkers zijn vaak onherstelbaar. Mensen verloren hun baan, huwelijken gingen stuk, men belandde in armoede en sommigen verloren zelfs de zin in het leven.

Zo intimideerden managers binnen het bedrijf de plaatselijke postmeesters. Ze probeerden de BBC actief te beïnvloeden toen het in 2015 een documentaire wijdde aan het verhaal

Daarnaast zat er een heel bestuur dat Venells aanpak ondersteunde. Zo intimideerden managers binnen het bedrijf de plaatselijke postmeesters. Ze probeerden de BBC actief te beïnvloeden toen het in 2015 een documentaire wijdde aan het verhaal. De zender ontving dreigbrieven van de advocatenkantoren van Post Office en men trok de geloofwaardigheid van de klokkenluider, Richard Roll, in twijfel. De rol van Paula Venell is slechts het topje van een hele gezagspiramide.

Nu pas krijgen de slachtoffers de volle aandacht in de brede media. Voorlopig zagen nog maar slechts 93 veroordeelden hun naam gezuiverd worden, wat de zaak de grootste gerechtsblunder in de Britse geschiedenis maakt. De regering belooft dit jaar nog eerherstel voor alle betrokkenen. Volgens de BBC kunnen meer dan 4.000 oud-postmedewerkers compensaties eisen van het bedrijf.

Paula Vennells

Het Post Office-schandaal: hoe de Britse post gewone mensen kraakte